Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il


II FƏSİL. ÇOXİLLİK  TAXIL  OTLARI



Yüklə 5,43 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/45
tarix01.07.2018
ölçüsü5,43 Mb.
#53008
növüDərs
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   45

23 
 
II FƏSİL. ÇOXİLLİK  TAXIL  OTLARI 
 
Tarla  yem  istehsalına  daxil  olan  bütün  taxıl  otları  uzun  gün 
bitkilərinə aiddir. Onlar nəmlik sevən, soyuğadavamlıdırlar, lakin 
bu xüsusiyyət ayrı-ayrı növlərdə müxtəlif dərəcədə özünü büruzə 
verir. Paxlalı bitkilərdən fərqli olaraq taxıl otları  rhizobiumla (fır 
bakteriyaları)  müştərək  həyat  tərzi  keçirmirlər  və  havanın 
molekulyar azotunu təsbit etmək qabiliyyətləri yoxdur. Buna görə 
də  əkinlərin  məhsuldarlığı  torpağın  gübrələrlə  təmin  olunmasın-
dan asılıdır. Beləliklə əlverişli şəraitdə çoxillik taxıl otları 5-7 və 
10 il müddətinə yüksək  vegetativ kütlə məhsulu verə bilər.  
Seyrəkkollu taxıl otları fasiləsiz olaraq kollanmaq qabiliyyə-
tinə  malikdirlər.  Daha  intensiv  kollanma  erkən  yazda  və  payızda 
baş verir. Torpaqda formalaşan vegetativ yeniləşmiş  cavan zoğlar 
su  və  qida  elementlərini  ana  gövdənin  (budaq)  kök  sistemindən 
alırlar.  Ehtiyat  gözcüklərdən  (tumurcuq)  əmələ  gəlmiş  zoğlar 
təxminən 2 həftə ana bitkinin hesabına qidalanırlar. Hər bir inkişaf 
etmiş  cavan  budağın  ömrü  bir  ildir.  Taxıl  otları  quru  ot  məqsədi 
ilə biçildikdə ikinci biçin təzə vegetativ zoğların hesabına forma-
laşır. Bütün seyrəkkollu taxıl otlarının biçin həddi (torpaq səthin-
dən hündürlüyü) var. Əgər ot həmin həddin aşağı hissəsindən bici-
lərsə vegetativ  zoğlar  məhv olar. Bu hündürlük vegetativ budaq-
larda boy nöqtəsinin yerləşmə  səviyyəsi ilə müəyyən olunur. Ço-
xillik  taxıl  otlarının  əksəriyyəti  torpaq  səthindən  5-6  sm  hündür-
lükdən biçilir. 
Taxıl  otlarının  kök  sistemi  saçaqlıdır.  Hər  bir  yeni  zoğdan 
özünəməxsus kök sistemi formalaşır. Sünbülləmə yaxud süpürgə-
ləmə fazasına yaxın kökün quru kütləsi 80-90% təşkil edir. 
Bütün taxıl otlarının vegetativ kütlələrinin daha intensiv boy 
artımı  boruya  çıxma  fazasının  başlanğıcından,  sünbülləmə  yaxud 
süpürgələmə fazasına qədər baş verir. Quru ot məqsədilə yığım bu 
fazada  aparılır.  Məhsulun  nisbətən  tez  yığılması  məhsuldarlığın 
azalmasına, nisbətən gec  yığılması  isə onun keyfiyyətinin kəskin 
aşağı düşməsinə gətirib çıxarır.  


24 
 
Çoxillik  taxıl otları kollanma tipinə görə dörd qrupa bölünür: 
kökümsov gövdəlilər, seyrəkkolullar, sıxkollular və kökümsovgöv-
dəli - seyrəkkollular.    
  Kökümsov gövdəli – taxıl otlarının (qılçıqsız tonqalotu, sürü-
nən ayrıqotu, örüş qaramuğu, çəmən qırtıcı və s.)  - kollanma bu-
ğumu torpaq səthindən 5-20 sm dərinlikdə yerləşərək ətrafa üfüqi 
vəziyyətdə  dağılan  kökümsov    gövdələr,  kökümsov    gövdələrin 
buğumlarından  isə  yer  səthinə  çıxan  zoğlar  (gövdələr)  əmələ 
gətirirlər.  Beləliklə,  vegetativ  artma  yolu  ilə  sıx  ot  örtüyü  əmələ 
gətirirlər.  Ancaq  gövdələr  bir-birinin  üzərinə  düşmədiyi  üçün 
seyrək kol təşkil edir. 
Seyrəkkolu taxıl otları - ( çəmən yulafı, çəmən pişikquyruğu, 
düz tonqalotu, buğdaotu və s. )  - bu bitkilərin kollanma buğumu 
torpaq  səthinə  yaxın  (1-5  sm  dərinlikdə)  yerləşir.  Kollanma  za-
manı  əmələ  gələn  cavan  zoğlar  gövdədən  aralı  (azacıq  əyilərək) 
torpaq səthinə çıxdıqları üçün bitki seyrək kol formasını alır. Hər 
il özünün kollanma   buğumu olan  yeni  zoğlar  əmələ gəlir.  Belə-
liklə, kolun həcmi böyüyür, ancaq yeni zoğlar bir - birindən az da 
olsa  aralı  yerləşdiyinə  görə  seyrək  vəziyyətdə  qalır.  Seyrəkkollu 
bitkilər  kökümsov  gövdəlilərə  nisbətən  sıx  ot  örtüyü  əmələ  gəti-
rirlər. 
Sıxkollu taxıl otları - ( şırımlı yulaf, qoyun yulafı, ağ ot və s.) 
Sıx  kollu  otların  kollanma  buğumu  torpaq  səthində,  yaxud  çox 
dayazda  (1-2  sm  dərinlikdə)  yerləşir.  Gövdələrinin  buğumları 
olduqca qısadır. Yeni zoğlar kollanma buğumundan çıxdıqda bir-
birinə  paralel,  torpaq  səthinə  perpendikulyar  vəziyyətdə  böyüyür 
və ana zoğa sıxılmaqla, davamlı sıx kol əmələ gətirirlər. Sıxkollu 
otlar bir yerdə on il ömür edə bilirlər. 
 Kökümsov  gövdəli  seyrəkkollu  taxıl  otları  -  bir  sıra  bitkilər    
(qırmızı  yulaf  çəmən  tülküquyruğu,  qırtıc  və  s.)  kökümsov  göv-
dəli  -  seyrəkkollu    kol  təşkil  edirlər.  Belə  bitkilər  seyrəkkollu  ot 
tipli  kollanma  qabiliyyətinə  malik  olan  zoğlar  əmələ  gətirən  çox 
miqdar kökümsov gövdələrə malik olurlar. Bunlar sıx kök sistemi 
və möhkəm ot örtüyü əmələ gətirdikləri üçün otarılmaya davamlı 
olurlar. Ona görə də qiymətli örüş bitkisi hesab edilirlər. 


25 
 
 
Şəkil 1. Sudanotu (Sorqhum sudanense Pers.): 
1 - cücərti, 2 - bitki çiçəkləmə fazasında,  3 - sünbülcüyü və 
toxumu 
 





26 
 
 
Şəkil 2. Moqar (Setaria italica ssp. mocharium Alef.): 
1 – cücərti, 2 - bitki dəndolma dövründə,  3 – süpürgəsi, 
4 – sünbülcük,  5 - toxum 
 







27 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şəkil 3. Birillik qaramuq (Lolium multiflorum Lam. 
var. westervoldicum) 


Yüklə 5,43 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   45




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə