Dərs vəsaiti Azərbaycan respublikası Təhsil nazirinin 27. 02. 2013- cü il

28 
 
 
 
 
Şəkil 4. Birillik qaramuq (Lolium multiflorum Lam. 
var. westervoldicum) tarlasının ümumi görünüşü 
 

---

29 
 
 
 
Şəkil 5.  Çumiza( qara düyü)  (Setaria italica ssp. İtalica) 
 

---

30 
 
 
Şəkil 6. Afrika darısı (Pennisetum tuphoides; P. spicatum) 
1-
 
çiçəkli gövdəsi, 2- çiçək qrupu, 3- çiçəyi, 
4- meyvəsi 
1 
2 
3 
4 

---

31 
 
 
 
 
Şəkil 7. Afrika darısı (Pennisetum tuphoides; P. spicatum) 
bitkisinin ümumi görünüşü 

---

32 
 
 
Şəkil 8. Çəmən pişikquyruğu ( Phleum pratense L.):   
1-2 - bitki sünbülləmə və cücərti fazasında, 3 - yalançı sünbül, 
a - çiçəkləyən vaxt, b - çiçəkləməyə qədər, 4 - çiçək, 
5 - qabıqlı dəni, 6 - çılpaq dəni 

---

33 
 
 
Şəkil 9. Qılçıqsız tonqalotu (Bromopsis inermis Leyss.): 
1 - 2 - bitki süpürgələmə və cücərti fazasında, 
3 - süpürgə süpürgələmə fazasında, 4  - süpürgə çiçəkləmə 
fazasında, 5 - sünbülcük, 6 - meyvə. 

---

34 
 
 
Şəkil 10. Çəmən topalı (Festuca pratensis Huds.): 
1 - 2 - bitki çiçəkləmə və cücərti fazasında, 
3, 5 - süpürgəsi süpürgələmə və çiçəkləmə fazasında,  
4 - sünbülcük, 6 - meyvəsi 

---

35 
 
 
Şəkil 11. Qamışvari topal (Festuca arundinacea Schreb.): 
1 - bitki süpürgələmə fazasında, 2, 3 - süpürgələri, 
4 - meyvəsi. 
 

---

36 
 
 
 
Şəkil 12. Çoban toppuzu (Dactylis glomerata L.): 
1 - 2 - bitki süpürgələmə və cücərti fazasında, 
3 - müxtəlif formalı süpürgələr, 4 - sünbülcük, 5 - meyvə 

---

37 
 
 
Şəkil 13. Ayrıq  (Agropyron L.): 1 - 2 - bitki çiçəkləmə və cücərti 
fazasında, 3, 4, 5- sünbülü, sünbülcüyü  və  meyvəsi, 
6, 7, 8 - daraqşəkilli, Sibir və səhra daraqotunun sünbülləri 

---

38 
 
 
 
Şəkil 14. Hündürboylu qaramuq ( Arrenatherum elatus J. et 
Presl.): 1 - 2 - bitki cücərti   və çiçəkləmə fazasında,                
3 - süpürgə dəndolma fazasında, 4  -süpürgə çiçəkləmə 
fazasında, 5 - sünbülcük , 
6 – meyvə. 

---

39 
 
 
Şəkil 15. Çoxçalımlı qaramuq (Lolium multiflorum Lam.): 
1 - 2 - bitki sünbülləmə və cücərti fazasında, 3, 4,  - sünbüllər 
sünbülləmə və çiçəkləmə fazasında, 5 - sünbülcük, 6 - meyvəsi. 

---

40 
 
 
Şəkil 16. Daraqsünbül ayrıqotu (Agropyron terenum Vaseg.) : 
1 - sürünən ayrıq bitkisi cücərti fazasında, 2- sünbülləmə faza-
sında, 3 - sünbül,  4 -sünbülcük, 5 - meyvə, 6 - kökümsovgövdəsiz 
ayrıqotu bitkisinin aşağı hissəsi,  7 - sünbül, 8 -sünbülcük, 
9 - meyvə 
 

---

41 
 
 
Şəkil 17. Sibir ayrıqotu (tüklücəsi) (Elymus sibiricus L.):  
1 - 2 - bitki sünbülləmə və  cücərti   fazasında, 3 - sünbül 
sünbülləmə fazasında, 4  - sünbül çiçəkləmə fazasında,  
5 - sünbülcük, 6 - meyvə 
 

---

42 
 
 
Şəkil 18. Tarlaotu (Agrostis alba L.): 1 - 2 - bitki süpürgələmə və 
cücərti fazasında, 3 - süpürgə süpürgələmə fazasında, 4 - süpürgə 
çiçəkləmə fazasında, 5 - sünbülcük, 6 - meyvə. 
 

