DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
173
Ləbini dişləmə, ey bimürüvvət, olma gəl cani. Nə lazımdır sənə bir təxt kim, qayıq kimi axsın O göz yşı selində kim, tökər məzlum müjgani. Şəriktək pay alırsan kəndlinin daim qazancından, Sənin borcundur olmaq kəndli malının nigəhbani. Onun malı talandıqda cərimə çəkməli sənsən, Cərimə kim çəkər, indi ki, sən etdin bu talani? (5;265)
M.Füzuli yaradıcılığında hakimlərə xüsusi münasibət öz əksi- ni tapır. Belə ki, cəmiyyətdə və dövlət daxilində əmin-amanlıq və tərəqqi birbaşa hakimin fəaliyyəti ilə əlaqələndirilərək onların davranış və tədbirlərinə həlledici amil kimi münasibət göstəriir. Məsələn, şairin Məhəmməd paşaya ünvanladığı qəsidədə bunun bir daha şahidi ola bilərik: Hökmdür hökm ki, dünyayə verər ziybi-nizam, Hökmdür hökm ki, din rəsmini eylər əhya. Hökm gər olmasa dünyayə salır zülm fəsad, Hökm gər olmasa bulmaz nəsəqi-mülk bəqa. Hakim oldur ki, müvafiq ola hökmünə qədər, Hakim oldur ki, mütabiq ola əmrinə qəza. Hakim oldur ki, onun olmaya zatında təmə, Hakim oldur ki, onun olmaya felində riya. Şəmdən görsə ki, pərvanəyə bir zülm yetər, Kəsə başın, deməyə zaye olur nəfi-ziya... .
Vay ol hakimə kim, eyləyə hökmdə xəta. 174
Qıla məzlumləri mərhəmətindən məhrum, Verə zalimlərə öz nəfi üçün istila. Rəhmət ol hakimə kim, olmaya eldən qafil, Nəqdi-övqatı ola bəzli-niyazi-füqəra. (5;131-132)
Şair oğlu Fəzliyə nəsihətlərində şəxsiyyət məsələlərini geniş təhlil edir. O, oğlunu müstəqil həyata hazırlayır, öz atalıq hökmü- nü bərqərar etmir, atalıq haqqını halal edir. Şair yazır: Ayrılmalıydı meyvə ağacdan dəyən kimi, Verməz təbiət heç kəsə bu hökmlə aman. Meyvə dərilməz isə ağacdan, bu qaydadır, Dövran əlilə hər ikisinə yetər ziyan. Həm meyvəni əzib, cürüdüb məhv edər hava, Həm də dəyər ağac başına daş zaman-zaman. Yoxdursa meyvədə ağaca daha ehtiyac əgər, Meyvə ağacda tutmamalı boş yerə məkan. Dinlə məni, ağıllı balam, diqqət ilə sən, Bu incə nüktə sirrini ta eyləyim bəyan. Salsan həqiqət aləminə yaxşı bir nəzər, Sən meyvəsən, mən isə ağac, dəhr busitan. (5;313-314) Nəticə etibarilə, M.Füzuli yaradıcılığı şəxsiyyətyönümlü tərbi- yənin gözəl nümunəsi sayıla bilər. Şairin “Səhhət və Mərəz” əsə- rində insanı sağlamlaşdıran və xəstəhal edən bir sıra psixoloji mə- sələlər əksini tapmışdır. Burada insan ağlı, ürəyi, eşqi, ruhu, hüs- nü, xəyalı, heyrəti, fərəhi, qorxusu, qəminin insan orqanizmində səbəb olduğu fəsad və xeyirlərdən bəhs olunur. İnsanın fiziki tər- 175
biyəsi, psixoloji durumunun kamilləşməsi yolları əsərin didaktik məziyyətlərindəndir. Ruhun tərbiyəsi və onun digər insani hislər- dən asılılığının tam aradan qaldırılması probleminin qoyuluşu və həlli M.Füzuli dühasının böyük uğuru olaraq üzə çıxır. Bununla da, şairin əsərlərində şəxsiyyətin cəmiyyət daxilində rolu, məsu- liyyəti və özünüdərki problemi maraqlı pedaqoji və psixoloji aspektlərdən araşdırılır. 5. Şəxsiyyətin mənəvi tərbiyəsi problemi və davranış tərzində onun təzahürü şairin mənəvi tərbiyə probleminə münasibəti müa- siri olduğu dövrün əxlaq, estetika, incəsənət, fəlsəfə, ədəbi-bədii yaradıcılıq məsələlərinə işıq salır. Məsələn, M.Füzulinin qitələ- rində Allaha müraciət edilərək insanların iki firqəsi, iki qrupu haqqında fikirlər verilir, ulu Tanrıya onlardan qorunmaq üçün dua edilir. Qitələrdən birində oxuyuruq :
(4;413-413) 176
Digər bir qitəsində şair müdrik nəsihətləri ilə insanların həyatda doğru mövqe tutaraq hərəkət etmələri üçün bir sıra məsləhətlərlə çıxış edir: Nəsəb fəziləti insana özgəsindəndir. Nəsəblə özgəyə, ey süflə, iftixar eləmə. Əmir xidməti, şahə yaxınlığın puçdur, Öyünmə bunlara dünyada, etibar eləmə. Bir iş ki, dost köməyi olmadan düzəlməyəcək, İnanmayıb, özünü heç ümidvar eləmə. (4;414-415) Öz əsərlərində kamilləşək dünyaya bələd olmaq və həyatda düzgün bir şəxsiyyətə çevrilmək kimi sosial problemləri qabarıq şəkidə vurğulayaraq M.Füzuli insan varlığının ictimai məzmunu- nu diqqət önünə gətirir: Bu təbiətdə böylədir adət, Yaşamaqçün cahanda növi-bəşər. Ananın mehribanlığı uşağa Gərək olsun zəmani-həddə qədər... Ey könül, sən o tifli-qafilsən Ki, özündən yoxdur, heyf, xəbər. Sənə bu varlıq aləmi anadır Ki, tərəfdarın oldu şamü səhər. Atadır feyzi-aləmi-ülvi Ki,vücudunda vardır ondan əsər. Bu qədər olma surətə bağlı, Mərd olan bundan ali rütbə dilər. Ana dövründə bəsdir hərlənmək, Qız deyilsən, igidliyin göstər! Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|