Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il



Yüklə 5,43 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə5/45
tarix01.07.2018
ölçüsü5,43 Mb.
#53008
növüDərs
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45

14 
 
Aqrotexniki  xüsusiyyətləri.  Moqar  birillik  bitkilər  üçün 
ayrılmış tarlalarda yerləşdirilir. Yüksək aqrotexniki fonda və güb-
rə  tətbiq  etməklə  moqarı  müxtəlif  növbəli  əkinlərdə  becərmək 
mümkündür.  Münbitliyi  pis  olan  və  gübrə  çatışmayan  sahələrdə 
moqar adətən növbəli əkinin axırıncı tarlasında yerləşdirilir. Azot 
gübrəsi  ot  məhsuldarlığını  hektardan  5  sentnerə  qədər  artırır. 
Torpağın becərilməsi sudanotunda olduğu kimidir. 
Səpin  quru  ot  üçün  başdan-başa,  toxum  üçün  isə  gencərgəli 
üsulla  aparılır.  Səpin  norması  nəmlik  az  olan  rayonlarda  hektara 
8-12-15 kq, nəmliklə təmin olunmuş yerlərdə isə 20 kq-a qədərdir. 
Toxumun basdırılma dərinliyi 2-4 sm-dir. Moqar qarğıdalı, darı və 
sudanotu ilə eyni müddətdə səpilir. 
Cücərtilər alındıqdan sonra gencərgəli əkinlərdə cərgə araları 
torpaq  yumşaldıcı  alətlərlə  becərilir.  Axırıncı  cərgəarası  becərmə 
cərgələr qovuşmamışdan əvvəl aparılır. 
Sortları:  Altayskiy - 23, Barxatnıy, Stepnyak -1 və s. 
Məhsulun  yığılması.  Quru  ot  üçün  moqar  süpürgələmə  və 
çiçəkləmə  fazasının  başlanğıcında  biçilir.  Biçin  torpaq  səthindən 
7-8  sm  yuxarıdan  aparılır.  Bundan  aşağı  (4-5  sm)  aparılan 
biçinlərdən sonra bitki yenidən cücərti verərək gövdə əmələ gətir-
mir.  Toxum  üçün  sünbüllər  qonurlaşanda  və  toxumlar  möhkəm-
lənəndə  yığım  aparılır.  Moqar  kombaynla  yığılır.  Toxum  kənar 
qatışıqlardan təmizlənir və nəmliyi 12-14%-ə çatdırılır. 
  
1. 3. Birillik qaramuq  
 
Əhəmiyyəti. Birillik qaramuq qiymətli yem bitkisidir. Bütün 
növ  heyvanlar  onun  quru  otunu  və  yaşıl  kütləsini  yaxşı  yeyirlər. 
Çiçəkləmənin  başlanğıcında  vegetativ  kütləsində  xam  zülalın 
miqdarı 17% təşkil edir. Səpilən ili bitki bol yem kütləsi formalaş-
dırır. Tarla yem istehsalında birillik qaramuğun böyük əhəmiyyəti 
vardır. 100 kq yaşıl kütləsində 20 yem vahidi, 2,1 kq həzmə gedən 
protein  var.  Qaramuğun  quru  otu  qidalılığına  görə  sudanotu, 
moqar  və  digər  taxıl  otlarından  geri  qalmır.  Bir  sentner  quru 
otunda  46  yem  vahidi  və  3,2  kq  həzmə  gedən  protein  var.  Qara-


15 
 
muğun küləşi də heyvanlar tərəfindən  yaxşı yeyilir. Birillik  qara-
muq otlaq (biçənək) salmaq üçün əla örtük bitkisidir. O, çoxillik 
otların  qarışığı  ilə  parnik  təsərrüfatlarında  qısa  müddətdə  çimli 
torpaq almaq üçün tətbiq edilir.  
Onun aqrotexniki əhəmiyyəti böyükdür. Torpaqda çoxlu miq-
darda  kök  və  kövşən  qalıqları  saxlamaqla  gec  quruduğuna  (sol-
duğuna), çox yavaş parçalandığına görə qaramuq çoxlu miqdarda 
çürüntü  toplayır  ki,  bu  da  torpağın  münbitliyini  yüksəldir.  Qara-
muq dənli və texniki bitkilər üçün qiymətli sələfdir.  
Birillik  qaramuq  üçyarpağın  və  payızlıqların  seyrəlmiş  ot 
durumlarını təmir etmək üçün perspektivli bitkidir.  
Yüksək xora vermək qabiliyyətinə malikdir, vegetasiya müd-
dətində 2-3 dəfə biçin verir. İkinci biçindən sonra uzanmış xoranı 
payızın sonuna qədər otlaq yemi kimi istifadə etmək mümkündür, 
belə ki, o payız şaxtalarını asanlıqla keçirir.  
Yüksək  aqrotexniki  fonda  birillik  qaramuq  hektardan  300 
sentnerə qədər yaşıl kütlə, yaxud 80 sentner quru ot məhsulu verir. 
Botaniki və bioloji xüsusiyyətləri. Birillik qaramuq (Lolium 
multiflorum  Lam.  var.  westervoldicum)  çoxçalımlı  qaramuğun 
növmüxtəlifliyidir və seyrəkkollu taxıllara aiddir.  
Kök  sistemi  saçaqlıdır,  yaxşı  budaqlanır,  ayrı-ayrı  kökləri 
torpağın 95 sm dərinliyinə işləyir. Kökün əsas hissəsi (87%) şum 
qatında  yerləşir,  bununla  belə  69%-i  torpağın  üst  qatının  (0-10 
sm) payına düşür. Gövdəsi nazik, hündürlüyü 50-60 sm və 90 sm-
ə qədər olur (şəkil 3-4). Hər biçindən sonra kök sisteminin yerüstü 
kütləsi  canlı  qalır,  təzə  yerüstü  zoğlar  əmələ  gətirir,  onlar  da  öz 
növbəsində  kök  sistemini  formalaşdırırlar.  Vegetasiya  dövrünün 
sonuna bitkinin kök kütləsi əhəmiyyətli dərəcədə artır.  
Kollanması  yüksəkdir,  əlverişli  nəmlənmə  və  böyük  qida 
sahəsi  şəraitində  200  ədəddən  çox  cavan  budaq  (zoğ)  əmələ 
gətirir.  Kollanma  3-4  yarpaq  əmələ  gəldikdən  sonra  başlayır. 
Yarpaqları  xətvaridir,  aşağı  tərəfi  parıltılı,  üst  tərəfi  yüngülvari 
kələ-kötürdür. Yarpaqlanması yüksəkdir (54%). Sünbülü uzun və  
seyrəkdir.  Ayrıqotundan  fərqli  olaraq  sünbülcükləri  sünbül  oxu-
nun  ensiz  tərəfində  yerləşirlər.  Sünbül  oxunda  12-25  sünbülcük 


16 
 
yerləşir. Toxumları  xırda, bozumtul rənglidir. Dənin 1000  ədədi-
nin kütləsi 2,5-3,0 qramdır.  
Qaramuğun  toxumları  1-4 
0
C  temperaturda  cücərməyə  baş-
layır.  Cücərtilərin  alınması  üçün  optimal  temperatura  20-25 
0
C-
dir. Cücərtilər -2-3 
0
C şaxtalara yaxşı dözür.  
Birillik qaramuq nəmlik sevən bitkidir, pərdəli toxumları cü-
cərmək  üçün  öz  kütləsinin  120%-i  qədər  nəmlik  qəbul  edir. 
Quraqlığa  dözmür.  Bu  onunla  izah  olunur  ki,  kökün  əsas  kütləsi 
torpağın  üst  qatında  yerləşir.  Nəmlik  çatışmadıqda  kollanması, 
bitkinin  boyu  və  məhsuldarlığı  kəskin  aşağı  düşür.  Nəmliyi  çox 
olan torpaqları sevir.  
Qaramuq  müxtəlif  münbit  torpaqlarda:  gilli,  gillicəli,  quru-
dulmuş torflu torpaqlarda, qumsal və nəmli torpaqlarda yaxşı bitir. 
Karbonatlı  qara  torpaqlar  və  turş  podzol  torpaqlarda  da  inkişaf 
edir. 
Qaramuq bir rüşeym kökündən cücərir. Kollanma 3-4 yarpaq 
fazasından  başlayır.  Başdan-başa  səpində  3-6  kol  əmələ  gətirir. 
Seyrəldilmiş halda bir kolda cavan budaqların miqdarı 200-ə çatır. 
Zoğ  əmələgəlmə  bütün  vegetasiya  dövründə  davam  edir.  Buda  
vegetasiya  müddətində  bir  neçə  dəfə  biçin  aparılmasına  imkan 
verir.  
Birillik qaramuğun yerüstü kütləsi tez formalaşır. Bu tezyeti-
şən taxıl otudur. Çiçəkləmə cücərtilər alındıqdan 35-60 gün sonra 
başlayır,  vegetasiya  müddəti  60-90  gün  arasında  tərəddüd  edir. 
Şimal  rayonlarında  ildə  1-2  dəfə,  Mərkəzi  rayonlarda  isə  3  dəfə 
biçilir.  Birinci  biçindən  alınan  məhsulun  təxminən  70%  -i  qədər 
ikinci,  30%  -i  qədər  isə  üçüncü  biçindən  məhsul  alınır.  Birinci 
biçinlə ikinci biçin arası adətən 30-35 gün, ikinci və üçüncü biçin 
arası isə 45-50 gündür. 
Becərilmə  texnologiyası.  Birillik  qaramuq  əkinləri  başlıca 
olaraq  yemçilik  növbəli  əkinlərində  yerləşdirilir,  tarla  növbəli 
əkinlərində də yerləşdirmək mümkündür. Ondan örtük bitkisi kimi 
çoxillik otlar səpilən ili, eləcə də  kövşənlik və məşğullu herik bit-
kisi qismində istifadə edilir. 


Yüklə 5,43 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə