Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il



Yüklə 5,43 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/45
tarix01.07.2018
ölçüsü5,43 Mb.
#53008
növüDərs
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45

11 
 
ddə  hesabı  ilə  hektara  45  kq  azot  verdikdə  quru  ot  məhsuldarlığı 
12-15  sentner  artır.  Kalium  gübrəsi  qumluca  torpaqlarda  müsbət 
təsir  göstərir.  Məsləhət  görülür  ki,  əkinlərin  hər  hektarına  orta 
hesabla kimyəvi çəkidə 45-50 kq azot, 30-45 kq fosfor və 30-45 
kq kalium gübrəsi verilsin. 
Torpağın becərilməsi və səpin. Torpağın sudanotu üçün be-
cərilməsi  darı  bitkisində  olduğu  kimidir.  Üzləmə  və  erkən  şum-
lama bitkinin aqrotexnikasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Səpin 
qabağı  erkən  yazda  sahə  iki  iz  malalanır  və  iki  dəfə  kultivasiya 
çəkilir.  Birinci  kultivasiya  8-10  sm  dərinliyində,  ikinci  isə  səpin 
qabağı 4-5 sm dərinliyində aparılır, eyni dərinlikdə xırda toxum-
ları basdırmaq və effektli çıxışlar almaq üçün torpaq səpinqabağı 
sıxlaşdırılır. Yaz quraq keçdikdə birinci kultivasiyadan sonra tor-
pağın  sıxlaşdırılması  faydalıdır.  Bu  halda  torpaqda  nəmlik  yaxşı 
saxlanılır və cücərmiş alaqlar ikinci kultivasiyada məhv edilir. 
Sudanotunun səpininə torpağın 10 sm-lik qatında  temperatur 
10-12 
0
C olduqda başlanılır. Ot  məqsədi üçün səpin başdan-başa, 
toxum məqsədilə gencərgəli üsulla aparılır. Toxum ağır torpaqlar-
da  3-  4  sm,  yüngül  torpaqlarda  isə  6-8  sm-ə  qədər  dərinliyə  bas-
dırılır. Səpindən sonra tarlada tapanlama (kipləşdirmə) aparılır. 
Məhsulun yığılması. Quru ot üçün sudanotunu boruya çıxma 
fazasının  sonu  və  süpürgələmə  fazasının  başlanğıcında  biçməyə 
başlayırlar.  İkinci  və  üçüncü  biçimləri  də  30  günlük  fasilələrlə 
aparılır.  Biçinin  hündürlüyü  torpaq  səthindən  7-8  sm  olmalıdır. 
Biçinin  nisbətən  alçaqdan  aparılması  cavan  budaqların  inkişafını 
və yaşıl kütlə məhsuldarlığını aşağı salır. 
Adi,  qarışıq  və  kövşənlik  səpinləri.  Sudanotunu  soya  ilə 
qarışıq becərdikdə yaxşı nəticələr əldə olunur. Belə əkinlər kifayət 
qədər nəmlik düşən yaxud suvarılan cənub bölgələrində yaxşı nə-
ticələr  verir.  Bir  çox  suvarılan  bölgələrdə  sudanotunun  pırpızlı 
(payızlıq)  gülül  ilə  qarışıq  əkinlərində  yaşıl  kütlə  məhsuldarlığı 
hektardan 400-410 sentnerə çatır. 
Münbit torpaqlarda  sudanotunun  yazlıq  gülül  yaxud payızlıq  
gülüllə  qarışıq  əkinləri  təmiz  əkinlərə  nisbətən  vahid  sahədən 
protein yığımını iki dəfə artırır. Bəzən sudanotu lərgə və noxud ilə 


12 
 
də qarışıq səpilir. Təmiz səpinlərə nisbətən qarışıq əkinlərdə səpin 
norması 15-20% aşağı salınır. 
Sudanotunun  əkinləri  buğda,  arpa,  dənlik  noxud  (kövşənlik 
əkinlərdə), eləcə də yaşıl yem yaxud quru ot üçün gülül + vələmir 
və lərgə + vələmir qarışıq əkinlərində yaxşı nəticələr verir.  
Kövşənlik  əkinlərdə  torpaq  becərilməsini  əsas  bitkinin  məh-
sulu  yığıldıqdan  sonra  onun  arxasınca  aparmaq  zəruridir.  Yaxşı 
nəmliyi  olan  torpaqlarda  malalama  ilə  eyni  vaxtda  20-25  sm 
dərinlikdə şum aparılır. Əgər torpağın üst qatı quru olarsa, qabaq-
ca üzləmə aparılır, sonra malalama ilə birlikdə dərin şum qaldırılır 
və səpinqabağı torpaq sıxlaşdırılır.  
Sudanotunun  toxum  üçün  becərilməsinin  xüsusiyyətləri. 
Toxumluq səpinlər yaxşı olar ki, tarla növbəli əkinlərində başdan-
başa  becərilən  bitkilərdən  sonra  yerləşdirilsin.  Quraq  bölgələrdə 
sudanotu toxum məqsədi ilə gencərgəli üsulla cərgəarası 45-50 sm 
olmaqla səpilir. Optimal səpin müddətində səpin norması hektara 
12-15 kq götürülür. 
Alaq otlarına qarşı mübarizə məqsədi ilə herbisid tətbiq olu-
nur, ancaq gencərgəli əkinlərdə 2-3 cərgəarası becərmələr aparılır. 
Toxumluq  sahənin  yığımına  o  vaxt  başlanılır  ki,  əsas  gövdənin 
süpürgəsi  yetişir  və  toxum  bərkiyir,  yığım  kombaynla  aparılır. 
Gövdələr  hündür  olduqda  əvvəlcə  yuxarıdan  budağın  müəyyən 
hissəsi  ilə  birlikdə  süpürgələr  yığılır,  sonra  isə  qalan  kütlə 
otbiçənlə  biçilir.  Dərhal  toxumlar  kənar  qatışıqlardan  təmizlənir 
və qurudulur. 
1. 2. Moqar 
 
Əhəmiyyəti. Moqarın quraqlığa davamlılığı, istiliyə və torpa-
ğa tələbi sudanotuna nisbətən azdır. Tez yetişməsi və yaxşı məh-
sul  verməsinə  görə  moqarı  çox  yerlərdə  becərmək  mümkündür. 
Moqarın  quru  otunda  8%  zülal,  27%  selüloz,  51%  azotsuz 
ekstraktiv maddələr, 7% kül elementləri və toxumunda 14% zülal 
vardır. Moqar qiymətli yem bitkisidir. 
Moqar  Zaqafqaziya  və  Orta  Asiya  respublikalarında  çox  be-
cərilir.  Şabalıdı  və  açıq-şabalıdı,  nəmlik  çox  düşən  qara  torpaq-


13 
 
larda moqar quru ot məhsuluna görə sudanotunu 2 dəfə ötüb keçir. 
Moqar Azərbaycanın dağətəyi - düzənlik, dağətəyi-çöl, alçaq 
dağlıq və orta dağlıq ərazilərində 1956-cı ildən becərilməyə baş-
lanmışdır.  
Botaniki  təsviri.  Moqarın  (Setaria  italica  ssp.  mocharium 
Alef.)  (panicum  mocharium)  saçaqlı  kök  sistemi  torpağın  1,5  m 
dərinliyinə  işləyir.  Kökün  əsas  kütləsi  torpağın  əkin  qatında 
yerləşir. Gövdəsi silindrvaridir. Yetişmə müddətindən asılı olaraq 
buğumaralarının  miqdarı  4-5  ədəddən  12-16  ədədə  qədərdir.  Bir 
kolda  gövdələrin  miqdarı  2-7-yə  qədərdir.  Yarpaqların  uzunluğu 
45-50  sm-dir.  Sünbüllənmənin  başlanğıcında  yarpaqların  kütləsi 
ümumi məhsulun 45-55%-ni təşkil edir. Çiçək qrupu sünbüləbən-
zər  süpürgədir.  Sünbülü  birçiçəklidir.  Meyvəsi  dəndir.  Mütləq 
kütləsi 1,5-3,4 qramdır (şəkil 2). 
Bioloji  xüsusiyyətləri.  Moqarın  toxumları  10 
0
C  tempera-
turda  cücərməyə  başlayır.  Toxumların  cücərməsi  üçün  optimal 
temperatur  20 
0
C-dir.  Cücərtilər  günəşdən  güclü  əziyyət  çəkirlər. 
Səhər  şaxtaları  cücərtilərə  öldürücü  təsir  göstərir.  Quraqlığa 
davamlıdır.  Nəmlik  çatmadıqda  inkişaf  dayanır.  Bitkinin  rüşeym 
kökü  olduğundan  uzun  müddət  inkişafsız  qala  bilir  və  yağışlar 
yağdıqdan  sonra  yaxşı  məhsul  vermək  qabiliyyətinə  malikdir. 
Transpirasiya  əmsalı  300-dür.  Torpağın  optimal  nəmliyinin  tarla 
rütubət tutumunun ən az 60-70% həddində olması əlverişli hesab 
edilir. 
Sudanotuna  nisbətən  moqar  torpağa  az  tələbkardır.  Moqar 
qumlu,  qumsal  və  ağır  gillicəli  torpaqlarda  yaxşı  bitir.  Bu    bitki 
digər darıya bənzər bitkilər kimi alaqlardan təmiz torpaqlara yük-
sək tələbat göstərir. 
Moqar  xüsusən  azot  gübrəsi  verilməsinə  yaxşı  reaksiya  gös-
tərir. Bir ton quru ot məhsulu ilə torpaqdan 17-20 kq azot, 4-5 kq 
fosfor  və  15-17  kq  kalium  elementi  aparır.  Cücərtilər  alındıqdan 
17-25  gün  sonra  kollanma  fazası  başlayır.  Quru  maddə  və  zülal 
toplanması  süpürgələmənin  başlanğıcı  və  çiçəklənmənin  əvvə-
lində  intensiv  gedir.  Vegetasiya  müddəti  sortdan  və  becərilmə 
şəraitindən asılı olaraq 90-130 gün arasında dəyişir. 


Yüklə 5,43 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə