Derektaniw uzb



Yüklə 1,14 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə9/81
tarix11.07.2018
ölçüsü1,14 Mb.
#55346
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   81

Din  namoendalar  tugrisida  agiografik  xarakterdagi  asarlar  xam  muxim  tarixiy 
manba bulib xizmat kilishi mumkin. Bulardan tashkari ezma edgorliklardan, ayniksa, 
maktublar va shujjatlar  namunalaridan manbashunoslik darslarida va shu soshaga oid 
maxsus tadkikotlarda foydalanish mumkin. 
Bu  erda  keltirilgan  asar  xarakteri  tugrisidagi  ma`lumotlar  bakalavrlar  uchun 
kifoya  deb  shisoblayman.  Ezma  manba  va  undagi  asar  tugrisidagi  boshka  tafsilotlar 
maxsus ilmiy tadkikotlarda istifoda etiladi. 
 
Asar tarkibining taxlili. 
An`anaga kura, tarixiy asarlar G`Bismilloshi Rashmonu RaximG` suzidan keyin 
xamd,  tashmid-Alloxga  xamdu  sano  bilan  boshlanadi.  Sungra  na`t-Muxammad 
Paygambarning  ta`rifi,    maktovi  bitiladi.  Yana  turt  saxobalar-Xalifai  Roshidin  ya`ni 
tugri  yildan  yurgan  xalifalar-Abubakr  Siddik,  Umar,  Usmon  va  Alilarning  madshi 
urin  oladi.  Shundan  keyin  tarixchi  uz  asariga  shomiylik  kilgan  shaxsni  uluglaydi. 
Aloxida ibora G`Ammo ba`dG`  suzidan sung muallif uzi va ezmokchi bulgan asari 
tugrisida  ixcham  ma`lumot  eki  shu  xususida  ayrim  tafsilotlarni  zikr  etadi.  Buni 
mualliflar mukaddima eki debocha deb ataydilar. Mana shundan sung asarning asosiy 
mazmuni baen etiladi. Tarixiy asarlarda asosan ikki uslubda vokealar baen etiladi. 
a)  Xronologik  tartibda  ya`ni  yilma-yil.  Bu  tartibda  G`Tarixi  TabariyG`, 
G`Mujmali  FasixiyG`,  G`Matla`  as-sa`daynG`  va  G`BoburnomaG`  kabi  asarlar 
yaratilgan.  
b)  Tarixiy asarlarda eng muxim vokealar Aloxida sarlavsha  ostida baen etiladi. 
Bundan  tashkari  turli  shududlarda  yuz  bergan  vokealar  Aloxida  baen  etilishi 
mumkin. Yana ayrim tarixiy asarlarda yukoridagi usullar aralash sholida xam kelishi 
mumkin.    
Manbaning mazmuniga karab taxlil etish. 
Xar bir asarning mazmuni muallifning uz oldiga kuygan maksad va vazifalaridan 
kelib chikib eritilgan biladi.  Manbadagi asarning mazmunini eritish juda muxim va 
ma`suliyatli  ish  bulib,  kitob  bilan  tula  tanishib  chikishni  takazo  etadi.  Pedagog-
mutaxasis  ezma  manbalardagi  asarning  boy  mazmunini  talabalarga  ixcham  tarzda 
baen  etishi  zarur.  Bunda  ezma  manbalar  tugrisidagi  mavjud  tavsif-kataloglar  xamda 
entsiklopedik ma`lumotlardan foydalanishi mumkin. Umumiy tarixga oid asarlarning 
aksariyatida vokealar baeni uz xususiyatiga kura ikki xil bilishi mumkin:  
a)  Boshka  tarixchilar  tomonidan  baen  etilgan  vokealar  zikrini  muallif  ixcham 
sholda eki aynan keltiriladi. Asarning bu kismini kompilyatsiya ya`ni uzlashtirma 
deb ataladi. Kompilyatsiya suzi inglizcha ñ9mp8le-tuzmok ma`nosini anglatadi.  
b) Muallifning shaxsan uzi ma`lumot yigib vokealarni baen etgan kismi original, 
yangi kismi deb ataladi 
 
Manbaning uziga xos xususiyatlarini taxlil etish. 
Ezma  manbalar  tugrisida  talabalarga  ma`lumot  berishda  ularning  Xar  birining 
uziga xos xususiyatlarini ajratib kirsatish juda muximdir. Chunki Xar bir manba, asar 
albatta  boshkalardan  kator  xususiyatlari  bilan,  kaysi  vokealarni  baeni  mavjudligi 
bilan,  kay  tarzda  baen  etilishi  bilan,  kanday  manfaatlarni  ifoda  etgani  bilan  uzaro 
farklanib turadi.  Asarning  uziga xos xususiyatlarini  aniklashda uning kanday  tarixiy 
asarlarga  uxshashligi,  ulardan  farki,  xamda  kanday  manbalardan  foydalanib 
yaratilganligiga Aloxida e`tibor berish zarur. 


 
Asarning uz soxasiga kushgan yangiligi va uning ilmiy axamiyatini aniklash. 
Ezma manbadagi asar mazmunining taxlili, uning tarix fani tarakkietiga kishgan 
yangiligi, xissasi bilan belgilash bilan yakunlanadi. Ya`ni kaysi vokealar birinchi bor 
eritilgan.  Avvalgi  eritilgan  vokealar  baeni  kay  tarzda  talkin  etilgan.  Asarda  baen 
etilgan  vokealar  yurtimiz  tarakkietiga  kay  tarzda  ta`sir  etgan.    Aynan  shu  masalalar 
asarning  yurtimiz  tarixini  irganishdagi  ilmiy  axamiyatini  ochib  berishga  xizmat 
kiladi.  
 
Manbaning irganilishi, uning tarixnavisligi 
Manbaning  irganilishi,  uning  tarixnavisligi  maxsus  kushimcha  tarixnavislik 
fanida  kay  darajada  eritilganligini  aniklash  xam  muxim  axamiyatga  ega.  Chunki 
bulgusi  pedagoglar  ushbu  manbalar  ustida  mustakil  tadkikot  olib  borishlari  uchun 
ilmiy  asos  yaratiladi.  Manbaning  irganilish  tarixi  maxsus  tarixnavislik  erdamchi 
fanida  tadkik  etilsa-da,  manbashunoslikda  xam  uning  tugrisida  ixcham  ma`lumot 
berish zarur deb iylayman. 
Bunda  asosan  manbaning  kulezmalari  kay  darajada  irganilgani,  asarning  asl 
matni,  zamonaviy  matbaa  usulida-faksimile,  litografik  va  terma  tarzda  chop 
etilganmi,  nashir  ya`ni  nashrga  tayerlovchi  nomi,  nashrga  ezilgan  suz  boshi,  ilova 
kilingan izoshlar va kursatkichlar mavjudligini kayd etish maksadga muvofikdir. 
 
 
4. Mavzu. Kadimgi zamon tarixi manbalari 
(Miloddan avvalgi VI-milodning V asrlari) 
 
Reja: 
1. Asosiy ijtimoiy-siyosiy vokealar. 
2. Kadimgi Eron va xind manbalari. 
3. Kadimgi yunon va Rim manbalari. 
 
Asosiy  tushunchalar:  «Avesto»  arxeologik  manbalar  Xitoy,  Eron,  Yunon  va 
Rim manbalari; katiba tasviriy sur`at, tarixiy yozuvlar, rel`ef.     
   
1. I.A.Karimov. «Yuksak ma`naviyat engilmas kuch»-T., 2008. 
2. B.A.Axmedov. O`zbekiston tarixi manbalari.-T., “O`kituvchi”. 2001. 
3.  T.S.Saidkulov.  O`rta  Osiyo  xalklari  tarixining  tarixnavisligidan  lavxalar.-T., 
“O`kituvchi”. 1993.  
4. Istoriya. Sostaviteli D. Yu. Yusupova, R.P.Djalilova. –Tashkent: “Fan”. 1998.  
5.  Rukopisnaya  kniga  v  kul`turax  narodov  Vostoka.  Kniga  pervaya.-Moskva: 
‘’Nauka’’. 1987. 
6. B.A.Axmedov. Istoriko-geograficheskaya literatura Sredney Azii. XU1-XVIII vv. 
(Pismennie pamyatniki).-T.“Fan”, 1985. 
 
 
O`zbekiston  xududi  xam  Eron,  Xindiston,  Mesopotamiya,  Yunoniston,  Rim, 
Misr  va  Xitoy  singari  mamlakatlar  kabi  ilk  madaniyat  o`choklaridan  xisoblanadi. 
Lekin uning kadimiy  madaniyati xakida ma`lumotlar juda kam saklanib kolgan. Biz 


Yüklə 1,14 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   5   6   7   8   9   10   11   12   ...   81




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə