243
bəzirganların gəlmə xəbərini verir. Atası məclis qurdurdu, oğlunu sağ ya-
nına aldı. Bamsı isə bəzirganlara kömək etdiyini atasına söyləmir. Bəzir-
ganlar gəldikdə birinci Baybura bəyin yanında dayanan baş kəsib,
qantökən igidin əlini öpdülər. Baybura bəyin bunaacığı tutur. Bəzirganlar
əhvalatı danışırlar. Baybura bəydeyir:
“- Mərə, mənim oğlum başmı kəsdi, qanmı tokdü! “-dedi.
“-Bəli, başkəsdi,qantökdü, adam axtardı”- dedilər.
“-Mərə, bu oğlana adqoyasıncavarmıdır?”- dedi .
“-Bəli, sultanım,artıqdır”– dedilər .
Bayburabəy Qalın Oğuzbəylərini çağırdı, qonaq etdi. Dədə Qor-
qud gəldi, oğlanaad qoydu. Aydır:- Sözüm dinlə, Bayburabəy! Allah taa-
la sənə bir oğul vermiş, tuta versin! Ağırsancaq götürəndə müsəlmanlara
xas ıolsun! Qarşı yanda qaraqarlı dağlar danaşar olsa allah taala sənin oğ-
luna aşut versin. Qanlı –qanlı sulardan keçər olsa keçit versin! Qalabalıq
kafirə girəndə, allah taala sənin oğluna fürsət versin! Sən oğlunu
Basamdeyü oxşarsan. Bunun adı boz ayğırlıq Bamsı Beyrək olsun!Adını
mən verdim, yaşını allah versin! – dedi.
Qalın Oğuzbəyləri əl götürdülər, dua qıldılar.
“-Buad , bu yigidə qutlu olsun!”– dedilər.( K-D.Q. seh 45- 46).
“Dirsə xanoğlu Buğa cin boyu“nda maraqlı doğum və adqoymaya
rast gəlirik. Yəni, insanın adının onun etdiyi əmələ, öldürdüyü heyvana
görə uyğunlaşdırılıb verilməsi maraqlıdır. “Dirsəxan oğlu Buğacın boyu”
nda bir gün Bayındır bəy məclis təşkil edir. Bu məclisdə oğlu olanı ağ
otağa, qızı olanı qızıl otağa, oğlu–qızı olmayanı qara otağa gətirməyi
tapşırır. Dirsə xan da 40 igidini başına toplayıb həmin məclisə gəlir.
Məclisdə onu qara otağa gətirdilər, altına qara keçə döşədilər, qara qoyun
yəxnisindən yemək verdilər. Dirsə xan bunun səbəbini soruşur. Dedilər :
-“Xanım, bu kəz Bayandır xandan buyruq boylədir kim, oğlu-qızı
olmayanı tanrı taala qarğayıbdır, bizdəxi qarğarız, demişdir – dedilər “.
(K-D.Q. səh17 ).
Bu sözlər Dirsə xanın acığına gəlir. Deyir :
“-Qalxıbanı yigitlərim, yeriniz dənuru durun! Bu qara eyib mənə
yaməndəndir, yaxatundandır“( K-D.Q.səh.17) Dirsə xan evinə gəldi,
çağırıb xatununa söylədi:
244
-“Görürmüsən nələr oldu? Qalxıbanıxan Bayındır yerindən
durmuş. Bir yerə ağ otaq, bir yerə qızıl otaq, bir yerə qara otaq dikdirmiş.
Oğulluları ağ otağa, qızlıları qızıl otağa, oğlu- qızı olmayanı qara otağa
qondurun, qara keçə altına döşəyin,qara qoyun yəxnisindən önünə gətirin,
yeyərsə yesin, yeməzsə dursun getsin, onun kim, oğlu–qız ıolmaya, tanrı
taala qarğayıbdı, bizdəxi qarğarız, - demis“. “Elə olsa səndənmidir?
Məndənmidir? Tanrı taala bizə bir yetman oğul verməz. Nədəndir? (K-
D.Q. səh. 17-18 )
Bu vaxt Dirsəxanın xatunu qəhərləndi, gözləri doldu, söylədi:
“-ey, Dirsəxan! Mənə qəzəb etmə! Incini bacı sözlər söyləmə!
Yerində nurudurgil! Alaçadırın yer yüzünə dikdirgil! Atdan ayğır,
dəvədən buğra, qoyundan qoç oldürgil! Iç Oğuzun, Daş Oğuzun
bəylərini üstünə yığnaq etgil! Ac görsəndoyurgil, yalıncıq görsən
donatgil! Borcluyu borcundan qurtargil. Təpəkimi ət yığ, göl kimi qımız
sağdır! Ulutoyeylə! Hacətdilə! Ola kim, bir ağzı dualının alqışıyla tanrı
bizə bir yetmanə yal verə“.
Dirsə xanulu toy etdi, hacətdilədi. Atdan ayğır, dəvədən buğra,
qoyundan qoçqırdırdı. Iç Oğuz, Daş Oğuz bəylərini topladı, acları
doyurdu, yalıncıq görsə geydirdi. Əl götürüb hacətdilədilər. Bir ağzı
dualının alqışı ilə allahtaala bir əyal verdi. Xatunu hamilə oldu. Bir
müddət sonrab ir oğlan doğuldu.
Illər tez keçdi. Oğlan boyüyüb on beş yaşına girdi.
Bayındır xanın bir buğası varimiş, hər yaz və payız buğanı buğa ilə
döyüşdürərlərdi. Oğuz bəyləri bu tamaşaya baxardılar. Bir yaz günündə
yenə buğanı meydana çıxarırlar. Bu vaxt Dirsəxanın oğlu üç uşaqla
meydanda aşıq oynayırmışlar. Uşaqlara səsləndilər, üç oğlan qaçdı. Lakin
Dirsəxanın oğlu qaçmadı. Bir də gördü, buğa üstünə gəlir. Yumruğu ilə
buğanın alnına bir, iki, üç dəfə yumruq qoydu. Axırda buğanın alnına bir
yumruq da vurdu, buğa ayaq üstə dura bilmədi, yıxıldı. Oğlan tez bıçağını
çıxarıb buğanın başını kəsdi. Oğuz bəyləri oğlanın ətrafına toplaşdılar.
Dedilər: “-Dədəm Qorqud gəlsin, bu oğlana ad qoysun. Biləsin cəalıb
babasına varsın, babasından oğlana bəylik istəsin, taxtalıb versin.”( K-D.
Q.səh19) Dədə Qorqud gəlib oğlanı atasının yanına aparır, deyir :-
Bayındır xanın ağ meydanında bu oğlan cəng etmişdir. Bir buğa
öldürmüş. Sənin oğlunadı Buğac ( xan ) olsun. Adını mən verdim, yaşını
245
allah versin “( K- D. Q.səh.20 ) Dirsə xan oğluna bəylik verdi, taxt verdi.
Oğlan taxta çıxdı.
“Basat Təpəgözu öldürdüyü boy “ da Basatın doğulması və adının
qoyulması Təpəgözün doğumu və adlandırılmasından fərqlidir. Bir gün
Oğuzun üstünə düşmən qəfil hücum edir. Qaçarkən Aruz qocanın oğlu
düşür. Bu oğlanı bir aslant götürüb saxlayır. Oğlan böyüyür, bədəni
insane bədəni kimi, amma atbasıb, qan sovurur. Oğuz bir gün yenidən öz
elinə qayıdır. Bu oğlan oğuz atlarına hucum edir, bir neçəsini basıb,
qanını sovurur. Ilxıçı tez gəlib Oğuz xana xəbər verir. Aruzun isə ürəyinə
damır ki, bu onun qaçarkən düşürdükləri oğludur. Oğlanı tutub evə
gətirirlər. Lakin oğlan çöldə aslant kimi yaşamağa öyrəşdiyindən burada
dayana bilmir. Aslan yatağına qayıdır. Yenidən geri tutub gətirdilər. Dədə
Qorqud gəldi, dedi:
“- Oğlanım! Sən insansan, heyvanla müsahib olmagil! Gəl yaxşı
atmin, yaxşı yigitlərilə eşyort-dedi . – Uluqardaşın adı Qıyan Səlcuqdur,
sənin adın Basat olsun! Adını mən verdim, yaşını allah versin, - dedi “.
Təpə gözün- vəhşi bir varlığın, Oğuz elinin bəlasının dünyaya gəlməsinin
səbəbi günah işin tutulmasıdır. Kitabda göstərilir ki, Aruzun Qonur Qoca
Sarı çoban adlanan çobanı vardı. Uzun Binaradlanan yerdə qoyunları
otararkən qoyunlar hürkür. Çoban yaxınlaşıb görür ki, burada pəri qızları
var. Pəri qızlarından birini tutur zina edir. Pəriqızı deyir:“-Çoban, il
tamam olıcaq məndə əmanətin var, gəl, al- dedi. Amma Oğuzun başına
zaval gətirdin!”Oğuz yenidən yaylağa köçür. Çoban yenidən Uzun Binar
deyilən yerə gəldi. Bir də gördüki, qoyunlar yenə ürkdü. Gəlib baxdıki,
burada bir yığnaq var. Pəri qızı gəlib, bunun dediyi əmanət olduğunu,
Oğuz elinin başına zaval gətirdiyini bildirdi. Çoban yığnağa baxıb ibrət
aldı. Geri döndü , qoyunları otarmağa getdi. Demə, bu vaxt Bayındır xan
bəylər ilə seyrə çıxırmış. Uzun Binara gəlirlər. Burada bir yığnaq
olduğunu görürlər. Yığnağa vurduqca şişir. Axırda Aruz qoca təpiklə
vurur, mahmızı toxunur, yığnaq yarılır, içindən bir oğlan çıxır. Bu uşağın
govdəsi adam, təpəsində isə bir gözüvar. Bunu Təpəgöz adlandırdılar.
Dastanda adların qarşısında deyilənlə qəblərdə onların xarici
görünüşünə, xüsusiyyətlərinə uyğun deyilir. Məsələn, Dəli Dondar, Dəli
Domrul, Dəli Budaq, Qaraca Çoban, Boyuuzun Burla xatun, Sarıdonlu
Selcan xatun və s .
246
Ədəbiyyat
1.“Kitabi-Dədə
Qorqud“
Azərbaycan
Dövlət Nəşriyyatı.
Bakı.1963
2.M.Seyidov. “Azərbaycan mifik təfəkkürünün qaynaqları” Bakı.
Yazıçı.1963
3.Cəmşidov.Ş.”Kitabi Dədə Qorqudu vərəqləyərkən” Bakı.1982
4.Əliyev R.”Ədəbiyyat nəzərriyyəsi”. Bakı.2008
Резюме
Азербайджанский Государственный Педагогический
Университет,кафедра Истории Азербайджанский литературы
в степень магистра в Фолклор и мифология Садыхова Кенуль
Статья в церемониях рождения и имя эпоса Деде
Коркут было достаточно,чтобы поставить церемоний.Кроме
того,примененяя для мальчиков день рождения и день
рождения торжеств было сказано,чтобы положить.
Ключевые слова: рожденияи поставить имя,Деде
Коркут,церемоний.
Summary
Azerbaijan State Pedagogical University, Department of
History of Azerbaijan Literature in her Master’s degree in Folklor
and Miphology Sadigova Kenul
The article in ceremonies of birth and the name of the epos
of Dede Korkut was enough to put the ceremonies.In addition,by
applying for a boys birthday and birthday celebrations have been
told to put.
Key words:Birth and put the name, Dede Korkut, the
ceremonies.
247
Məhsəti Yusifova Elman qızı
ADPU – nun Türk xalqları ədəbiyyatı ixtisası üzrə
II kurs magistrantı
Elmi rəhbər: professor Tərlan Novruzov.
XX ƏSR AZƏRBAYCAN POEZIYASININ ORTA ASIYA
TÜRK XALQLARININ POEZIYASINA TƏSIRI.
Açar sözlər: ədəbi təsir, Orta Asiya türkləri, Azərbaycan
ədəbiyyatı.
Ключевые слова: литературный связь, Турки
центральный Азии, Азербайджанская литература.
Key word: eternal connection, Turks of central Asia, Azerbaijan
literatute.
XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının poeziyanın çiçəkləndiyi
dövrüdür. Bu dövrdə baş verən ictimai – siyasi hadisələri, feodal
əsarəti və zülmünü, insan azadlığı problemini öz şeirlərində əks
etdirən azərbaycanlı şairlər çox idi. Bunlardan Mirzə Ələkbər
Sabirin ədəbi irsini ön planda göstərmək daha düzgün olardı. Orta
Asiya türk xalqlarının poeziyasında daha çox Sabir realizminin
izlərini görmək mümkündür.
Azərbaycan şairlərinin şeirlərinin forma və məzmunu,
Özbək , Qazax Tatar poeziyasında əksini tapır. XX əsrdə türk
xalqları arasında ədəbi əlaqələr sıx olduğu üçün, şairlər bir –
birilərinin ədəbi nümunələri ilə yaxından tanış olurdular.
Özbəkistandan Rəmz Babacanın, Türkmənistandan Xudayberdi
Durayevin Səməd Vurğun haqqında qeydlərini misal gətirmək
olar. Onlar qeyd edirdilər ki, Səməd Vurğunun sehirli yaradıcılığı
ilə tanış olmuşlar. Hətta Səməd Vurğunu öz şairləri hesab
etmişdirlər. Bir sözlə onlar azərbaycan poeziyasını sevməklə
kifayətlənməmiş, eyni zamanda təsirlənmişdilər.
Özbək şairi Qafur Qulam azərbaycan xalqını, sənət-
karlarını öz şeirlərində təsvir etmişdir. Eyni zamanda Sədrəddin
Ayni də XX əsr azərbaycan poeziyasından təsirlənmişdir.
248
XX əsrin əvvəllərində “Molla Nəsrəddin” jurnalı türkmən
və özbək xalqlarının tənqidi poeziyasının inkişafına müsbət təsir
göstərmişdir. XX əsrdə türkmən tənqidi poeziyasının inkişafında
xüsusi rol oynayan “Toxmaq” jurnalı “Molla Nəsrəddin” in təsiri
ilə yaradılmışdır.
Sabir poeziyasının təsiri tatar poeziyasından da yan
keçməmişdir. Abdulla Tukayın, Məcid Qafurinin, Dərdməndin
poetik irsində Sabir realizminin, Sabir düşüncə tərzinin izləri açıq
– aşkar görülməkdədir.
XX əsrdə həm Azərbaycan, həm də Orta Asiya türk
xalqlarının poeziyasında zülmə, feodal əsarətinə, zəhmətkeş
xalqın əzilməsinə, kəndliyə qarşı edilən haqsızlığa,cahilliyə, qadın
azadlığı məsələlərinə toxunulmuşdur. Eyni zamanda vətənə
məhəbbət tərənnüm olunmuşdur. Bu bir növ cəmiyyətin tərəqqisi
üçün görülən iş hesab oluna bilər.
XX AZƏRBAYCAN POEZİYASININ ORTA ASİYA TÜRK
XALQLARININ POEZİYASINA TƏSİRİ.
XÜLASƏ
Tezisdə XX əsr Azərbaycan poeziyasının Orta Asiya türk
xalqlarının poeziyasına təsiri araşdırılmışdır. Bu təsir Orta Asiya
türk xalqlarının poeziyasının daha da zənginləşməsinə səbəb
olmuşdur.
XX ВЕК АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ ПОЕЗИИ, ВЛИЯНИЕ НА
НАРОДА СРЕДНИЙ АЗИИ.
РЕЗЮМЕ
В тезисе рассматривается азербайджанская поэзия в 20
– ых веков, и его влияние на народов средней Азии. Это
влияние способствовал развитую и обогащение поэзии
средний Азии.
249
IN FLUENCE OF THE 20 – TH CENTURY AZERBAIJANI
POETRY TO THE POETRY OF THE TURKISH PEOPLES
OF CENTURAL ASIA
SUMMARY
It has been in the investigated the influance of the 20 – th
century Azerbaijani poetry to the poetry of the turkish peoples of
centural Asia. This influence has resulted in further enrichment of
the poetry turkish peoples of centural Asia.
250
KİTABIN İÇİNDƏKİLƏR
Folklor, Mifologiya, Etnoqrafiya
Ramazan Qafarlı.
Məhəmməd Füzuli mifik görüşlər
(“Tanrı elmi”) və elmi biliklər haqqında
3
Pərixanım Hüsynova. Füzulinin ədəbi-bədii görüşləri 14
Kamil Hüseynoğlu.
Bakı və Qız qalası Atilla hunlarının
yadigarıdır
25
Oqtay Rza. Çalğı alətləri misralarımda
42
Akif Əliyev. Füzulinin zəmanəsindən şikayəti
48
Xoşbəxt Əliyeva. Məhəmməd Füzuli yaradıcılığında folklor
ənənələri
54
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya
Aynurə Əliyeva. M.Füzuli yaradıcılığında onomastik vahidlər
(“Leyli və Məcnun” poemasının materialları əsasında) 79
Əlvan Cəfərov. Məhəmməd Füzuli yaradıcılığının (türkcə
qəzəlləri əsasında) lüğət tərkibi Şərqi Anadolu
dialektləri ilə müqayisədə
92
Bəhram Məmmədov.M.Füzuli yaradıcılığı və dialektlərimiz
106
Murad Seyidov. Füzuli yaradıcılığının leksikası (Müasir
Azərbaycan dilinin lüğət tərkibi ilə müqayisədə)
117
Zemfira Abbasova. Elçin yaradıcılığında antroponimlərin
leksik-semantik xüsusiyyətləri
131
Pedaqogika, Fəlsəfə, Psixologiya
Tərlan Əsgərova. M.Füzuli yaradıcılığında ailə və mənəvi
tərbiyə məsələləri
148
Səlimə Məmmədova. Məhəmməd Füzulinin əsərlərində
davranış tərbiyəsi
157
Səbinə Muradova. Məktəbəqədər yaşlı uşaqların əmək
tərbiyəsi
183
251
Ümumi nəzəri məsələlər
Həsənova Könül. Dərslikdə və metodik vəsaitlərdə sifət
düzəldən leksik şəkilçilərə yeni baxış 188
Talıblı Jalə. Süleyman Rüstəmin “Azərbaycana gəlsin”
şeirinin tədrisi 191
Ələkbərova Tamilla. Sintaksisin tədrisində cümlə qurmaq
vərdişlərinin formalaşdirilmasi üzrə görülən işlər 196
Abbasova İlahə. II sinifdə ad bildirən sözlərin tədrisində
morfoloji elementlərin mənimsədilməsi yolları 203
Zahidzadə Afət. Mir Cəlal şəxsiyyəti
208
Abdullayeva Gülnar. Nəcib Fazil Qısakürəyin ədəbi mühiti 212
Abdullayeva Gülnar. N.F.Qısakürəyin yaradıcılığında kamil
insan konsepsiyasi 219
Şirinova Gülnar. Ortaq terminlərin yaradılmasının zəruriliyi,
unifikasiyasi və problemləri
222
Məmmədova Aytən. Ə.Dəmirçizadə yaradıcılığında bədii dil
məsələləri
226
Seyidli Güllü.
Nəsimi bədii obraz kimi Azərbaycan və
Türkmən ədəbiyyatında
230
Qocayeva Nərmin.
Nizami Gəncəvi məsnəvilərinin
xüsusiyyətləri
233
Qocayeva Nərmin.
“Yeddi gözəl” poemasının struktur
xüsusiyyətləri elmi-nəzəri təhlil müstəvisində
235
Sadıqiva Könül. “”Kitabi-Dədə Qorqud”da doğum və
adqoyma mərasimi 242
Yusifova
Məhsəti
.
XX əsr azərbaycan poeziyasinin orta asiya
türk xalqlarinin poeziyasina təsiri.
247
252
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
3-cü kitab
«Qafqaz+» MMC-də hazırlanmışdır.
Bədii dizayner
Xəyyam Əliyev
Texniki redaktorlar
Ramin Abduxalıqov,
Ləman Qafarova
Çapa imzalanmış 06.05.2013. Kağız formatı 84x108 1/32.
Həcmi 20, 81. Tirajı 300. Sifariş 037.
Qiyməti müqavilə ilə.
Nəşrə məsul:
prof. Ramazan Qafarlı
Kitab ADPU-nun mətbəəsində hazır diapozitivlərdən çap
edilmişdir.
Dostları ilə paylaş: |