14
Aqrotexniki xüsusiyyətləri. Moqar birillik bitkilər üçün
ayrılmış tarlalarda yerləşdirilir. Yüksək aqrotexniki fonda və güb-
rə tətbiq etməklə moqarı müxtəlif növbəli əkinlərdə becərmək
mümkündür. Münbitliyi pis olan və gübrə çatışmayan sahələrdə
moqar adətən növbəli əkinin axırıncı tarlasında yerləşdirilir. Azot
gübrəsi ot məhsuldarlığını hektardan 5 sentnerə qədər artırır.
Torpağın becərilməsi sudanotunda olduğu kimidir.
Səpin quru ot üçün başdan-başa, toxum üçün isə gencərgəli
üsulla aparılır. Səpin norması nəmlik az olan rayonlarda hektara
8-12-15 kq, nəmliklə təmin olunmuş yerlərdə isə 20 kq-a qədərdir.
Toxumun basdırılma dərinliyi 2-4 sm-dir. Moqar qarğıdalı, darı və
sudanotu ilə eyni müddətdə səpilir.
Cücərtilər alındıqdan sonra gencərgəli əkinlərdə cərgə araları
torpaq yumşaldıcı alətlərlə becərilir. Axırıncı cərgəarası becərmə
cərgələr qovuşmamışdan əvvəl aparılır.
Sortları: Altayskiy - 23, Barxatnıy, Stepnyak -1 və s.
Məhsulun yığılması. Quru ot üçün moqar süpürgələmə və
çiçəkləmə fazasının başlanğıcında biçilir. Biçin torpaq səthindən
7-8 sm yuxarıdan aparılır. Bundan aşağı (4-5 sm) aparılan
biçinlərdən sonra bitki yenidən cücərti verərək gövdə əmələ gətir-
mir. Toxum üçün sünbüllər qonurlaşanda və toxumlar möhkəm-
lənəndə yığım aparılır. Moqar kombaynla yığılır. Toxum kənar
qatışıqlardan təmizlənir və nəmliyi 12-14%-ə çatdırılır.
1. 3. Birillik qaramuq
Əhəmiyyəti. Birillik qaramuq qiymətli yem bitkisidir. Bütün
növ heyvanlar onun quru otunu və yaşıl kütləsini yaxşı yeyirlər.
Çiçəkləmənin başlanğıcında vegetativ kütləsində xam zülalın
miqdarı 17% təşkil edir. Səpilən ili bitki bol yem kütləsi formalaş-
dırır. Tarla yem istehsalında birillik qaramuğun böyük əhəmiyyəti
vardır. 100 kq yaşıl kütləsində 20 yem vahidi, 2,1 kq həzmə gedən
protein var. Qaramuğun quru otu qidalılığına görə sudanotu,
moqar və digər taxıl otlarından geri qalmır. Bir sentner quru
otunda 46 yem vahidi və 3,2 kq həzmə gedən protein var. Qara-
15
muğun küləşi də heyvanlar tərəfindən yaxşı yeyilir. Birillik qara-
muq otlaq (biçənək) salmaq üçün əla örtük bitkisidir. O, çoxillik
otların qarışığı ilə parnik təsərrüfatlarında qısa müddətdə çimli
torpaq almaq üçün tətbiq edilir.
Onun aqrotexniki əhəmiyyəti böyükdür. Torpaqda çoxlu miq-
darda kök və kövşən qalıqları saxlamaqla gec quruduğuna (sol-
duğuna), çox yavaş parçalandığına görə qaramuq çoxlu miqdarda
çürüntü toplayır ki, bu da torpağın münbitliyini yüksəldir. Qara-
muq dənli və texniki bitkilər üçün qiymətli sələfdir.
Birillik qaramuq üçyarpağın və payızlıqların seyrəlmiş ot
durumlarını təmir etmək üçün perspektivli bitkidir.
Yüksək xora vermək qabiliyyətinə malikdir, vegetasiya müd-
dətində 2-3 dəfə biçin verir. İkinci biçindən sonra uzanmış xoranı
payızın sonuna qədər otlaq yemi kimi istifadə etmək mümkündür,
belə ki, o payız şaxtalarını asanlıqla keçirir.
Yüksək aqrotexniki fonda birillik qaramuq hektardan 300
sentnerə qədər yaşıl kütlə, yaxud 80 sentner quru ot məhsulu verir.
Botaniki və bioloji xüsusiyyətləri. Birillik qaramuq (Lolium
multiflorum Lam. var. westervoldicum) çoxçalımlı qaramuğun
növmüxtəlifliyidir və seyrəkkollu taxıllara aiddir.
Kök sistemi saçaqlıdır, yaxşı budaqlanır, ayrı-ayrı kökləri
torpağın 95 sm dərinliyinə işləyir. Kökün əsas hissəsi (87%) şum
qatında yerləşir, bununla belə 69%-i torpağın üst qatının (0-10
sm) payına düşür. Gövdəsi nazik, hündürlüyü 50-60 sm və 90 sm-
ə qədər olur (şəkil 3-4). Hər biçindən sonra kök sisteminin yerüstü
kütləsi canlı qalır, təzə yerüstü zoğlar əmələ gətirir, onlar da öz
növbəsində kök sistemini formalaşdırırlar. Vegetasiya dövrünün
sonuna bitkinin kök kütləsi əhəmiyyətli dərəcədə artır.
Kollanması yüksəkdir, əlverişli nəmlənmə və böyük qida
sahəsi şəraitində 200 ədəddən çox cavan budaq (zoğ) əmələ
gətirir. Kollanma 3-4 yarpaq əmələ gəldikdən sonra başlayır.
Yarpaqları xətvaridir, aşağı tərəfi parıltılı, üst tərəfi yüngülvari
kələ-kötürdür. Yarpaqlanması yüksəkdir (54%). Sünbülü uzun və
seyrəkdir. Ayrıqotundan fərqli olaraq sünbülcükləri sünbül oxu-
nun ensiz tərəfində yerləşirlər. Sünbül oxunda 12-25 sünbülcük
16
yerləşir. Toxumları xırda, bozumtul rənglidir. Dənin 1000 ədədi-
nin kütləsi 2,5-3,0 qramdır.
Qaramuğun toxumları 1-4
0
C temperaturda cücərməyə baş-
layır. Cücərtilərin alınması üçün optimal temperatura 20-25
0
C-
dir. Cücərtilər -2-3
0
C şaxtalara yaxşı dözür.
Birillik qaramuq nəmlik sevən bitkidir, pərdəli toxumları cü-
cərmək üçün öz kütləsinin 120%-i qədər nəmlik qəbul edir.
Quraqlığa dözmür. Bu onunla izah olunur ki, kökün əsas kütləsi
torpağın üst qatında yerləşir. Nəmlik çatışmadıqda kollanması,
bitkinin boyu və məhsuldarlığı kəskin aşağı düşür. Nəmliyi çox
olan torpaqları sevir.
Qaramuq müxtəlif münbit torpaqlarda: gilli, gillicəli, quru-
dulmuş torflu torpaqlarda, qumsal və nəmli torpaqlarda yaxşı bitir.
Karbonatlı qara torpaqlar və turş podzol torpaqlarda da inkişaf
edir.
Qaramuq bir rüşeym kökündən cücərir. Kollanma 3-4 yarpaq
fazasından başlayır. Başdan-başa səpində 3-6 kol əmələ gətirir.
Seyrəldilmiş halda bir kolda cavan budaqların miqdarı 200-ə çatır.
Zoğ əmələgəlmə bütün vegetasiya dövründə davam edir. Buda
vegetasiya müddətində bir neçə dəfə biçin aparılmasına imkan
verir.
Birillik qaramuğun yerüstü kütləsi tez formalaşır. Bu tezyeti-
şən taxıl otudur. Çiçəkləmə cücərtilər alındıqdan 35-60 gün sonra
başlayır, vegetasiya müddəti 60-90 gün arasında tərəddüd edir.
Şimal rayonlarında ildə 1-2 dəfə, Mərkəzi rayonlarda isə 3 dəfə
biçilir. Birinci biçindən alınan məhsulun təxminən 70% -i qədər
ikinci, 30% -i qədər isə üçüncü biçindən məhsul alınır. Birinci
biçinlə ikinci biçin arası adətən 30-35 gün, ikinci və üçüncü biçin
arası isə 45-50 gündür.
Becərilmə texnologiyası. Birillik qaramuq əkinləri başlıca
olaraq yemçilik növbəli əkinlərində yerləşdirilir, tarla növbəli
əkinlərində də yerləşdirmək mümkündür. Ondan örtük bitkisi kimi
çoxillik otlar səpilən ili, eləcə də kövşənlik və məşğullu herik bit-
kisi qismində istifadə edilir.
Dostları ilə paylaş: |