DəDƏ qorqud a r a ş d ı r m a L a r ı



Yüklə 1,74 Mb.
səhifə77/77
tarix25.06.2018
ölçüsü1,74 Mb.
#51680
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   77

243 

 

bəzirganların gəlmə xəbərini verir. Atası məclis qurdurdu, oğlunu sağ ya-



nına aldı. Bamsı isə bəzirganlara kömək etdiyini atasına söyləmir. Bəzir-

ganlar  gəldikdə  birinci  Baybura  bəyin  yanında  dayanan  baş  kəsib, 

qantökən igidin əlini öpdülər. Baybura bəyin bunaacığı tutur. Bəzirganlar 

əhvalatı danışırlar. Baybura bəydeyir: 

“- Mərə, mənim oğlum başmı kəsdi, qanmı tokdü! “-dedi. 

“-Bəli, başkəsdi,qantökdü, adam axtardı”- dedilər. 

“-Mərə, bu oğlana adqoyasıncavarmıdır?”- dedi . 

“-Bəli, sultanım,artıqdır”– dedilər . 

 Bayburabəy Qalın Oğuzbəylərini çağırdı, qonaq etdi. Dədə Qor-

qud gəldi, oğlanaad qoydu. Aydır:- Sözüm dinlə, Bayburabəy! Allah taa-

la sənə bir oğul vermiş, tuta versin! Ağırsancaq götürəndə müsəlmanlara 

xas ıolsun! Qarşı yanda qaraqarlı dağlar danaşar olsa allah taala sənin oğ-

luna aşut versin. Qanlı –qanlı sulardan keçər olsa keçit versin! Qalabalıq 

kafirə  girəndə,  allah  taala  sənin  oğluna  fürsət  versin!  Sən  oğlunu 

Basamdeyü oxşarsan. Bunun adı boz ayğırlıq Bamsı Beyrək olsun!Adını 

mən verdim, yaşını allah versin! – dedi. 

Qalın Oğuzbəyləri əl götürdülər, dua qıldılar. 

“-Buad , bu yigidə qutlu olsun!”– dedilər.( K-D.Q. seh 45- 46). 

“Dirsə xanoğlu Buğa cin boyu“nda maraqlı doğum və adqoymaya 

rast gəlirik. Yəni, insanın adının onun etdiyi əmələ, öldürdüyü heyvana 

görə uyğunlaşdırılıb verilməsi maraqlıdır. “Dirsəxan oğlu Buğacın boyu” 

nda bir gün Bayındır bəy məclis təşkil edir. Bu məclisdə oğlu olanı ağ 

otağa,  qızı  olanı  qızıl  otağa,  oğlu–qızı  olmayanı  qara  otağa  gətirməyi 

tapşırır.  Dirsə  xan  da  40  igidini  başına  toplayıb  həmin  məclisə  gəlir. 

Məclisdə onu qara otağa gətirdilər, altına qara keçə döşədilər, qara qoyun 

yəxnisindən yemək verdilər. Dirsə xan bunun səbəbini soruşur. Dedilər : 

-“Xanım, bu kəz Bayandır xandan buyruq boylədir kim, oğlu-qızı 

olmayanı tanrı taala qarğayıbdır, bizdəxi qarğarız, demişdir – dedilər “. 

(K-D.Q. səh17 ). 

Bu sözlər Dirsə xanın acığına gəlir. Deyir : 

“-Qalxıbanı yigitlərim, yeriniz dənuru durun! Bu qara eyib mənə 

yaməndəndir,  yaxatundandır“(  K-D.Q.səh.17)  Dirsə  xan  evinə  gəldi, 

çağırıb xatununa söylədi: 



244 

 

-“Görürmüsən  nələr  oldu?  Qalxıbanıxan  Bayındır  yerindən 



durmuş. Bir yerə ağ otaq, bir yerə qızıl otaq, bir yerə qara otaq dikdirmiş. 

Oğulluları ağ otağa, qızlıları qızıl otağa, oğlu- qızı olmayanı qara otağa 

qondurun, qara keçə altına döşəyin,qara qoyun yəxnisindən önünə gətirin, 

yeyərsə yesin, yeməzsə dursun getsin, onun kim, oğlu–qız ıolmaya, tanrı 

taala  qarğayıbdı,  bizdəxi  qarğarız,  -  demis“.  “Elə  olsa  səndənmidir? 

Məndənmidir? Tanrı taala bizə bir yetman oğul verməz. Nədəndir? (K-

D.Q. səh. 17-18 ) 

Bu vaxt Dirsəxanın xatunu qəhərləndi, gözləri doldu, söylədi: 

“-ey,  Dirsəxan!  Mənə  qəzəb  etmə!  Incini  bacı  sözlər  söyləmə! 

Yerində  nurudurgil!  Alaçadırın  yer  yüzünə  dikdirgil!  Atdan  ayğır, 

dəvədən  buğra,  qoyundan  qoç  oldürgil!  Iç  Oğuzun,  Daş  Oğuzun 

bəylərini  üstünə  yığnaq  etgil!  Ac  görsəndoyurgil,  yalıncıq  görsən 

donatgil! Borcluyu borcundan qurtargil. Təpəkimi ət yığ, göl kimi qımız 

sağdır! Ulutoyeylə! Hacətdilə! Ola kim, bir ağzı dualının alqışıyla tanrı 

bizə bir yetmanə yal verə“. 

Dirsə  xanulu  toy  etdi,  hacətdilədi.  Atdan  ayğır,  dəvədən  buğra, 

qoyundan  qoçqırdırdı.  Iç  Oğuz,  Daş  Oğuz  bəylərini  topladı,  acları 

doyurdu,  yalıncıq  görsə  geydirdi.  Əl  götürüb  hacətdilədilər.  Bir  ağzı 

dualının  alqışı  ilə  allahtaala  bir  əyal  verdi.  Xatunu  hamilə  oldu.  Bir 

müddət sonrab ir oğlan doğuldu. 

Illər tez keçdi. Oğlan boyüyüb on beş yaşına girdi. 

Bayındır xanın bir buğası varimiş, hər yaz və payız buğanı buğa ilə 

döyüşdürərlərdi. Oğuz bəyləri bu tamaşaya baxardılar. Bir yaz günündə 

yenə  buğanı  meydana  çıxarırlar.  Bu  vaxt  Dirsəxanın  oğlu  üç  uşaqla 

meydanda aşıq oynayırmışlar. Uşaqlara səsləndilər, üç oğlan qaçdı. Lakin 

Dirsəxanın oğlu qaçmadı. Bir də gördü, buğa üstünə gəlir. Yumruğu ilə 

buğanın alnına bir, iki, üç dəfə yumruq qoydu. Axırda buğanın alnına bir 

yumruq da vurdu, buğa ayaq üstə dura bilmədi, yıxıldı. Oğlan tez bıçağını 

çıxarıb  buğanın  başını  kəsdi.  Oğuz  bəyləri  oğlanın  ətrafına  toplaşdılar. 

Dedilər:  “-Dədəm  Qorqud  gəlsin,  bu  oğlana  ad  qoysun.  Biləsin  cəalıb 

babasına varsın, babasından oğlana bəylik istəsin, taxtalıb versin.”( K-D. 

Q.səh19)  Dədə  Qorqud  gəlib  oğlanı  atasının  yanına  aparır,  deyir  :-

Bayındır  xanın  ağ  meydanında  bu  oğlan  cəng  etmişdir.  Bir  buğa 

öldürmüş. Sənin oğlunadı Buğac ( xan ) olsun. Adını mən verdim, yaşını 




245 

 

allah versin “( K- D. Q.səh.20 ) Dirsə xan oğluna bəylik verdi, taxt verdi. 



Oğlan taxta çıxdı. 

“Basat Təpəgözu öldürdüyü boy “ da Basatın doğulması və adının 

qoyulması Təpəgözün doğumu və adlandırılmasından fərqlidir. Bir gün 

Oğuzun üstünə düşmən qəfil hücum edir. Qaçarkən Aruz qocanın oğlu 

düşür.  Bu  oğlanı  bir  aslant  götürüb  saxlayır.  Oğlan  böyüyür,  bədəni 

insane bədəni kimi, amma atbasıb, qan sovurur. Oğuz bir gün yenidən  öz 

elinə  qayıdır.  Bu  oğlan  oğuz  atlarına  hucum  edir,  bir  neçəsini  basıb, 

qanını sovurur. Ilxıçı tez gəlib Oğuz xana xəbər verir. Aruzun isə ürəyinə 

damır  ki,  bu  onun  qaçarkən  düşürdükləri  oğludur.  Oğlanı  tutub  evə 

gətirirlər. Lakin oğlan çöldə aslant kimi yaşamağa öyrəşdiyindən burada 

dayana bilmir. Aslan yatağına qayıdır. Yenidən geri tutub gətirdilər. Dədə 

Qorqud gəldi, dedi: 

“- Oğlanım! Sən insansan, heyvanla müsahib olmagil! Gəl yaxşı 

atmin, yaxşı yigitlərilə eşyort-dedi  . – Uluqardaşın adı Qıyan Səlcuqdur, 

sənin adın Basat olsun! Adını mən verdim, yaşını allah versin, - dedi “. 

Təpə gözün- vəhşi bir varlığın, Oğuz elinin bəlasının dünyaya gəlməsinin 

səbəbi günah işin tutulmasıdır. Kitabda göstərilir ki, Aruzun Qonur Qoca 

Sarı  çoban  adlanan  çobanı  vardı.  Uzun  Binaradlanan  yerdə  qoyunları 

otararkən qoyunlar hürkür. Çoban yaxınlaşıb görür ki, burada pəri qızları 

var.  Pəri  qızlarından  birini  tutur  zina  edir.  Pəriqızı  deyir:“-Çoban,  il 

tamam olıcaq məndə əmanətin var, gəl, al- dedi. Amma Oğuzun başına 

zaval gətirdin!”Oğuz yenidən yaylağa köçür. Çoban yenidən Uzun Binar 

deyilən yerə gəldi. Bir də gördüki, qoyunlar yenə ürkdü. Gəlib baxdıki, 

burada  bir  yığnaq  var.  Pəri  qızı  gəlib,  bunun  dediyi  əmanət  olduğunu, 

Oğuz elinin başına zaval gətirdiyini bildirdi. Çoban yığnağa baxıb ibrət 

aldı. Geri döndü , qoyunları otarmağa getdi. Demə, bu vaxt Bayındır xan 

bəylər  ilə  seyrə  çıxırmış.  Uzun  Binara  gəlirlər.  Burada  bir  yığnaq 

olduğunu  görürlər.  Yığnağa  vurduqca  şişir.  Axırda  Aruz  qoca  təpiklə 

vurur, mahmızı toxunur, yığnaq yarılır, içindən bir oğlan çıxır. Bu uşağın 

govdəsi adam, təpəsində isə bir gözüvar. Bunu Təpəgöz adlandırdılar. 

Dastanda  adların  qarşısında  deyilənlə  qəblərdə  onların  xarici 

görünüşünə, xüsusiyyətlərinə uyğun deyilir. Məsələn, Dəli Dondar, Dəli 

Domrul, Dəli Budaq, Qaraca Çoban, Boyuuzun Burla xatun, Sarıdonlu 

Selcan xatun və s . 




246 

 

Ədəbiyyat 



1.“Kitabi-Dədə 

Qorqud“ 


Azərbaycan 

Dövlət  Nəşriyyatı. 

Bakı.1963 

2.M.Seyidov. “Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqları”  Bakı. 

Yazıçı.1963 

3.Cəmşidov.Ş.”Kitabi Dədə Qorqudu vərəqləyərkən” Bakı.1982 

4.Əliyev R.”Ədəbiyyat nəzərriyyəsi”. Bakı.2008 

 

Резюме 

Азербайджанский  Государственный  Педагогический 

Университет,кафедра Истории Азербайджанский литературы 

в степень магистра в Фолклор и мифология Садыхова Кенуль 

Статья  в  церемониях  рождения  и  имя  эпоса  Деде  

Коркут  было  достаточно,чтобы  поставить  церемоний.Кроме 

того,примененяя  для  мальчиков  день  рождения  и  день 

рождения торжеств было сказано,чтобы положить. 



Ключевые  слова:  рожденияи  поставить  имя,Деде 

Коркут,церемоний. 



 

Summary 

Azerbaijan  State  Pedagogical  University,  Department  of 

History of Azerbaijan Literature in her Master’s degree in Folklor 

and Miphology Sadigova Kenul 

The article in ceremonies of birth and the name of the epos 

of Dede Korkut was enough to put the ceremonies.In addition,by 

applying for a boys birthday and birthday celebrations have been 

told to put. 



Key  words:Birth  and  put  the  name,  Dede  Korkut,  the 

ceremonies. 




247 

 

Məhsəti Yusifova Elman qızı  

ADPU – nun Türk xalqları ədəbiyyatı ixtisası üzrə  

II kurs magistrantı  

Elmi rəhbər: professor Tərlan Novruzov. 

 

XX ƏSR AZƏRBAYCAN POEZIYASININ ORTA ASIYA 



TÜRK XALQLARININ POEZIYASINA TƏSIRI. 

 

Açar sözlər: ədəbi təsir, Orta Asiya türkləri, Azərbaycan 

ədəbiyyatı. 



Ключевые  слова:  литературный  связь,  Турки 

центральный Азии, Азербайджанская литература. 



Key word: eternal connection, Turks of central Asia, Azerbaijan 

literatute. 

XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının poeziyanın çiçəkləndiyi 

dövrüdür. Bu dövrdə baş verən ictimai – siyasi hadisələri, feodal 

əsarəti  və  zülmünü,  insan  azadlığı  problemini  öz  şeirlərində  əks 

etdirən  azərbaycanlı  şairlər  çox  idi.  Bunlardan  Mirzə  Ələkbər 

Sabirin ədəbi irsini ön planda göstərmək daha düzgün olardı. Orta 

Asiya  türk  xalqlarının  poeziyasında  daha  çox  Sabir  realizminin 

izlərini görmək mümkündür. 

Azərbaycan  şairlərinin  şeirlərinin  forma  və  məzmunu, 

Özbək  ,  Qazax  Tatar  poeziyasında  əksini  tapır.  XX  əsrdə  türk 

xalqları  arasında  ədəbi  əlaqələr  sıx  olduğu  üçün,  şairlər  bir  – 

birilərinin  ədəbi  nümunələri  ilə  yaxından  tanış  olurdular. 

Özbəkistandan  Rəmz  Babacanın,  Türkmənistandan  Xudayberdi 

Durayevin  Səməd  Vurğun  haqqında  qeydlərini  misal  gətirmək 

olar. Onlar qeyd edirdilər ki, Səməd Vurğunun sehirli yaradıcılığı 

ilə  tanış  olmuşlar.  Hətta  Səməd  Vurğunu  öz  şairləri  hesab 

etmişdirlər.  Bir  sözlə  onlar  azərbaycan  poeziyasını  sevməklə 

kifayətlənməmiş, eyni zamanda təsirlənmişdilər. 

Özbək  şairi  Qafur  Qulam  azərbaycan  xalqını,  sənət-

karlarını  öz  şeirlərində  təsvir  etmişdir.  Eyni  zamanda  Sədrəddin 

Ayni də XX əsr azərbaycan poeziyasından təsirlənmişdir. 




248 

 

XX əsrin əvvəllərində “Molla Nəsrəddin” jurnalı  türkmən 



və  özbək  xalqlarının  tənqidi  poeziyasının  inkişafına  müsbət  təsir 

göstərmişdir. XX  əsrdə türkmən tənqidi poeziyasının inkişafında 

xüsusi rol oynayan “Toxmaq” jurnalı “Molla Nəsrəddin” in təsiri 

ilə yaradılmışdır. 

Sabir  poeziyasının  təsiri  tatar  poeziyasından  da  yan 

keçməmişdir.  Abdulla  Tukayın,  Məcid  Qafurinin,  Dərdməndin 

poetik irsində Sabir realizminin, Sabir düşüncə tərzinin izləri açıq 

– aşkar görülməkdədir. 

XX  əsrdə  həm  Azərbaycan,  həm  də  Orta  Asiya  türk 

xalqlarının  poeziyasında  zülmə,  feodal  əsarətinə,  zəhmətkeş 

xalqın əzilməsinə, kəndliyə qarşı edilən haqsızlığa,cahilliyə, qadın 

azadlığı  məsələlərinə  toxunulmuşdur.  Eyni  zamanda  vətənə 

məhəbbət tərənnüm olunmuşdur. Bu bir növ cəmiyyətin tərəqqisi 

üçün görülən iş hesab oluna bilər. 

  

XX AZƏRBAYCAN POEZİYASININ ORTA ASİYA TÜRK 



XALQLARININ POEZİYASINA TƏSİRİ. 

XÜLASƏ 


Tezisdə  XX  əsr Azərbaycan poeziyasının Orta Asiya türk 

xalqlarının poeziyasına təsiri araşdırılmışdır. Bu təsir Orta Asiya 

türk  xalqlarının  poeziyasının  daha  da  zənginləşməsinə  səbəb 

olmuşdur. 

 

XX ВЕК АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ПОЕЗИИ, ВЛИЯНИЕ НА 



НАРОДА СРЕДНИЙ АЗИИ. 

РЕЗЮМЕ 


В тезисе рассматривается азербайджанская поэзия в 20 

–  ых  веков,  и  его  влияние  на  народов  средней  Азии.  Это 

влияние  способствовал  развитую  и  обогащение  поэзии 

средний Азии.   

        

 

 



 


249 

 

IN FLUENCE OF THE 20 – TH CENTURY AZERBAIJANI 



POETRY TO THE POETRY OF THE TURKISH PEOPLES 

OF CENTURAL ASIA 

             

SUMMARY 

It  has  been  in  the  investigated  the  influance  of  the  20  –  th 

century Azerbaijani poetry to the poetry of the turkish peoples of 

centural Asia. This influence has resulted in further enrichment of 

the poetry turkish peoples of centural Asia. 

 



250 

 

KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR 



 

Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya 

 

Ramazan Qafarlı. 

Məhəmməd Füzuli mifik görüşlər 

    


 (“Tanrı elmi”) və elmi biliklər haqqında 

                     3 



Pərixanım Hüsynova. Füzulinin ədəbi-bədii görüşləri                     14 

Kamil Hüseynoğlu. 

Bakı və Qız qalası Atilla hunlarının  

yadigarıdır 

                                                                             25 



Oqtay Rza. Çalğı alətləri misralarımda   

                                 42 



Akif Əliyev. Füzulinin zəmanəsindən şikayəti   

 

       48 



Xoşbəxt Əliyeva. Məhəmməd Füzuli yaradıcılığında folklor  

       


ənənələri 

                                                   

       54 

 

 



Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya 

Aynurə Əliyeva. M.Füzuli yaradıcılığında onomastik vahidlər  

             (“Leyli və Məcnun” poemasının materialları əsasında)          79 



Əlvan Cəfərov. Məhəmməd Füzuli yaradıcılığının (türkcə  

qəzəlləri əsasında) lüğət tərkibi Şərqi Anadolu  

dialektləri ilə müqayisədə                                            

      92                                        



Bəhram Məmmədov.M.Füzuli yaradıcılığı və dialektlərimiz  

      106 



Murad Seyidov. Füzuli  yaradıcılığının  leksikası (Müasir  

Azərbaycan dilinin lüğət tərkibi ilə müqayisədə)  

