DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
167
Əbruyi-xəm isə gər muradın, Süst etmə kəmanə etiqadın!... Sən ləl’sən, olmagil səbüksəng, Döndərmə günəş görüb rəvan rəng! Etmə özünü hübabmanənd Başında olan həvayə xürsənd! Kim, yoxdurur ol həvadə bünyad, Başın olur ol həvadə bərbad. Sərgərimlik etmə şəm’nisbət, Suzi-qəmi-eşq ilə mürüvvət. Gör şəm’i necə düşər bəlayə, Başına gedən, gedər fənayə. Zövqi-dilü didə qılma adət! Salma meyü şahidə iradət! Məhbubü mey ilə bəsləyən can Sanma olur əhli-əqlü iman! Əqlimi olur müdam məstin? İmani olurmu bütpərəstin? Şe’rə həvəs etmə kim, yamandır, Yaxşı desələr onu, yalandır! Hala qıla gör kəmal hasil, Fövt etmə məcal, gəzmə qafil! (3; 75-76) Gördüyümüz kimi, məsləhətlər övlada təzyiq halında deyil, onun ictimai statusunun, ailənin sevimlisi olmasının vurğulanması ilə, həyat təcrübəsində gəlinən nəticələrə əsaslanaraq verilir. Digər tərəfdən Leyliyə anasının etdiyi qızına verdiyi öyüdlərə diqqət yetirək, bu zaman yenə də övladına həssaslıqla yanaşan valideyn obrazı ilə rastlaşırıq: Key’şux! Nədir bu göftugulər, Qılmaq sənə tənə eybculər? Nəycün özünə ziyan edirsən? Yaxşı adını yama edirsən? Nəyçün sənə tə’nə edə bədyu? 168
Nazik bədən ilə bərgi-gülsən, Əmma nə deyim ikən yünülsən! Lalə kimi səndə lütf çoxdur, Əmma nə deyim, üzün açıqdur. Təmkini cünunə qılma təbdil! Qızsan, uzun olma,qədrini bil! Hər surətə əks kimi baxma. Hər gördügünə su kimi axma. Mey gərçi səfa verir dimağə, Axdığı üün düşər əyağə. (3; 55-56) Beləliklə, söyləyə bilərik ki, əsərin bədii mahiyyətindən asılı olmayaraq burada pedaqoji cəhətdən göstərilən tərbiyə üsulu heç də əməli təsir qüvvəsindən kənar deyil. Doğru məqamda və mün- bit şəraitdə övlada bu cür təsir yolları tərbiyə işinin aparılmasında əsas götürülə bilər və onların tərbiyə işində tətbiqi milli-mənəvi ruhda tərbiyə olunan şəxsiyyət probleminin həllində əhəmiyyətli rol oynaya bilər. 2.Cəmiyyət daxilində səxsiyyətlərarası münasibətlər və davra- nış tərzi M.Füzuli yaradıcılığında xüsusi ictimai-tarixi məzmunda öz əksini tapır. Şairin alleqorik əsərləri məhz cəmiyyət daxilində sosial təbəqələrin bir-biri ilə mübarizəsini, qarşıdurmasını ifadə edir. “Söhbət ül-əsmar” poeması bunun bariz nümunəsidir. Əsər orijinal mövzuda yazılmışdır. Belə ki, insanlar arasında hökm sürən özbaşınalıq, özündənrazılıq, özündən müştəbehlik hisləri, təkəbbür, qarşıdurma və münaqişə meylləri bostan və bağ bitkilə- rinin alleqorik canlandırılması ilə əks olunur. Şairin özünəməxsus bədii tapıntısı məhz bu münasibətlərin və konfliktin bədii ideya kimi irəliyə sürülməsi ilə daha da qabarıq üzə çıxır. Real cəmiyyət daxilində mövcud davranış tərzinin alleqoriya vasitəsilə verilməsi isə buna tənqidi münasibəti təmsil edir. Şair bütün olanları ümu- miləşdirərək belə qərara gəlir ki, zaman və cəmiyyət dəyişkəndir və fanidir. Buna görə də, daha müdrik davranmaq və hər vəziy- yətdə ağılın gücünə güvənmək lazımdır, nə gözəllik, nə cavanlıq,
169
nə də var-dövlər və hakimiyyət insanın başqaları üzərində hökm- ran olmasına səbəb ola bilməz. Bunu ifadə etmək üçün şair aşa- ğıdakı misraları qələmə almışdır: Bildi ki, bu dövrdə vəfa yox, Dünyanı sevən çəkər cəfa çox. Pəs etdi yəqin ol cəfakeş, Olmaz bu cahanda kimsə dilxoş. Bildi ki, olub bu deyr fani. Tərk eylədi ləzzəti-cahani. Dünya işinin mədarı yoxdur, Heç kimsəyə etibarı yoxdur. Eylər birisini sahibi-tac, Ol birisin ona möhtac. Leylaya verib üzari-gülgün, Qeys onu görəndə ola Məcnun. Həm Yusifə verdi hüsni-ziba, Oldu ona mübtəla Züleyxa. Əzraya veribdi hüsni-bihəd, Qılmış ona Vamiqi müqəyyəd. Bu köhnə evin vəfası yoxdur, Ənduhu qəmü cəfası çoxdur. (3;274)
M.Füzuli nazimi-ustaddır. O, alleqorik əsərlərində sətiraltı və gizli yolla cəmiyyətin daxili mexanizminə təsir edərək, insanlara ülvi hislər və həqiqi dəyərlər aşılayaraq onları mədəni və ictimai varlıq kimi formalaşmağa yönəldir. Kamilliyi dünyanın faniliyinə inandırmaqla həyata keçirən şair şəxsiyyətin inkişafında yeni mərhələ açır və bu mərhələ onun yaratdığı bədii ənənənin əsasını qoyur. Füzuli bədii ənənəsi dünyaya obyektiv baxma, mənfi cəhətlərin aydin qiymətləndirilməsi və həyata tənqidi şəkildə münasibətdə olaraq onun dərki kimi məsələləri əhatə edir. 3. Siyasi dairələrdə davranış xüsusiyyətləri M.Füzuli yaradıcı- lığında özünəməxsus cəhətləri ilə əksini tapır. Siyasi dairələrdə mövcud davranış tərzinə də şairin münasibəti birmənalı şəkildə mənfidir. O, cəmiyyət həyatında, dövlət idarələrində və hakimiy-
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|