DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı

142 

 

troponimlərin  struktur-semantik  təhlili”,  S.Mollazadənin  “Azər-

baycan  dilinin  yazılı  abidələri  və  Azərbaycan  toponimiyası”,  

V.Yusi-fovanın “Orxon Yenisey abidələrində antroponimlər” adlı 

tədqiqatlarını göstərmək olar [13, 38]. 

Elçinin tədqiqata cəlb olunmuş hekayə və romanlarında yuxa-

rıda qeyd etdiyimiz kimi 7500-dən yuxarı adlardan istifadə etmiş-

dir.  Rəsmi  ad  kateqoriyasına  daxil  olan  adlar  həmin  mənşəyinə 

(milli, qeyri-milli) həm də semantik qruplarına, antroponimlərdən 

və ya apelyativ sözlərdən formalaşmasına və s. görə fərqlənir. Bu 

adların böyük bir hissəsini təşkil edən ərəb-fars mənşəli adlar mil-

li  adlarımız  hesab  olunur.  Çünki,  bu  adlar  neçə  yüz  illərdir  ki, 

Azərbaycan məişətinə daxil olmuş, Azərbaycan dilinin qanunları-

na uyğunlaşmışdır. Amma biz yenə də aşağıdakı bölgünü üç qrup-

da  cəmləşdiririk:  milli,  rus-Avropa  və  bir  də  ərəb-fars  mənşəli 

deyə). 

Şəxs  adlarının  mühüm  hissəsi  şərq  folkloru,  Quran,  klassik 

ədəbiyyat vasitəsilə məişətimizə daxil olmuş və ya ərəb, fars apel-

yativləri  əsasında  yaranmış  ənənəvi  adlardır.  Ərəb  ad  sistemində 

fəxri adları təşkil etmiş -ulla, -din, -ədbül kimi elementlər sonralar 

türk-müsəlman xalqlarında da şəxs adları yaradıcılığının məhsul-

dar  ünsürlərinə  çevrilmişdir.  Elçinin  əsərlərində  üstünlük  təşkil 

edən:  Abdulla,  Qeysəbdül,  Həsənulla  və  s.  adlar  bu  qəbildəndir. 

Bunları bir neçə qismə ayırmaq olur.  

1.Milli mənşəli adlar;  2.Ərəb-fars mənşəli adlar: 3.Rus-Avro-

pa mənşəli adlar. Həcər  Hüseynova bu bölgünü  4 qrupa bölmüş-

dür. O, 4-cü Qafqaz mənşəli adlar qrupuna da bölmüşdür. 

Yazıçının  yaratdığı  obrazlardan  1-ci  qismə  milli  mənşəli  an-

troponimlərə aid adlardan: Bəylər, Hikmət, Firuzə, Aydın, Ağada-

daş,  Balacaxanım,  Güllü,  Sona,  Cəmilə,  Qalib,  Solmaz,  Ziya, 

Cümşüd, Ağasəlim, Salman “Sarı gəlin” və “Qarabağ Şikəstəsi”: 

Famil, Elsevər, Nərgiz, Ulduz, (“Ulduzlar aləmində qətl”; Zübey-

də)  Ağagil,  Nisə,  Ağabacı,  Ağaxanım,  Zakir,  Ağabala  “Toyuğun 

diri  qalması”,;  Gülcahan,  Əsgər,  Qaratel,  Sevil,  Fərid,  Ayna  xa-

nım, Musabəyov, Aslan, Şirin, Azər, Ələsgər, Əvəzbəy, Muğan-

linski,  Arzu,  Xanlar,  Səfərəliyev  (“Əzizimin  cəfası”  romanı); 

---

143 

 

Afət,  Byandur bəy,  Sofi, Göyçək, Kəlloz, Təkgöz, Vəliqulu,  Ço-

ban,  Lalə,  Qoca,  Güləndam,  Keçəl,  Kosa  (“Mahmud  və  Mər-

yəm”);  Burun, Gülbala, Orduxan, Şirkərim, Musa Bağırlı, Aytən, 

Sona, Yolçu, Gülağa, Saçlı (“Ağ Dəvə”); M.P.Qəribli, Balaniyaz, 

Gülzar. 

2. Ərəb – Fars mənşəli adlara: Məleykə, Səməd, Səfura, Mə-

lik,  Sənubər,  Kərim,  Adəm,  Həvva,  Həsən,  Nəsibə  (Qatar);    Yu-

sif, Allah, Leyli-Məcnun, Rza şah (Qırmızı Qərənfil Gülləri “Pera 

Palas” otelində qaldı); Əliqulu, Əlinəcəf, Nəcəfli, Müseyb, Fətul-

la (“Göy üzünün ulduzlu vaxtları”); Əminə, Allah, Məmməd, Na-

zim,  Soltan  Nəcəfov,  (Araba);    Fətulla,  Ələkbər  (“Sarı  Gəlin”);  

Ziba,  Allah,  Şeytan,  Ziya,  Cəmilə,  Nuh  Nəbi,  İbadulla,  məmur 

(“Qarabağ  Şikəstəsi”);  Zibeydə,  Cin-Şeytan,  Leyli-Məcnunluq, 

Abdulla,  Qysəbdül,  Ələkbər,  Dürdanə,  Rəşid,  Əsədağa,  Dibirov, 

Ədilə, Həlimə (“Toyuğun diri qalması” povesti);  Allah, Nuhbala, 

Əsədulla, Müzəffər, Zəhra, Fazil, Xeyransa, Nəcəf, Nailə, Kəma-

lə,  Amalə,  Dilşad,  Həsənulla,  Muxtar,  Əhməd,  Qəssab,  Bəşir 

müəllim, Kələntər müəllim, Cabbar, Səfər müəllim, Əlisahib, Nə-

səf ("Dolça" povestində); Malik, İsrafil, Mərdan, Muxtar, İbrahim 

(Sürpriz  kababı);  Əflatun,  Əbdül  Qafarzadə,  Xıdır,  Mirzəli,  Xə-

dicə,  Allah-təala,  həzrət  Mikayıl,  Murad,  Molla  Əsədulla,  kor 

Əminə,  Muxtar  Xudavəndə,  Şeyx  Nizami,  Əbdül,  Axund  Məm-

mədəli, Ömər, Bədurə xanım, Cəfər, Yaqub, Vahid, Ələsgər, Qə-

zənfər,  Fazil,  Rəcəb,  Abbas,  Fatma,  Ruhulla,  Əhrimən,  Hürmüz, 

Məşədi İbad (Əzizimin Cəfası); Bəşir, Abdulla, Ziyad xan, Allah, 

Darğa,  Süleyman,  Nuh,  Səbzxət,  Zərxərid,  Mahmud,  Loğman, 

Qəmbərbanu, Bədheybət, Nəsib, Mövlanə Cəlaləddin, Xızır İlyas, 

Mirzə  Loğman,  Adəm,  Həvva,  Əflatun,  Ərəstun,  İbr  Sina,  Sofi, 

Yaqub,  Mərhum  Kələntər  Yaqub,  Müqəddəs  Məryəm,  Beytül 

Müqəddəs, Məsiha, Seyidağa, Harut Marut, Bədbəxt Ziyad, Qısır 

Qarı, Həzrət Abbas, Bədbəxt Qəmbər, Davud Peyğəmbər, Zəhra, 

Bilqeys,  Əyyub,  Müzəffər,  Yəzid  ibn  Müaviyə,  Həsən,  Malik, 

Mikayıl,  Cəbrail  Osman,  Əli,  Əbubəkir,  Sultan  Səlim.  O  Yavuz 

Səlim,  Şeyx  Cüneyd,  Şeyx  Heydər,  Əlibəy  paşa,  Kəmaləddin 

Behzad, Kənana –Ali Kövsər, Mehtər Cəfər, Cavanşir, Allahqulu, 

---

144 

 

