DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı
Yüklə 1,74 Mb.
|
203
Abbasova İlahə magistr
TƏDRİSİNDƏ MORFOLOJİ ELEMENTLƏRİN MƏNİMSƏDİLMƏSİ YOLLARI Bu gün orta məktəb şagirdlərindən əvvəlki dövrlərə nisbətən daha fərqli keyfiyyət və bacarıqlar tələb olunur. Məlumdur ki, onların formalaşması ibtidai təhsillə başlayır. İbtidai təhsil təməl rolunu oynadığından müasir ibtidai sinif müəllimlərinin üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Yeni fənn kurikulumları təlimin fəaliyyət üzərində qurulması- nı tələb edir. Bu şagirdin həyati bacarıqlar qazanmasına xidmət edir. Ona görə də dərslər şagirdin maraq səviyyəsinə uyğun qurul- malıdır. Belə dərslərin təşkili isə asan başa gəlmir, çünki onlar müəllimdən də bacarıq (yaradıcılıq, dünyagörüşü kompüterlə işlə- mək, elektron resurslardan istifadə və s.) tələb edir. İkinci sinifdə Azərbaycan dili fənni üzrə yeni təlim texnologiyasına uyğun təş- kil edilən “Ad bildirən sözlər” mövzusunun tədrisinə diqqət yeti- rək. Əvvəlcə motivasiya yaratmaq məqsədilə “Dədə Qorqud” filmindən Buğaca ad qoyulması səhnəsi seçilir və proyektorla şagirdlərə nümayiş etdirilir. Mövzuya başlamazdan əvvəl dərsə giriş vermək üçün uşaqla- rın film haqqında təəssüratları öyrənilir. Bu məqsədlə əvvəlcə şa- girdlərdən nə səbəbə bu filmin nümayiş etdirildiyi, sonra isə məzmunu barədə soruşulur. Cavablardan məlum olur ki, şagirdlər Dədə Qorqudun Buğaca ad verməsi məsələsinə diqqətlə yanaş- mışlar. Ona görə də Dədə Qorqudun oğlana nə üçün Buğac adını qoyması soruşulur. Cavablar dinlənildikdən sonra şagirdlərə mə- lumat verilir ki, Azərbaycan xalqının qədimdə adqoyma adəti var idi. Uşaq yetkinlik yaşına çatanda öz hünəri, biliyi və hazırcavab- lığı ilə özünə uyğun ad qazanardı. Lakin müasir dövrümüzdə uşaq anadan olanda ona ad qoyurlar. Siz heç adsız insana rast gəlmişsi- nizmi?! Hər bir insanın adı olduğu kimi, bizi əhatə edən bütün canlı və cansız varlıqların da adı var. Bu adları onlara kim qoyub?
204
Şagirdlər: -
İnsanlar. Müəllim izah edir ki, hər bir varlığın öz adı vardır. İnsanlar okeanlara, çaylara, dağlara, hətta göydəki ulduzlara, planetlərə bir sözlə, bütün varlıqlara ad qoymuşlar. Bütün bu adlar toplusu dili- mizin lüğət tərkibinin əsas hissəsini təşkil edir. Bugünkü dərsimi- zin mövzusu da “Ad bildirən sözlər”dir. Şagirdlərə elektron lövhədə bir şəkil təqdim olunur və deyilir: - Biz ağacı əkirik, ona qulluq edirik, illər keçdikcə ağac kö- kündən qüvvət alaraq boy atır. Gəlin dilimizdəki sözləri köklü bir ağaca bənzədək. Ad bildirən sözlərin mahiyyətini açıqlamaq üçün şagirdlərə adların mənasına yönəlmiş bir neçə yardımçı sualla müraciət edilir. Şagirdlər sualların köməyi ilə anlayırlar ki, sözlər səslərdən və hecalardan yaranıb. - Lakin söz nə səs, nə də hecadır, onun mənası vardır. Bəs sözlər nəyi ifadə edir? Şagirdlər: - Ətrafımızda olan əşyaları, yerləri, insanları, onların əlamət- lərini, sayını və s. Ona görə də sözlər müxtəlifdir. Onların bir qismi əlamət, bir qismi hərəkət, bir qismi say, bir qismi də ad bildirir. Bəs onda ad bildirən sözləri necə müəyyən edək? Bunun üçün şagirdlərə kim?, nə?, hara? suallarına cavab verən şəkillər göstərilir. Sonra şagird- lərə şəkildə gördüklərinə dair suallar vermək təklif edilir. -
Bu nədir? – alma. -
Bura haradır? – Azərbaycan. -
Bu kimdir? – həkim. Müəllim şagirdlərə müraciət edir: -
etdiniz? Şagirdlər: -
205
Deməli, ad bildirən sözlər kim?, nə?, hara? suallarına cavab verir. İndi isə gəlin görək, biz özümüz ad qoya bilərikmi? Bunu necə edəcəyik? Şagirdlərə bildirilir ki, məhz suallar bizə gördüklərimizi ad- landırmaqda köməkçi rolunu oynayır. Bunun üçün biz sualları düzgün verməyi, eyni zamanda onları düzgün cavablandırmağı bacarmalıyıq. Yeni dərsin qavranılmasını yoxlamaq üçün şagird- lərə tapşırıqlar verilir. Əslində, bu dərsi qruplara bölmədən də ke- çirmək mümkündür, lakin vaxta qənaət etmək, bütün şagirdləri fəaliyyətə cəlb etmək və sinfi ümumi işə dəvət etmək üçün onları qruplara bölmək faydalıdır. I qrupa kiçik mətn verilir. Tələb edilir ki, onlar həmin mətnə ad versinlər. Bu tapşırığı yerinə yetirərkən onlar ümumi bir fikrə gələcəklər. Bu zaman onlar özləri də hiss etmədən kim?, nə?, hara? sualları ilə axtarış aparmalı olacaq və həmin sözləri seçib yazacaqlar. II qrupa isə bir qədər fərqli tapşırıq verilir. Şagirdlər tapşırıqda verilmiş cümlədə ad bildirən sözləri tapmalıdırlar. Onlar bu sözlərin fərqini bilməlidirlər. Şagirdlər bu fərqi tapmaq üçün hər bir sözə sual verməli olacaqlar. III qrupun tapşırığı isə yaxın mənalı adlara aiddir. Şagirdlər bilməlidirlər ki, elə adlar var ki, bir-birinə çox yaxın məna daşıyır. Onlara kiçik bir şeir parçası verilir və həmin şeirdən eynimənalı sözləri tapmaq tələbi qoyulur. Məlum olduğu kimi dilimizdə həm canlı, həm də cansız cisimlərin adlarını bildirən sözlər vardır. Bunları müəyyən etmək üçün şagirdlər həm kim?, həm də nə? sualına cavab verən sözləri cümlədə işlətməlidirlər. IV qrupun tapşırığında şagirdlər ad bildirən sözlərin canlı və cansız obyektlərini müəyyən etməyi bacarmalıdırlar. Yenə də on- lara suallar kömək edəcəkdir. Bunun üçün elə bir cümlə seçmək lazımdır ki, orada həm canlı, həm də cansız isimlər iştirak etsin. Tapşırıqlar yerinə yetirildikdən sonra qruplar işlərini təqdim edir- lər və iş vərəqləri nümayiş etdirilir. İnformasiyanın müzakirəsi za-
Yüklə 1,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|