Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   81

2. Nazariy manbashunoslikning maqsadi va vazifasi nimadan iborat? 
3. Amaliy manbashunoslik deganda nimani tushunasiz? 
4. Manbaning tashqi moddiy belgilari deganda nimani tushunasiz? 
5. Manbaning ichki belgilari – tarkibi va mazmuni nimadan iborat? 
 
 
 
3-Mavzu. Manbalarni o`rganish  va o`rgatish usullari 
 
Reja: 
1. Yozma manbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish.  
2. Kodikologik ma`lumotlar.  
3. Asar muallifi va uning davri.  
4. Asarning tarkibi va mazmuni taxlili  
5. Manbaning ¢rganilishi yoki tarixshunosligi.  
 
Asosiy  tushunchalar:  ko`lyozma  texnik  (moddiy  asosi)  xususiyatlari, 
rakamlash, varaklar sonini yozib ko`yish-paginatsiya, matn o`lchami, saxifada satrlar 
soni,  debocha,  mukaddima,  bob,  fasl,  kism,  daftar,  xotima-kolofon,  kitobat  tarixi,  
asar nomi, uning mukammalligi, muallif nomi, tarix, xat, xattot, xat turi va uslublari, 
muxrlar,  xoshiyadagi  izoxlar,  turli  yozuv  va  kaydlar,  asarning  boshlanishi  va 
oxiridagi jumla. 
 
Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati: 
1. È.À.êàðèìîâ. «Òàðèõèé õîòèðàñèç êåëàæàê éóê»-Ò., «Øàðê» qooi.  
2. Б.А.Аhмедов. 
B.A.Axmedov. Tarixdan saboklar. –T., “O`kituvchi”. 1994.. 
3.
 B.A.Ahmedov. «O`zbekiston tarixi manbalari»-T., «O`qituvchi» 2001. 
4. Sobranie vostochnыx rukopisey ANRO`Z. Istoriya.-T., «Fan». 1998. 
 
Yozma manbalarni tavsif usuli va ularni talabalarga tushuntirish. 
Áoy  tarixni  irganish  va  irgatish  deganda,  fakat  ezma  manbalarda  mavjud 
ma`lumotlar tugrisidagi bilim va tushunchalarni shunchaki mexanik tarzda talaba va 
bakalavrlariga  etkazish  emas,  balki  an`naviy  va  zamonaviy  pedagogik  usullarning 
eng  kulay  va  samarali  vositalaridan  foydalangan  xolda,  ularda  manbalar  tugrisida 
tushuncha, bilim va ulardan foydalanish malakasini xosil kilish bilan birga, tariximiz 
tugrisida mustakil fikr yuritishga urgatishni xam tushunamiz.  
Buning  uchun  esa,  yurtimiz  tarixini  urganishda  ezma  manbalardan 
foydalanishning ilmiy va metodik asoslarini ishlab chikish va amalietga tavsiya etish 
tarix va pedagogika fanlarining eng muxim va dolzarb muammolaridan biridir. Biz uz 
ma`ruzamizäà  Nèçîìèé  íîìèäàãè  Tîøêåíò  dàâëàò  påäàãîãèêà  uíèâåðñèòåòè    tarix 
fakul`tetining  G`Manbashunoslik  va  tarix  ukitish  metodikasiG`  kafedrasi  ïðîôåññîð 
ukèòóâ÷èëàðè  prof.  Sh.N.Bobobekov,  A.A.Madraimov,  G.S.Fuzailovaning  sunggi, 
1999-2005 yillardagi tajribalarini umumlashtirishga xarakat kildik. 
Bu  masala  juda  keng  kamrovli  bulib,  ezma  manbalarning  tadkik  etishni  ilmiy 
metodik asoslarini chukur urganib chikishni takozo etadi.  


Ezma  manbalarni  talabalarga    tushuntirishning  bir  necha  printsipi  mavjud. 
Birinchisi maxsus kataloglardagi manbaning tavsif printsipidir.  
XIX asr oxirida paydo bulgan Evropa mamlakatlaridagi kataloglar ichida ingliz 
olimi  Ch.Rening  kup  tomlik  arab,  fors  va  turkiy  tillardagi  kataloglaridagi  ezma 
manbani  tavsiflash  printsipi    uzining  mukammalligi  va  puxta  uylanganligi  bilan 
aloxida  ajralib  turadi.  Kuyida  til  printsipi  asosidagi  Ch.R`ening  G`Britaniya 
muzeyidagi  turkiy  kulezmalarG`  (London,  1888,  ingliz  tilida)  (Ña5al9g7c  9f  5h3 
T74k8sh  Man7sc48p5s  8n  5h3  B4858sh  M7s37m  b6  R837  Cha4l3s.-L9nd9nU` 
a`hhh.  n`qg`  p.).  katalogidagi  manba  tavsifi  printsipini  keltiramiz.  Unda  ezma 
manbaning  muzeydagi  tartib  rakami  birinchi  bulib  sarlavxa  urnida  berilib,  sungra 
kulezmaning  kodikologik  xususiyatlari,  varaklar  soni,  ulchami,  saxifadagi  satrlar 
soni, satr uzunligi, xati, ziynatlari aloxida, ixcham tarzda berilgan. Sungra asar nomi 
asl nusxada, ya`ni arab alifbosida va uning tarjimasi ajratilib berilgan. Sungra muallif 
nomi va asarning boshlanishi va oxiridagi jumlalar aslida, arab alifbosida keltirilgan. 
Ana  undan  keyin  muallif  tugrisidagi  va  asar  tarkibi,  mazmuni  baen  etilib,  tavsif 
oxirida asar tarixnavisligi ya`ni urganilishi tugrisidagi ma`lumotlar berilgan. 
Qator 
mavjud 
kataloglar 
asosida 
Uzbekiston 
Respublikasi 
Fanlar 
Akademiyasining  Abu  Rayxon  Beruniy  nomidagi  Sharkshunoslik  instituti  olimlari 
xam  uzlaricha  kulezma  manbalarni  ilmiy  tavsifga  olish  usulini  ishlab  chikkanlar  va 
bu  ilmiy  usul  D.Yu.Yusupova  va  R.P.Jalilovalar  tomonidan  tartib  berilgan 
G`Sobranie vostochnix rukopisey AN RUz. IstoriyaG` (G`TarixG`) nomli katalogida 
foydalanilgan. Ushbu G`TarixG` katalogida manbaning kuyidagicha tavsifi berilgan; 
Sarlavxa  sifatida  asar  nomi  asl  nusxada  va  uning  tarjimasi,  kilezmaning  xazinadagi 
tartib  rakami  va  ushbu  katalogdagi  rakami  keltirilgan.  Sungra  asar  muallifi  nomi 
bilan asosiy tavsif boshlanadi. Undan keyin muallif tugrisida (imkon darajasida tilik), 
asar mazmunining tarkibi va kiskacha baeni (annotatsiyasi) keltiriladi. Tavsif ixcham 
kodikologik  ma`lumotlar-xati,  kogozi,  ziynati,  xattot  nomi,  kilezmaning  kitobat 
tarixi, nuksoni, varaklar soni, ulchami va adabietlar (bibliografiya) nomlarini keltirish 
bilan tugallanadi.  
Bulardan  tashkari  ezma  manbalarni  tavsiflashning  komusiy  eki  entsiklopedik 
printsipi  xam  mavjud.  Biz  uning  namunasini  G`Uzbekiston  entsiklopediyasiG`  va 
G`Uzbekiston milliy entsiklopediyasiG` saxifalarida kurishimiz mumkin.   
Mustakillik  davrida  manbashunoslikka  oid  akademik  B.A.Ashmedovning 
G`Uçáåêèñòîí  xàëkëàðè  òàðèõè  ìàíáàëàðèG`  (T.U`  G`Ukèòóâ÷èG`,  1991)  va  
G`Uzbekiston  tarixi  manbalariG`  (ikkinchi  tuldirilgan  nashri.-T.  Ukituvchi,  2001) 
asarlari chop etilgan edi. Olim manbalarning ezilgan tillariga karab va yana shukukiy 
xujjatlar,  ezishmalar,  geografiya  va  kosmografiyaga  oid  asarlar,  biografik,  memuar 
asarlar, sayexlarning, elchilarning esdaliklari mavjudligini kayd etadi.  
B.A.Ashmedov ezma tarixiy manbalarni ikki turga biladi. 
 a`)  Oliy  va  maxalliy  xukmdorlar  maxkamasidan  chikkan  rasmiy  xujjatlar 
(erliklar,  farmonlar,  inoyatnomalar  va  boshkalar).  Ushbu  asarlarda  ezma  manbalar 
aloxida  emas,  balki muallif nomi  ostida keltirilgan. Bundan  tashkari tarixchi xar bir 
tarixiy  davrga  kiska  ta`rif  bergan.  Mazkur  darsliklarning  ijobiy  xususiyati  sifatida 
ularda  daliliy  ma`lumotlarni  kupliligi,  ilmiyligini  kayd  etish  mumkin.  Fakat  ularda 
materiallar akademik nashrlar kabi joylashtirilgan va dars utish xususiyatlari inobatga 
olinmagan.  


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə