19
kütləvi auditoriyanı qlobalistika ideyaları və elmi-
tədqiqat mərkəzləri tərəfindən planetar böhranların
inkişafını izləmək məqsədi ilə aparılmış monitorinqlərin
nəticələri ilə tanış etmək;
kütləvi auditoriyanı Yer
kürəsində destruktiv
proseslərin neytrallaşdırılması imkanlarını araşdıran elmi
tədqiqat mərkəzlərinin fəaliyyəti ilə tanış etmək;
kütləvi auditoriyanı alternativlik (futurologiyanın
sivilizasiyanın inkişafının “təhlükəsiz parametrlərini”
işləyib hazırlayan istiqaməti) ideyaları ilə tanış etmək;
qlobalistika və alternativistika ideyalarının dərk
olunmasına həsr edilmiş müzakirələr təşkil etmək;
kütləvi auditoriyanı sivilizasiyanın təhlükəsiz
inkişafı tələblərinə cavab verən elmi araşdırmalarla tanış
etmək.
Getdikcə kütləvi informasiya vasitələrinin bütün növ-
lərinin, o cümlədən elektron kütləvi informasiya vasitə-
lərinin qlobal problemlərin bütün təzahürlərinin monito-
rinqində, həmçinin qlobal problemlərin idarə olunmasında
iştirakı daha vacib xarakter daşıyır. Bu da öz növbəsində
aşağıdakıları nəzərdə tutur:
Ümumplanetar mahiyyət daşıyan qlobal prob-
lemlərin problem-analitik baxımdan işıqlandırılması;
Jurnalistlərin özləri tərəfindən
və yaxud da ciddi
ekspertlərin cəlb olunması yolu ilə qlobal problemlərin
mümkün həlli yollarının araşdırılması;
Əsaslı tövsiyələrin ictimai rəyin özünümüəy-
yənetmə aktı kimi geniş müzakirəsinin təşkili;
Hər hansı bir qərarın qəbul olunması zamanı
hökumət institutlarının diqqətinin ictimai rəyə cəlb
edilməsi.
Müxtəlif mədəniyyətlərin, etnosların, dinlərin, siyasi
və sosial qüvvələrin və institutların nümayəndələri arasında
20
mənəvi oriyentirlərin yaxınlaşması məqsədi ilə kütləvi in-
formasiya vasitələrində daha intensiv
və konstruktiv dialoq-
ların təşkil olunmasına ciddi ehtiyac yaranır. Mütəxəs-
sislərin fikrinə görə, məhz bu dialoqlar əsasında həm bütün
dünya üzrə həyata keçirilən müvafiq fəaliyyətlər arasında,
həm də hökumət və vətəndaş cəmiyyətinin institutları
arasında ümumi bir razılıq və anlaşma əldə oluna bilər.
KİV qlobal problemlərin işıqlandırılması sahə-
sində öz rolunu necə yerinə yetirə bilər? Jurnalistika
nəzəriyyəçiləri müasir dövrün qlobal problemlərinin həl-
lində kütləvi informasiya vasitələrinin iştirakını təmin edə
biləcək aşağıdakı faktorları irəli sürürlər:
Jurnalistikanın daxili qanunlarına uyğun olaraq
jurnalistin öz fəaliyyətini həyata keçirmək imkanı - mətbuat
azadlığı. Mətbuat azadlığının iqtisadi,
siyasi və hüquqi
əsasları;
Jurnalstikanın daxili qanunlarına uyğun olaraq
jurnalist fəaliyyətinin həyata keşirilməsi şərtlərinin
məcmusu - jurnalistin peşə mövqeyi. Jurnalistin peşə
mövqeyinin cəmiyyətdəki mənəvi abı-havadan və jurnalist
ictimaiyyətindəki (dairələrindəki) mənəvi abı-havadan
asılılı]; urnalist yaradıcılığının peşəkarlıq-etik tənzimləyici-
ləri konkret–tarixi vəzifələrin yerinə yetirilməsində kütləvi
informasiya vasitələrinin səmərəli iştirakını müəyyən edən
əsas şərtdir. Müasir qlobal problemlərin mətbuatda dərindən
dərk edilməsi və adekvat işıqlandırılması jurnalistin
kompetentlik keyfiyyətindən olduqca asılıdır.