---

43 
 
 
Şəkil 19. Çəmən qırtıcı (Poa  pratensis L.) : 1 - 2 - bitki cücərtinin 
inkişafı və süpürgələmə fazasında, 3 - süpürgə, 4 - meyvə. 

---

44 
 
 
Şəkil 20. Çəmən tülküquyruğu (Alopecurus pratensis L.) : 
1 - bitki sünbülləmə fazasında, 2 -  sünbüləbənzər süpürgə 
(yalançı sünbül), 3 - sünbülcük çiçəkləmə fazasında, 4 - meyvə. 

---

45 
 
Taxıl otları  yarpaqların gövdə üzərində  yerləşmə xarakterinə 
görə iki qrupa bölünür: alçaqkollu  (altmərtəbəli) və hündürkollu  
(üstmərtəbəli). Üstmərtəbəli taxıl otları yaxşı yarpaqlanan, 0,4-1,0 
m və daha hündür gövdəyə malik olmaqla üstünlük təşkil edirlər. 
Yaşıl kütləsinin (yarpaqlarının) çox hissəsi gövdənin yuxarı mər-
təbəsində  əmələ  gəlir.  Ona  görə  də  ot  çalınanda  yüksək  məhsul 
verirlər. 
Bu  qrupa  qılçıqsız  tonqalotu,  çəmən  pişikquyruğu,  hündür-
boylu  qaramuq,  çobantoppuzu,  buğdaotu,  çəmən  tülküquyruğu, 
çəmən yulafı və s. daxildir. 
Altmərtəbəli taxıl otlarının gövdəsi çox az hallarda 40 sm-dən 
yüksək  olur.  Çoxlu  qısalmış  gövdələr  əmələ  gətirirlər.  Əsas  yar-
paq  kütləsi  gövdənin  aşağı  mərtəbəsində  yerləşir.  Əlverişli  örüş 
bitkisi  hesab  edilir.  Belə  bitkilər  sırasına  çəmən  qırtıcı,  qırmızı 
yulaf, şırımlı yulaf, örüş qaramuğu daxildir. 
Qırtıckimilər  (Poaceae)    fəsiləsinin  yem  otları  çiçək  qrupu-
nun quruluşuna görə üç qrupda toplanır. 
1.  Sünbüllü  yem  otları  -  çiçək  qrupu  sünbüldür.  2.  Sünbülə-
bənzər  süpürgəli  yem  otları  –  çiçək  qrupu  yalançı  sünbüldür 
(sultan çiçək qrupu), 3. Süpürgəli yem otları – çiçək qrupu süpür-
gədir. 
Sünbüllü  yem  otları  qrupuna  ayrıqotu  və  qaramuq  cinsinin 
çoxçalımlı və örüş qaramuğu növləri daxildir. 
Sünbüləbənzər süpürgəli yem otları qrupuna çəmən pişikquy-
ruğu, çəmən  tülküquyruğu və moqar daxildir. 
   Süpürgəli  yem  otları  qrupuna  qılçıqsız  tonqalotu,  çəmən  
yulafı,  çoban  toppuzu,  hündürboylu  qaramuq  və  sudanotu  daxil-
dir. 
2. 1. Çəmən pişikquyruğu 
 
Əhəmiyyəti.  Çəmən  pişikquyruğu  ən  çox  yayılmış  çoxillik 
taxıl  otu  növüdür.  Təmiz  və  sıxlaşdırılmış  əkinlərdə  becərilir. 
Çəmən  pişikquyruğunun  hər  100  kiloqramında  3,1  kq    həzmə 
gedən  zülal,  7,2%  protein  vardır.  Yaşıl  kütləsində  12-14%,  quru 
otunda  isə  7-8%  xam  zülal  vardır.  Tərkibindəki  zülalın  52%-  i 

---