DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
152
duyğusuz, sevgisiz alverini, Məcnun özünəməxsusbir qətiyyətlə rədd edir, Xosrov olmadığını söyləyir. Dərsiz mənə, var dilrübalər, Leyli kimi çox pəriliqalər... Billah, denməniz bu hərfi zinhar, Aləmdə bir ondan özgə kim var, Bülbül gül üçün qılanda nalə, Dərdinə dəva olurmu lalə? Xosrov deyiləm ki, mənə dilbər Şirin ola gah, gah Şəkkər? Mən yek cəhətəm təriqətimdə, Təğyir işi yox cibillətimdə. Poemada Məcnun da Leyli də uğursuz, ailə tərbiyəsi görməsə də, həqiqi məhəbbətin nə olmasından xəbərsizdir. Çünki onların müasirlik mövqeyindən yaranmış məhəbbəti orijinaldır və keçmi- şi inkar edir. Burada ata-ana və oğul arasındakı dərin uçurum poe- madakı dramatizmi və ziddiyyətləri daha da gücləndirir. Yüksək əxlaqi-mənəvi, ailə tərbiyəsi görmüş Məcnun ülvü, saf məhəbbəti ilə yaşıdlarından fəqlənir. O, öz istək, arzu, məhəbbə- tində dönməz mövqe tutur. Leylinin kimsə ilə əvəz olunmasını is- təmir, ailə həyatı qurmaq üçün heç bir gözəli qəbul etmir. Misilsiz bir mənəvi güc və qüvvətlə, cəsarət və qətiyyətlə öz həyat prinsip- lərini müdafiə edir. Bu baxımdan əsrlər ötsə də əsər yeni nəsillər üçün aktualdır. Çünki onu xalq ruhuna bu qədər yaxın edən, sevdirib yaşadan da məhz ailə tərbiyəsinə vermiş olduğu tərbiyə motivləridir. Ailə tərbiyəsi oğul ata-anası ilə tamamlanmır. Ikinci tərəf – Leylinin ata-anasını da şair ön plana çəkir və onları tarixi həqiqət- lər işığında təsvir edir. Leylinin atası müəyyən xüsusiyyətlərə ma- lik olmaqla bərabər, Məcnunun atasından orijinal keyfiyyətləri ilə fərqlənir. Belə ki, Məcnunun atası rəhmdil, xoşrəftar, mülayim, fədakardırsa, Leylinin atası bir o qədər sərt, kobud və inadkardır. Deməli, iki ailə, iki müxtəlif əqidəyə mənsub olan Leyli və Məcnunun ata-anası köhnə nəslin nümayəndəsi kimi təsvir edilir. Leyli və Məcnun isə saf eşqə, məhəbbətə çatmaq üçün... Şair bu- 153
rada da yeni nəslin mövqeyində dayanıb Leylinin Məcnuna yazdığı məktuba önəm verir: Olsaydı mənim bir ixtiyarım, Olmazdı səndən özgə yarım. – deyimi ilə qadın hüquqsuzluğunun cövlan etdiyini göstərir. Yüksək əxlaqa malik olan Leyli və Məcnun yaşadıqları mühit- də dərd-sərini deməyə kimsəni tapmır, üzünü allaha tutub şikayət- lənən Məcnun naəlac qalıb füsunkar təbiətli dağlardan, daşlardan, qayalardan, çeşməli bulaqlardan kömək istəyir. Mənəviyyatca zəngin olan bu qəhrəmanların romantik macəralarını təsvir edən şair xalq əfsanələrindən də istifadə edərək maraqlı epizodlar vermişdir. Qayğı, insanpərvərlik hissi ilə yaşayan Məcnun öz paltarını verib zalım bir ovçunun ovladığı ahunu, göyərçini xilas edib, azadlığa buraxır. Bu keyfiyyətlər Leylidən də yan keçməmişdir. O, Məcnunu dərin bir məhəbbətlə sevdiyinə görə ata-anası tərəfindən incidilir. Həyatdan cana doymuş Leyli günlərini göz yaşları içərisində keçirir. Heç bir təskinlik tapmayan Leyli gecə-gündüz ayla, ul- duzla, yağışla, sellə söhbət edir. O, bəzən həyəcanlanıb Məcnunu məzəmmət edir, eşqdə kamil, vəfalı olmağa çağırır, qadınlar üçün cəmiyyətin müəyyən etdiyi qadağalara etiraz edib öz sevgilisi ilə görüşmək, danışmaq istəyir. Leylinin qəhrəmanlığı orasındadır ki, belə ağır, hüquqsuz bir şəraitdə öz eşqini, mənliyini, böyük insan adını qoruya bilir. Leyli dövrünün qadınlarına məxsus cəhənnəm həyatını yaşayır, alınıb – satılır, susdurulur, lakin təslim olmur, güzəştə getmir. Füzuli feodal cəmiyyətinin əxlaqi-mənəvi əsarətinə məhkum olan qadının iztirablarını, həyəcan və kədərini təsirli, canlı və bədii hisslərlə verə bilmişdir. Başdan-başa mənəvi saflıq, saf duyğular aşılayan “Leyli və Məcnun”un daha maraqlı cəhətlərindən biri də onların məktublaşması səhnəsidir ki, burada hər iki aşiqin daxili dünyası, mənəvi aləmi açılır. Məcnuna elə gəlir ki, Leyli ibn-Səlama getməklə ona xəyanət etmişdir. Amma o, məhəbbətində sadiqdir, sevgilisinin yolunda 154
yenə canını qurban verməyə hazırdır. Leylinin Məcnuna yazdığı cavab məktubu əsərin canlı həyatla qırılmaz əlaqəsini əks etdirir. “Bu məktubda Leyli tarixi cəhətdən konkret, real insan kimi gö- rünür. Onun ürəkləri yandıran sözlərində bütün varlığını, gəncli- yini məhəbbətin şirin, cazibəli xülyalarına vermiş olan gənc bir qızın məhkum ruhu səslənir. Leyli Məcnunun qarşısında özünü günahkar bilib üzr istəyir” (H.Araslı). Füzuli Leylini – saf məhəbbətə sadiq, mənəvi cəhətdən zən- gin, etibarlı və vəfalı olan, yalnız öz məhəbbətini azadlıqda axtaran qəhrəmanını belə təsvir edir:
Yaxın Şərqin orta əsr feodal-ruhani cəmiyyətinin qadın faciə- sinin amansızlıqlarını real cizgilərlə təsvir edən şair Leylini gü- nahkar bilmir, onun azadlığını, mənəviyyatını “həbs” edən döv- randır, onun zülmü və ədalətsizlikləridir. Bu cəmiyyət onlarca Leylilərin, Məcnunların istək və arzularını, saf məhəbbətini, mənəviyyatını boğmuş, onları köhnə qayda-qanunların əsarəti altında yaşamağa məcbur etmişdir. Leyli və Məcnun məhəbbətinə təkcə dövrün sərt qanunları deyil, hətta ata-ana da etiraz edir. Leylinin ata-anası Məcnunun elçilərini rədd edir, onu başqasına verirlər. Məcnunun ata-anası isə onu Leylidən çəkindirməyə çalışır, ona varlı-hallı olan başqa birisi ilə evlənməyi məsləhət bilirlər. Hər iki ailənin ata və anaları öz istəklərinə nail ola bilmir. Hər iki gənc özlərini köməksiz və kimsəsiz hesab etsə də, sevgisində dönməzdir. Leyli hüquqsuz olsa belə, Məcnuna olan eşqini ata-anasından gizlədir. Onu sevmədiyi ibn-Səlama versələr
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|