Firdovsi,  İmam  Hüseyn,  İmam  Həsən,  Mehdi-Sahibi  Əzzəman, 

Müseyi-Kazım,  Rza,  Cəfər  Sadiq,  Məhəmməd  Fəqi,  Tanrı  Əli 

Ənnaqı, Əbülfəz Ələkbər, Fərəcullah, Mərdan, Zübeydə, Fatimə, 

Xarkeş  Mahmud,  Hatəm  Məlik,  Cəllad  Kazım,  Əlifəttah,  Cəllad 

Möhsün,  Rövşənək,  Kərbalayı  Usta  Ərsin,  Fələk  (“Mahmud  və 

Məryəm”). 

3.  Rus-Avropa  mənşəli  antroponimlər:  Çarli  Çaplin,  Tereza, 

Müsyö  Pikasso,  Medrano,  Etyen  Rosnyor,  müqəddəs  Sebastyan,  

Aqata Kristi, (“Qatar, Pikasso,  Latur”), Tamara, Lolitda, bədbəxt 

Sanço,  Tolstoy,  Mata  Hari,  yazıq  Rudolf,    Şekspir-Yoqo,  Otello 

Dezdomano (“Qırmızı Qərənfil Gülləri, Pera Palas” otelində qal-

dı), Stalin, II Yekatirina, Svyatoslav (Göy üzünün ulduzlu vaxtla-

rı); Puşkin, Nekrasov, Mayakovski, Eduardas Mejalaytisin, Pablo 

Neruda,  Mandelştam,  Svetayeva,  Sosif    Brodski,  Stalin,  Vanqa, 

Anjela  Devis  (“Araba”);  Norveçli  Martinius  Asbyorinski,  bəstə-

kar  Qrigin,  Mis  Merlin  Conson,  Mister  Bluyumentall,  Solon, 

skripka  ustası  Stradivari  (“Sarı  Gəlin”);  İzabel  Xanukoff,  Fidel 

Kastro, (“Qarabağ Şikəstəsi”); Amedeo Avanadro, Amper, Andre 

Mari, İngiliz alimi Franklend, Skleroz (ləqəb), Rac Kapur, Dosto-

yevski, Marina Sretayeva, Messalena, Madam de Stal (“Ulduzlar 

aləmində qətl”); Roza Martirosyan, Admiral Naximov, Sofa Rus-

taxlı,  Vasili,  Brejnev,  Süpürgəçi,  Nastya,  Aleksandr  Sergeyeviç 

Puşkin, Hitler, Yevgeni Yevtuşenko, A.Voznesenki, B.Axamdula, 

Leonid  İliç  Brejnev,  K.İ.  Çermenko,  V.V.Qrişin,  A.N.Kosigen, 

K.T.Maruzov,  A.Y.Pelşe,  M.A.Suslov,  D.T.Ustinov,  P.N.Demir-

çov,  K.V.Rusakov,  G.S.Pavlov,  Q.E.Sukanov,  M.P.Qeorqadze, 

V.S.Paputin, S.K.Sviqun, A.İ.Bletov,K.M.Boqolyubov, Y.M.Çur-

banov,  İ.Q.Pavlovski,  Boris  Nikandroviç,  Ponomoryov  (“Əzizi-

min  cəfası”  romanı);  Vyaçeslav  Tixinov,  Sofya  Kavalevskaya, 

Marks,  Engels,  Stalin,  N.İ.Buxarin,  Vişenski,  Buxarin,  Kresten-

ski,  Rakovski,  Rozenqolts,  İkranov,  Çernov,  Xocayev,  Kirov, 

Menyinski,  Kuybeşev  Qorki,    Molotov,  Kaqanoviç,  Voroşilov, 

N.İ.Yejev,  Pavlik  Morozov,  Engelsina  Markizova,  Vitali 

Qubayev, Nikolay Kovtun (“Əzizimin cəfası” - Əbdül Qafarzadə; 

“Qanunla  zarafat  etmək  olmaz”  –  Tonqal”,  Qonaqlıq),  Aşatur, 

---