Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazi rinin 06 dekabr 2010-cu il tarixli 1574
Yüklə 5,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B akı-2 0 1 0
- BÖLMƏ I. SIYASI SOSİOLOGİYANIN ƏSASLARI FƏSİL I. SIYASI SOSİOLOGİYANIN TƏBİƏTİ VƏ ƏHATƏ DAİRƏSİ 1. Siyasi sosiologiya nədir və nəyi öyrənir
- 1 Politics: Who gets What, When, How. New York: Meridian Books, 1958, pp.91-92.
- 2. Siyasi sosiologiya, yoxsa siyasətin sosiologiyası
- 4. Siyasi sosiologiyada elmi yanaşmalar
| AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ BAKI DÖVLƏT UNİVERSİTETİ R.M.HƏSƏNOV SIYASI SOSİOLOGİYA (Ali məktəblər üçün dərs vəsaiti) Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazi rinin 06 dekabr 2010-cu il tarixli 1574 saylı əmri ilə ali məktəblər üçün dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir B akı-2 0 1 0 Elmi redaktorlar: fəlsəfə elmləri doktoru, professor İ.Ə.Rüstəmov fəlsəfə elmləri namizədi, dosent F.Q.Vahidov Rəyçilər: fəlsəfə elmləri doktoru, professor H.İmanov fəlsəfə elmləri doktoru, professor M. Əliyev fəlsəfə elmləri doktoru, professor E.Nəcəfov fəlsəfə elmləri namizədi, dosent Ü.Şəfiyev Həsənov R.M. Siyasi sosiologiya. Ali məktəblər üçün dərs vəsaiti. Bakı, 2010, 208 s. Dərs vəsaiti bütünlükdə sosiologiya və siyasətlə maraqla nan geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Burada əsas diqqət müasir siyasi sosiologiya elminin aktual problemlərinə verilir. ÖN SÖZ Oxuculara təqdim olunan bu dərs vəsaiti siyasi sosio logiyanın bütün problemlərini əhatə etməyi qarşısına məqsəd qoymasa da müəyyən mövzu və məsələlərə diqqəti yönəldir. Bu məqsədlə bu gün siyasi sosiologiyada xüsusi maraq doğuran bir sıra nəzəriyyələr və mövzular işıqlandırılır. Dərs vəsaiti iki bölmədən ibarətdir. Birinci bölmədə siyasi sosiologiyanın bir sıra nəzəri əsasları işıqlandırlır ki, bura da hakimiyyət, elitalar, liderlik, nüfuz, sinif, status, le gitimlik, bürokratiya və s. haqqındakı nəzəriyyələri aid et mək olar. Burada diqqəti çəkən daha bir məqam da siyasi və qeyri-siyasi sistemlərin təhlili, seçkilərin sosiologiyası və so sial dəyişikliyə dair mövzuların oxucuların diqqətinə çatdırıl masıdır. Dərs vəsaitinin ikinci bölməsində isə müasir siyasi sosiologiyanın nəhəngləri sayılan K.Marksın, M.Veberin və T.Parsonsun sosial-siyasi baxışlarının hərtərəfli təhlili verilir. 3 BÖLMƏ I. SIYASI SOSİOLOGİYANIN ƏSASLARI FƏSİL I. SIYASI SOSİOLOGİYANIN TƏBİƏTİ VƏ ƏHATƏ DAİRƏSİ 1. Siyasi sosiologiya nədir və nəyi öyrənir? Siyasi sosiologiya siyasətin sosial konteksti haqqında elmdir. Siyasi sosiologiya sosiologiyanın bir sahəsi olaraq cəmiyyət daxilində və ya cəmiyyətlər arasında hakimiyyətin paylanmasının sosial səbəb və nəticələrini, hakimiyyətin paylanılmasmda dəyişikliklərə gətirən sosial və siyasi kon fliktləri öyrənir. Seymur Martin Lipset tamamilə haqlı olaraq qeyd edir: “Əgər sosiologiya üçün əsas məsələ cəmiyyətin sabitliyidirsə, siyasi sosiologiya üçün bu - siyasi rejimin ... sabitliyidir”1. Buradan da siyasi sosiologiya siyasi və sosial fenomenlər (yaxud dövlətlə vətəndaş cəmiyyəti) arasındakı qarşılıqlı əlaqəni tədqiq edən elm kimi xarakterizə oluna bilər. Bu elm sahəsinin kökləri qədimlərə gedib çıxsa da (məs., Platon, Aristotel antik dövrdə, Makiavelli, Hobbs Yeni dövrdə və s.) o əsas nəzəri problematikasmı XIX əsrin nəhəngləri sayılan Hegel, Marks və Tokvilin, XX əsrin əvvəllərində yaşamış Veber, Mixels və Dürkheymin əsərlə rindən götürmüşdür. Bu əsasda siyasi sosiologiyanın bir elm kimi birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində yaranmasını gös tərmək olar. 1 Politics: Who gets What, When, How. New York: Meridian Books, 1958, pp.91-92. 4 Siyasi sosiologiya bu elmin formalaşmasında böyük rol oynamış Reynard Bendiks və Martin Lipsetlə yanaşı Barrinqton Mur, Vilyam Komhauzer, Robert Leyn və müəy yən dərəcədə bu sahəyə aidiyyatı olan Karl Doyç, Qabriel Almond, Sidney Verba, Harri Ekştayn və Devid Apterin əhəmiyyətli elmi işləri nətəcəsində qəti olaraq xüsusi bir elm sahəsinə çevrilə bilmişdir. “Siyasi sosiologiya” termini 1930- cu illərin əvvəllərində bir sıra tədqiqatları ifadə etmək, eləcə də kommunist inqilabları, faşizmin yayılması və ikinci Dünya müharibəsi ilə əlaqədar baş verən sosial və siyasi dəyişiklikləri əks etdirmək üçün qəbul edildi. 2. Siyasi sosiologiya, yoxsa siyasətin sosiologiyası? Siyasi sosiologiya, yoxsa siyasətin sosiologiyası? “Siyasətin sosiologiyası” və “siyasi sosiologiya” anlayışları ilə bağlı bir sıra suallar meydana çıxır. Bunlar eyni, yoxsa fərqli terminlərdir? Əgər bu terminlər arasında fərq yoxdursa, onda niyə onların hər ikisi də işlədilir? Siyasətin sosiologiyası siyasi sfera və onun institut larının digər ictimai institutlarla əlaqəsini öyrənən bir elm sahəsidir. Siyasətin sosiologiyası siyasi sistemin, qeyri-siyasi sistemlərin, siyasi aktorların, siyasi davranışın, siyasi təsisat ların, siyasi proseslərin, siyasi kommunikasiya və siyasi nəticələrin sosioloji fonunun sistematik tədqiqini nəzərdə tutur. Bütün bunlar siyasi sosiologiyada da geniş öyrənilir. Lakin siyasətin sosiologiyası o qədər də uğurlu anlayış olmayaraq hakimiyyət münasibətləri də daxil olmaqla ictimai həyatın bütün sahələrində məqsədyönlü fəaliyyətə dair çox geniş problemləri əhatə edir və burada siyasət tədqiqatçı üçün kənardan müşahidə edilən, onun daxil olmadığı, zahi 5 rən ondan uzaq bir fenomen kimi çıxış edir. Siyasi sosiologiya anlayışına gəldikdə isə burada insanın hər hansı bir sosial qrup və ya sosial təşkilatın üzvi kimi bütün problemlərə deyil, yalnız hakimiyyətlə qarşılıqlı münasibətlərinin, bu və ya digər siyasi aksiyalara münasi bətdə mövqeyinin qiymətləndirilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Siyasi sosiologiya diqqəti sözün dar mənasında yalnız siyasət problemlərində (insanların siyasi vəziyyəti, siyasi meylləri və siyasi inkişaf problemlərini qavraması, siyasi həyatda iştirakı və s.) cəmləşdirir. Nəhayət, müasir elmi ədəbiyyatda demək olar ki, “siyasi sosiologiya”ya “siyasətin sosiologiyası” anlayışından daha çox rast gəlinir. 3. Siyasi sosiologiyanın obyekti və predm eti Siyasi sosiologiyanın obyekti sosiologiyanın obyek tindən heç nə ilə fərqlənmir. Sosiologiyanın obyekti isə bildiyimizə görə, vətəndaş cəmiyyətidir. Vətəndaş cəmiyyətinin partiyalar, ictimai təşkilatlar, könülli birliklər, vətəndaş təşəbbüsləri və s. kimi qurumları dövlətə bir müxalif olaraq yaranmışlar. Onlar dövlət prob lemlərinin alternativ həlli yollarını irəli sürür, lazım gəldikdə onları şübhə altına da alırlar. Beləliklə, Siyasi sosiologiyanın obyekti vətəndaş cəmiyyətinin siyasi həyatıdır. Siyasi sosiologiyanın predmetini siyasi həyatm sub yekti olan şəxsiyyətin siyasi şüuru və davranışı təşkil edir. Müasir cəmiyyətdə hər bir insan siyasi münasibətlərin sub yektidir. İnsanların siyasi həyatda iştirakdan istənilən şəkildə uzaqlaşdırılması ciddi nəticələrə gətirib çıxara bilər. İstənilən səviyyəli rəhbərin və ya siyasi təşkilat strukturunun rolu nə 6 qədər əhəmiyyətli olsa da insanların siyasət sahəsində şüur və davranışları son nəticədə həmişə həlledici olaraq qalır. 4. Siyasi sosiologiyada elmi yanaşmalar Burada üç elmi yanaşma nəzərdən keçiriləcək: bi- heviorist, sistem təhlil və input-autput (bu termin Azər baycan dilinə “giriş-çıxış”, “töhfə-məhsul”; “goyuluş-nəticə” və s. kimi tərcümə edilə bilər) təhlilləri. 4.1. Biheviorist yanaşm a Bu metod mənşə etibarilə psixologiyaya məxsus olsa da digər elmlər, məsələn, tarix, iqtisadiyyat, antropologiya, siaysi elm, sosiologiya, siyasi sosiologiya və s. tərəfindən də istifadə olunur. Biheviorizm şüuru elmi tədqiqatın predmeti kimi inkar edir. Bu nəzəriyyəyə görə, insan psixikası müxtəlif davranış formalarının təzahürüdür. İnsan davranışı isə orqanizmin xarici mühitin stimullarına (S) göstərdiyi reaksiyaların (R) cəmidir (S—*R). Metodoloji cəhətdən biheviorizmin ilkin şərtini pozitivist fəlsəfəsinin prinsipləri təşkil edir ki, buna da əsasən, elm yalnız bilavasitə müşahidə edilə biləni tədqiq etməlidir. Biheviorizm XX əsrin əvvəllərində ABŞ-da yaran mışdır. Onun banisi Con Votson öz baxışlarını “Psixologiya biheviorist mövqeyindən” və “Biheviorizm” kimi əsərlərində ifadə etmişdir. Bu nəzəriyyənin digər nümayəndələrindən Eduard Tomdaykın, Berres Skinnerin (“Elm və insan davranışı”), Talkott Parsonsun, Eduard Şilzin, eləcə də İvan Pavlovun, Vladimir Bexterevin, İvan Seçenevin və b. adlarını çəkmək olar. Biheviorizmə görə, insanın davranışını öyrənmək 7 Yüklə 5,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|