     117 

Zemfira Abbasova. Elçin yaradıcılığında antroponimlərin 

           

leksik-semantik xüsusiyyətləri  

                     

      131  

 

Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya 

Tərlan Əsgərova. M.Füzuli yaradıcılığında ailə və mənəvi  

        


tərbiyə məsələləri 

 

 



                               148  

Səlimə Məmmədova. Məhəmməd Füzulinin əsərlərində  

      


davranış tərbiyəsi  

 

 



 

                 157 



Səbinə Muradova. Məktəbəqədər yaşlı uşaqların əmək  

        


tərbiyəsi 

                                

 

                 183 



 


251 

 

Ümumi nəzəri məsələlər  



Həsənova Könül.  Dərslikdə və metodik vəsaitlərdə  sifət 

düzəldən leksik şəkilçilərə yeni baxış                                   188 



Talıblı Jalə.  Süleyman Rüstəmin “Azərbaycana gəlsin”  

             şeirinin tədrisi                                                                       191 

Ələkbərova Tamilla.  Sintaksisin tədrisində cümlə qurmaq  

vərdişlərinin formalaşdirilmasi üzrə görülən işlər               196 



Abbasova İlahə.  II sinifdə ad bildirən sözlərin tədrisində  

morfoloji elementlərin mənimsədilməsi yolları                  203 



Zahidzadə Afət.  Mir Cəlal şəxsiyyəti   

                             208 



Abdullayeva Gülnar.  Nəcib Fazil Qısakürəyin ədəbi mühiti          212 

Abdullayeva Gülnar.  N.F.Qısakürəyin yaradıcılığında kamil  

insan konsepsiyasi                                                               219 



Şirinova Gülnar.  Ortaq terminlərin yaradılmasının zəruriliyi

unifikasiyasi və problemləri   

                            222 

Məmmədova Aytən.  Ə.Dəmirçizadə yaradıcılığında bədii dil  

       


məsələləri 

                   

 

 

               226 



Seyidli Güllü.  

Nəsimi bədii obraz kimi Azərbaycan və  

Türkmən ədəbiyyatında

 

 



         

 

   230 



Qocayeva Nərmin.  

Nizami Gəncəvi məsnəvilərinin 

 xüsusiyyətləri

  

         



 

                            233 



Qocayeva Nərmin.  

“Yeddi gözəl” poemasının struktur 

xüsusiyyətləri elmi-nəzəri təhlil müstəvisində

 

    235                      



Sadıqiva Könül.  “”Kitabi-Dədə Qorqud”da doğum və  

adqoyma mərasimi                                                     242

 

Yusifova

 

Məhsəti

.

 XX əsr azərbaycan poeziyasinin orta asiya  

            türk xalqlarinin poeziyasina təsiri.

                    

   


247 

                                                       

 

 

 



 

 

   

 

 

 



252 

 

DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI 



 

3-cü kitab 

 

«Qafqaz+» MMC-də hazırlanmışdır. 



 

Bədii dizayner  



Xəyyam Əliyev 

 

Texniki redaktorlar  



Ramin Abduxalıqov, 

Ləman Qafarova 

 

Çapa imzalanmış 06.05.2013. Kağız formatı 84x108 1/32.  



Həcmi 20, 81. Tirajı 300. Sifariş 037. 

Qiyməti müqavilə ilə. 

 

 

Nəşrə məsul: 



prof. Ramazan Qafarlı 

 

Kitab ADPU-nun mətbəəsində hazır diapozitivlərdən çap  



         edilmişdir. 

Yüklə 1,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   69   70   71   72   73   74   75   76   77




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə