DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı

239 

 

nin  evlənməsi  ilə  bitir.  Çex  şərqşünası  Yan  Ripka  bu  sonuncu 

nağılı əsərdən çıxartmağı təklif etmiş, onu qeyri-əxlaqi normaları 

təbliğ edən əsər adlandırmışdır. 

Bəzən  nağılların  öz  içərisində  də  müstəqil  süjet  malik  olan 

kiçik əhvalatlar verilir. Məsələn, "Kəniz satan padşahın hekayəsi" 

nağılının  tərkibində  "Süleyman  və  Bilqeyis"  hekayəsi  verilibdir. 

Bu hekayə kiçik olsa da, süjet xətti müstəqildir,lakin daxil olduğu 

nağılla  əlaqəlidir.  Nizami  epik  şeirinin  əsas  üslub  xüsusiyyətlə-

rindən biri məhz hekayə içərisində hekayə söyləməkdir.Belə haşi-

yələr  Nizami  əsərlərində  dağınıqlığa  yox,  hadisələrin  genişliyinə 

,zənginliyinə  səbəb  olur.  Nağıllarda  epik  haşiyələrlə  yanaşı  lirik 

haşiyələr  də  verilir.Hər  bir  nağılın  sonunda  şair  lirk  ricətlərə 

çıxaraq  yeddi  rəng  haqqında  öz  fikirlərini  yazır.  Poemanın  belə 

geniş  süjet  və  şaxələrə  ayrılması  şairin  ictimai-siyasi  amalına 

xidmət  edir.Nizami  hökümdarı  ədalətli  olmağa,  ölkəni  ədalətlə 

idarə etməyə və bütün siyasətində bu prinsipə əməl etməyə çağı-

rır. Yeddi gözəlin söylədikləri nağıllar bitəndən sonra Bəhram öl-

kənin  nə  vəziyyətdə  olduğundan  xəbərdar  olur.Nizami  poemanın 

bu  yerinə  çobanla  bağlı  əvalat  daxil  edir.  Çobanla  Bəhramın 

qarşılaşması  təsadüfən  baş  verir.  Bəhram  öz  köpəyini  asmış  bir 

çobanla  tanış  olur.Köpək  ağasına  xəyanət  edərək  canavarla  dost 

olubmuş. Bunu görən Bəhram çobandan dərs alır, yad istilaçılarla 

əlaqəyə  girən  xain  vəziri  edam  etdirir.  Ağıllı,  müdrik  çobanı  öz 

yerinə padşah qoyur. Nizami "İskəndərnamə"əsərində də çobanla 

bağlı  əhvalat verir. Nizaminin  əsərlərindən də göründüyü kimi o 

heç kəsin əhəmiyyət vermədiyi, aşağı təbəqə kimi baxdığı çobana 

yüksək dəyər verir, onu ağıllı, müdrik hesab edir. Şair bu epizodu 

verməklə  ədalətli  Bəhramı  yenidən  özünə  qaytarır.Bundan  sonra 

şair əsərə yeni epizodlar daxil edir. Bu epizodlar yeddi məhbusun 

şikayətləri  haqqındadı.Bu  şikayətlər  də  müstəqil  süjet  xəttinə 

malikdir, lakin yeddi gözəlin söylədikləri nağıllardan fərqli olaraq 

onlar  süjet  xətti  ilə  bağlıdır.Yeddi  məhbusun  hekayələrindən 

aydın  olur  ki,Bəhramın  yeddi  gözəllə  keçirdiyi  nəşəli  həyatı  bir 

həftə deyil, illərlə çəkmişdir. 

---

240 

 

 "Yeddi  gözəl"  əsəri  süjet  zənginliyinə,  mürəkkəbliyinə, 

quruluşuna  görə  dünya  ədəbiyyatının  ən  yaxşı  abidələrindən 

sayılır.  Bu  poema  dünyanın  birçox  dillərinə  tərcümə  olunmuş, 

həmçinin bu poemanın süjeti əsasında həm Qərb, həm də Şərq bir 

çox sənətkarları əsərlər yazmışlar. Fridrix Şillerin "Turandot"əsəri 

öz süjet quruluşuna görə "Yeddi gözəl"dəki slavyan şahzadəsinin 

hekayəsini  xatırladır.  Həmçinin  italyan  yazıçısı  Bokkaçionun 

əsərlərində  "Yeddi  gözəl"dəki  bir  sıra  motivlərə  rast  gəlmək 

mümkündür.Əskər  Sərkaroğlu  qeyd  edir  ki,  "Parisdə  nəşr  edilən 

"İran  nağılları"nı  oxuyarkən  Nizami  Gəncəvi  süjeti,  yazıçı  və 

dramaturq  Alen  Röne  Lesajın  diqqətini  cəlb  edir.O,  Fransua  dö 

La  Kruanın  "İran  nağılları"  kitabında  Nizaminin  nağıl  kimi  nəşr 

olunmuş  "Yeddi  gözəl"nin  dördüncü  novellasını-"Xeyir  və 

Şər"nağılını opera üçün işləyir". 

 

Ədəbiyyat 

 

1.Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi. İkinci cild. Bakı,2006   

12.Bertels  E.Y"Böyük  Azərbycan  şairi  Nizami  (epoxası, 

həyatı və yaradıcılığı) 

Bakı,1940 

3.Əliyev Rüstəm "Nizami Gəncəvi".Bakı-yazıçı,1991 

4.Qasım  Cahani  "Azərbaycan  ədəbiyyatında  Nizami 

ənənələri"(Xll-XVll). Bakı,1979 

5.Quluzadə 

M.Y."Nizami 

Gəncəvi"(həyat 

və 

yaradıcılığı).Bakı,1953 

6.Nizami Gəncəvi  "Yeddi gözəl" əsəri. Bakı,2004 

7.Rüstəmova  Azadə  "Nizami  Gəncəvi  (həyatı  və 

yaradıcılığı)".Bakı,1953 

8.Rəfili Mikayıl "Nizami həyatı və yaradıcılığı".Bakı,1939  

9.Sərkaroğlu 

Əskər 

"Azərbaycanın 

peyğəmbərləşən 

mütəfəkkir şairi".Bakı-Elm-2004 

 

---

241 

 

РЕЗЮМЕ 

 

                                                                                    

Нармин Гожайева 

Структурные особенности поемы "Сем красавий" 

на основе научно исследовательского анализа. 

"Сем  красавый"  четвертая  поема  входящая  в  "хемсе" 

(Пятерица) по сути это статья об особенностях формы поемы, 

начальные части, композиция, разносторонность сюжета. 

 

 

 

SUMMARY 

 Narmin Gojayeva 

The structural characteristic of the poem "seven 

beauties"in the point of scientific and theoreticial analysis 

 

The article deals with stuctural features of "seven beauties" 

the fourth of the poems including "xamsa". Information about the 

characteristics of the forms, the partsof introductory,the composi-

tion,  the  enlargement  of  the  plot  of  the  poem  is  given  in  the 

article. 

---

242 

 

Sadıqova Könül  

magistr 

“KİTABİ-DƏDƏ QORQUD” DA  

DOĞUM VƏ ADQOYMA MƏRASİMİ 

 

Xalq mərasimləri içərisində doğum və ad qoyma mərasimi dəvar-

dır ki, “Kitabi-Dədə Qorqud “eposunda həmin mərasimlərin daha geniş 

təsvirinə  rast  gəlirik.  “Kitabi-Dədə  Qorqud“da  ad  qoyma  göstərdikləri 

igidliyə  görə  verilirdi.  Adın  özünün mənası isə  ya  igidin  göstərdiyi  şü-

caətə, ya öldürdüyü heyvanın adına uyğun, ya da xarici görünüşünə görə 

verilirdi. 

“Baybura bəyin oğlu Bamsı Beyrəkboyu “ ndabir gün Bayındırxan 

məclis təşkil edir və bu məclisə bütün oğuz bəyləri yığılır. Bayındır xanın 

qarşısında  oğlu  Qarabudaq  dayanmışdı,  sağında  isə  Qazan  xan  oğlu 

Uruz, sol yanında Qazılıq qoca oğlu bəy Yeynək dayanmışdı. Baybura 

bəy bunları görüb ahedir. Qazan xan səbəbini soruşanda övladının olma-

dığını, ölərsə yurd–yuvasında, taxt-tacındakim sənin qalmayacağına görə 

ahetdiyini bildirir. Bu zaman Qalın Oğuz bəyləri əl qaldırıb dua edirlər. 

“Ol  zaman  da  bəylərin  alqışı  alqış,  qarğışı  qarğışidi. Duaları  mustəcəb 

olur“. (K-D.Q.səh 43) Məclisdə əyləşənlərdən Baybecan bəydə övladsız 

idi. O da, bəylərdən onunüçün dəbir qız övladının olmasına dua etmələri-

ni istədi. Bəyləronun üçün dəəl qaldırıb dua etdiler. Baybecanbəy Allah 

taala ona bir qız versə Baybura bəyin oğluna beşik gərtmə yavuqlu edəcə-

yinə söz verdi. Bir müddət sonra Baybura bəyinoğlu, Baybecan bəyin qı-

zı olur. Baybura bəy bəzirganları oğlu üçün ərmağanlar gətirməküçün Is-

tanbula göndərir. Illər keçir. Baybura bəyinoğlubeş yaşina, beş yaşından 

on  yaşına,  on  yaşından  on  beş  yaşına  girdi.  “Ol  zamanda  bir  oğlanbaş 

kəsməsə, qan tökməsə ad qoymazlardı “ (K-D.Q. səh.43). Bir gün o, ova 

çıxır. Bir yandan bəzirganlar ərmağanlarla geri dönürdü. Kafirlər bəzir-

ganları basır. Bəzirganlardan biri Oğuza gəlir, bir igid görür ətrafında 40 

igid. Gəlib bu igiddən kömək istəyir. Igidonlara yardım edir, kafirləri qı-

lıncdan keçirir, bəzirganlarıkafirin əlindənqurtarır. bəzirganlar bunun əvə-

zində nə istəyirsə götürə biləcəyini söyləyirlər. O, isəayğırı, yayıvə gürzü 

istədi. Lakin, bəzirganlar bu ərmağanları Baybura bəyin oğlu  Bamsıya 

gətirdiklərini  deyirlər.  Bamsıbunu  eşidən  kimi  geri  dönür,  atasına 

---