“DƏDƏ-qorqud kitabi”nda at kultu
Yüklə 70,28 Kb. Pdf görüntüsü
|
Язизхан Танрыверди 29 Bamsı Beyrək III ―boy‖un qəhrəmanıdır, ən güclü döyüĢ- çüdür. Koroğlu da bütövlükdə eposun baĢ qəhrəmanıdır, yenil- məz döyüĢçüdür; Bamsı Beyrək təkcə döyüĢçü yox, həm də ozandır. Ko- roğlu da döyüĢçü və ozan-aĢıq statusundadır; Beyrəyin Boz ayğırı adi at deyil, dəniz qulunudur, Koroğ- lunun Qırat və Düratı da dəniz ayğırından əmələ gəlmiĢdir; Beyrək Boz ayğırı, Koroğlu da Qıratı tərifləyir. Koroğ- lunun dilindən verilmiĢ ―...At iyidin qardaĢıdır‖ kimi misralar semantika baxımından Beyrəyin dilində iĢlənmiĢ ―At deməzəm saŋa qartaĢ deyərəm, QartaĢımdan yeg! misralarının məntiqi davamıdır; Beyrəyin yayı, Koroğlunun misri qılıncı sirli-sehirlidir; Hər ikisinin atası kor olmuĢdur: Beyrəyin atası Baybörə- nin gözləri ağlamaqdan tutulmuĢdursa, Koroğlunun atası Alı kiĢinin gözlərini Həsən xan çıxartdırmıĢdır. Hər iki ata (Baybörə və Alı kiĢi) gözlərinin açılması arzu- sundadır. Baybörənin gözləri Beyrək dustaqlıqdan qayıtdıqdan sonra açılır: Oğlım idigin andan biləyim, sırça parmağını qanat- sun, qanını dəstmala dürtsün, gözümə sürəyin; açılacaq olursa, oğlım Beyrəkdir!‖ – dedi... Dəstmalı gözinə silcək, allah-təala- nıŋ qüdrətilə gözi açıldı. Arxaik düĢüncəyə, mifə görə, Alı kiĢinin də gözləri açılmalı idi. Amma bu, bir təsadüf nəticə- sində baĢ vermir: ...Ulduzlar gəlib düz QoĢabulağın üstündə toqquĢdular. Ulduzların toqquĢmasından QoĢabulaq daĢdı. Ağ köpük adam boyu qalxdı. RövĢən köpükdən bir qab doldurub baĢına tökdü, bir qab da doldurub içdi. Təzədən bir də qabı doldurmaq istəyəndə baxdı ki, ey dadi-bidad... köpük hayanda idi. Bulaqlar yenə də elə durulub, elə durulub ki, elə bil göz ya- Ģıdır axır. RövĢən bir baĢına, bir dizinə vurdu. Ancaq hara çata- caq... Qabı da götürüb kor-peĢman geri döndü, əhvalatı atasına danıĢdı... Alı kiĢi bir ah çəkib dedi: - Mənim gözlərimin dər- manı o köpükdə idi. O da ki ələ gəlmədi.RövĢənin dərdi bir idi, «Дядя Горгуд китабы»нда ат кулtу 30 beĢ oldu‖. Deməli, oğluna iĢıq anlamlı RövĢən adını verən Alı kiĢinin özü dünya iĢığına həsrət qalır. Amma bu da var ki, oğlu RövĢən Koroğlu kimi tanınır, Koroğlu kimi məĢhurlaĢır, mənə- vi dünyası hamıdan iĢıqlı, hamıdan zəngin olur. N.Cəfərovun araĢdırmalara istinadən söylədiyi fikirlər də dediklərimizi arqu- mentləĢdirir: ―Koroğlu adında da nə isə mifik-ilahi, qoruyucu bir qüvvə vardır. Bir sıra folklorĢünaslar ―Koroğlu‖ adının bila- vasitə mifoloji məzmuna malik ―Qoroğlu‖ adından törədiyi (―iĢıq‖–qaranlıq oppozisiyası) fikrindədirlər. Koroğlunun gənc- lik adı RövĢən (farsca: ĠĢıqlı) də, Ģübhəsiz, bu halda ―qa- ranlıqdan doğulan iĢıq‖ mif-obrazının tədqiqatçıların yadına təsadüfi düĢmədiyini, müla-hizənin elmi məzmun daĢıdığını göstərir‖ 1 . ―Dədə Qorqud kitabı‖ndakı qəhrəmanları Koroğlu obrazı ilə müqayisə edən ġ.CəmĢidov bir sıra tədqiqatçıların fikirlərini saf-çürük edərkən daha çox M.Təhmasibə və H.Araslıya müra- ciət edir. Məsələn, H.Araslının belə bir qarĢılaĢdırmasını təq- dim edir: ...bığını qulağının dibində yedi kərə düyən Qaragünə Koroğluya oxĢayır; Banıçiçəyin toyunda aĢpazı vurub yıxan, qazanları boĢaldıb gedən, yeməyi nataraz Ģəkildə yeyən Bey- rəyin hərəkətləri eynilə Koroğlunun Toqat səfərində, Keçəl Həmzənin toyunda göstərdiyi hərəkətlərlə təkrar olunur və s. Bu cür detalları xüsusi olaraq vurğulayan müəllif yazır: ―...Qaragünə, Qanturalı, Əmən, Beyrək, Səgrək, Aruz Qoca, Baybecan və b. ―Dədə Qorqud‖ qəhrəmanlarının hər birində Koroğluya xas olan bir sifət vardır. Məsələn, ...Qalın Oğuz bəylərini bir-bir atından yıxıcı Qazlıq qoca oğlu bəy Yeynək, ...uzun baldırları incə, Qazan bəyin dayısı at ağızlı Aruz qoca, acığı tutanda bığlarından qan çıxan, Bığı qanlı Əmən və b. qəhrəmanlar bütün görkəmləri, zahiri görünüĢləri ilə Koroğlunu 1 N.Cəfərov. Eposdan kitaba. Bakı, 1999, s.140. Язизхан Танрыверди 31 xatırladır. Koroğlunun ―Ġstanbul səfəri‖ Qanturalının Trabzon səfərinə oxĢayır və s...‖ 1 . Yuxarıdakı qeydlər bir daha təsdiq edir ki, ―qəhrəmanlıq və ozanlıq müstəvisində Bamsı Beyrək ―Koroğlunun, sələ- fidir‖ 2 . Bütövlükdə isə ―Koroğlu‖ ilə ―Dədə ―Qorqud‖ arasında elə qırılmaz semantik-struktur əlaqə vardır ki, həmin əlaqəni etiraf etmədən Azərbaycan ―Koroğlu‖sunun nəinki genezisini, heç tipolo-giyasını da müəyyənləĢdirmək mümkün deyildir‖ 3 . Bu fikirlərin müəllifi N.Cəfərov ―Dədə Qorqud‖ eposu ilə ―Koroğlu‖ arasındakı uyğun ideya-məzmun və poetik forma xüsusiyyətlərini nəzərdən keçirərkən oxĢar cəhətləri 15 istiqa- mətdə qruplaĢdırmıĢdır. Müəllifin fikirlərini tezislər Ģəklində təqdim edirik: 1. ―Dədə Qorqud‖ türk mənĢəli Azərbaycan xalqının, ―Koroğlu‖ isə Azərbaycan millətinin təĢəkkülü ərəfəsində formalaĢmıĢdır; 2. ―Dədə Qorqud‖ qəhrəmanları ka- firlərin, ―Koroğlu‖ qəhrəmanları isə müxənnət xanların, pa- Ģaların üzərinə yürüĢə gedirlər; 3. Oğuz cəmiyyətinin baĢçısı Bayındur, Çənlibel cəmiyyətinin baĢçısı isə Koroğludur; 4. ―Dədə Qorqud‖da igidlər kafir qızları ilə evlənirlərsə, ―Koroğ- lu‖da da dəlilər xanların, paĢaların qızlarını alıb Çənlibelə gə- tirirlər. 5.―Dədə Qorqud‖da Oğuz igidləri, ―Koroğlu‖da da Çənlibel dəliləri qeyri-müsəlman həyat tərzi keçirir, Ģərab içir- lər; 6. ―Dədə Qorqud‖dakı kimi ―Koroğlu‖da qəhrəmanlar ova gedir, yeyib-içib dincələrkən düĢmən onları əsir alır, sonra gəlib həmin əsirləri xilas edirlər; 7. Oğuz igidləri də, Koroğlu dəliləri də Ģücaət, hünər göstərsələr də, özlərini öymürlər; 8. ―Dədə Qorqud‖da və ―Koroğlu‖da qadınlar at minib, döyüĢə girir, mərdlik göstərirlər; 9. Hər iki eposda qəhrəmanlar atları, 1 ġ.CəmĢidov. ―Kitabi-Dədə Qorqud‖. Bakı, 1977, s.157. 2 M.Allahmanlı. Qədim türk dastanları hadisə və motiv oxĢarlığında. Dədə Qorqud. Elmi-ədəbi toplu, I. Bakı, 2006, s.33. 3 N.Cəfərov. Eposdan kitaba. Bakı, 1999, s.123. Yüklə 70,28 Kb. Dostları ilə paylaş:
|