Yuxarıda sadalanmış vəzifələrin kütləvi informasiya
vasitələri tərəfindən yüksək
səviyyədə yerinə yetirilməsi
üçün ilk növbədə kütləvi informasiya vasitələrinin işçiləri –
jurnalistlər özləri qlobal problemlərlə, onların mahiyyəti,
tarixi, yaranma səbəbləri və amilləri, həlli yolları və s. ilə
dərindən tanış olmalı və dərk etməlidirlər. Jurnalistlər həm-
21
çinin Azərbaycan gerçəkliyinin aktual problemlərini (siyasi,
iqtisadi, sosial, mənəvi sahələrdə baş vermiş transformasi-
yalarla şərtlənən), eyni zamanda dəyərlər sistemindəki
dəyişiklikləri də nəzərdən keçirməyə cəhd göstərməli,
beynəlxalq və yerli tədqiqat mərkəzlərinin araşdırmaları və
müasir sosial proseslərin monitorinqlərinin nəticələri barədə
məlumatlı olmalıdırlar. Aşağıdakı məsələlər
daim diqqət
mərkəzində saxlanılmalıdır:
qlobal problemlərin dərk olunmasında, öyrə-
nilməsində və həllində (Azərbaycan gerçəkliyi nəzərə
alınmaqla) jurnalistikanın vəzifələri və kütləvi informasiya
vasitələrinin real praktikası;
ictimai inkişaf sahəsində mövcud olan qlobal
problemlərin (geopolitik, etnik, dini konfliktlər, iqtisadi
kataklizmlər, ekoloji fəlakətlər və s.) aradan qaldırılmasında
kütləvi informasiya vasitələrinin pozitiv iştirakı təcrübəsi;
kütləvi informasiya vasitələrinin fəaliyyətində cə-
miyyətdə qeyri-sabitlik yaradan proseslərin dərinləşməsinə
və mənəvi dəyərlərin parçalanmasına şərait
yaradan neqativ
ənənələr (müəyyən sosial qüvvələrin mənafeyi naminə real
hadisələrin qeyri-obyektiv işıqlandırılması, cəmiyyət üçün
həyati əhəmiyyəti olan informasiyaların gizlədilməsi,
qəsdən dezinformasiya və s.);
kütləvi informasiya vasitələrində müasir dövrün
qlobal problemlərinin adekvat işıqlandırılmasına və onların
həllində KİV-in əməli iştirakına imkan yaradan amillər –
jurnalist məsuliyyəti və kompetentliyi.
Ümumiyyətlə, bütün sahələrdə mütəxəssis yeni infor-
masiyaya, o cümlədən, jurnalist də müasir dövrün qlobal
problemləri sahəsində ən
yeni informasiyaya malik
olmalıdır:
müasir dövrdə dünya sivilizasiyasının qarşısında
duran ən aktual problemlər, onların işıqlandırılması və
22
həllində jurnalistikanın rolu barədə təsəvvürlərə malik
olmalıdır;
müasir dövrdə Azərbaycanın inkişafı sahəsində
mövcud olan başlıca problemlər (dövlət quruculuğu,
iqtisadiyyat, vətəndaş cəmiyyətinin qurulması, sosial və
mənəvi sahələrdə, dövlətlərarası münasibətlərdə və s.) və
sosial münasibətlərin müxtəlif sahələri ilə bağlı
jurnalistikanın funksiyaları haqqında təsəvvürlərə malik
olmalıdır;
ölkənin perspektiv inkişafında, vətəndaş cəmiy-
yətinin formalaşmasında və hüquqi dövlət quruculuğunda
jurnalistikanın
rolunu görə bilməlidir;
jurnalistikanın və müasir futuroloji konsepsiyaların
qarşılıqlı əlaqələrini anlamalıdır;
əldə etdiyi bilikləri müvafiq mövzulara aid hazır-
ladığı publikasiyalara tətbiq etməyi bacarmalıdır.
Jurnalist qlobal problemlərin məğzinə daha dərindən
nüfuz etmək, onların həllində öz iştirakını daha səmərəli
etmək üçün qlobal problemlərin peşəkarlıqla
işıqlandırılması üçün irəli sürülən tələblərdən əlavə
jurnalistikanın, jurnalist yaradıcılığının nəzəri və metodiki
əsasları sahəsində irəli sürülən tələblərə də cavab verməli,
jurnalistikanın cəmiyyətdəki rolunu, onun funksiyalarını və
kütləvi-informasiya fəaliyyətinin xüsusiyyətlərini dərk
etməli;
jurnalist fəaliyyətinin hüquqi və etik əsasları barədə
məlumatlı olmalı; kütləvi
informasiya vasitələrinin
funksional-vəzifə və peşəkarlıq-yaradıcılıq strukturunu
bilməli; jurnalist yaradıcılığının səciyyəvi xüsusiyyətlərini
anlamalı, onun metodları sisteminə bələd olmalı; vacib olan
informasiyanı əldə etməyi və onun əsasında gerçəkliyin
adekvat mənzərəsini yaratmağı bacarmalı; jurnalist
yaradıcılığının bütün janrlarından virtuoz istifadə etməyi
bacarmalıdır.