Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının "Sosial-siyasi elmlər" bölməsi tərəfindən
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 edən bu vəziyyət Şərq sözlərinin qərb dilinə keçməsinə, Şərq mədəniyyətinin qərbdə yayılmasına şərait yaratdı. “Böyük elm əsri adlandırılan XVII əsrdə şərqşünaslıq elminin əsası qoyulur, Qərb Şərqi öyrənməyə başlayır. XVIII əsrdən Avropa “1001 gecə nağılları”na heyran qalır. Bu nağıllar bitib-tükənməyən təqlidlər yaradır. Hindistanın möcüzəli aləmi Qərb qarşısında açılır, missionerlər həvəslə Çini öyrənir, Tibetdə Dalay Lamanı ziyarət edirlər. Qərb alimləri qədim fars dilini öyrənir, fransız entuziast- tədqiqatçısı sayəsində “Avesta” məlum olur. XIX əsrdə müqayisəli dilşünaslığın qələbəsi Asiya və Avropanın bir çox xalqlarının yaxın qohumluğunu aşkara çıxarır. Misir heroqlifləri və mixi yazılara aid edilən kəşflər qədim Şərqin nəhəng yeni dünyasını açır və xalqların minillik tarixinə dair söz açmağa imkan yaradır (Bu barədə irəlidə ətraflı danışacağıq). Şərq və onun müxtəlif dilləri, xalqları sürətlə öyrənilir, illər keçdikcə bu sahədə yeni-yeni nailiyyətlər qazanılır. Araşdırmalar nəticəsində hər iki tərəfdə analogiyanın, oxşarlığın, bəzən isə eyniliyin olduğu aydınlaşır. Bütün bunlar isə nəticəsi eyni hadisələrə, eyni inkişaf qanunlarına malik ümumbəşəri dünyadır. Yalnız mənəvi sahədə deyil, maddi mədəniyyətin- sivilizasiyanın mükəmməlləşməsində də yüksək səviyyə qazanmış Şərq mədəniyyətinin minillık inkişafına baxmayaraq, Şərqin qazandığı bütün uğurlar dəqiq və təbiət elmlərinin zəif inkişafı şəraitində təzahür etmişdir. Mənəvi yaradıcılıq: fəlsəfə, incəsənət, hətta texnika sahəsində Şərqin əldə etdiyi qeyri-adi nailiyyətlərin mümkünlüyü üçün Şərqin nə qədər nəhəng, demək olar ki, fövqəlbəşəri gərginlik çəkdiyi, müstəsna əhəmiyyətə malik olan intiusiyaya qadirliyi məlumdur. Bu sahədə o, zəif inkişaflı nəzəriyyəni böyük təcrübə ilə əvəzləmişdir. Maraqlıdır ki, elmi ədəbiyyatlarda çox vaxt sivilizasiyanı Qərblə bağlayır, Şərqin nailiyyətlərini isə bir növ köl- 14 gədə saxlayırlar. Biz bu mövzunu işləyərkən sivilizasiya və mədəniyyəti Şərq-Qərb kontekstində araşdırmağa çalışdıq. Və məlum oldu ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz sahələrdə Şərqin uğurları Qərbin nailiyyətlərindən heç də az deyil, bəzən daha çoxdur. Lakin onu demək lazımdır ki, bu nailiyyətlərin əsasları müxtəlifdir. Çünki, hər hansı mədəni inkişaf, bu nailiyyətləri qazanmaq üçün göstərilən fəaliyyətlər bir-birindən müəyyən qədər fərqli olmuşdur. Yalnız mənəvi nailiyyətlərin çox az hissəsi eyni yollarla qazanılmışdır. Öz intellekti ilə öyünən Şərqlə elm yolunda qarşılaşan Avropa anladı ki, Şərq dünyasına qədim məftunluq ədalətlidir, onun müdrikliyi bəşəriyyətə lazımdır. Eyni zamanda bəşəriyyətin sayca böyük hissəsini Şərq təşkil edir. Odur ki, Qərb Şərqi nə qədər fəth etsə də, Şərq öz qədimliyini, adət-ənənəsini mühafizə edib saxlaya bilir. XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəllərində elm və texnika sahəsində edilən kəşflər dünyanın dərk olunmasında, yenidən qurulmasında, istehsal və həyatın maddi bazasının əsaslı dəyişdirilməsi və təkmilləşdirilməsində yeni dövrə keçidi zəruriləşdirdi. Dəqiq və təbiət elmləri sahəsində böyük kəşflər, maye yanacaq, radio dalğaları, rentgen şüalarının alınması və istifadə edilməsində qazanılan uğurlar istehsalda ciddi elmi-texniki inqilaba imkan yaratdı. II Dünya müharibəsindən sonra bəşəriyyət elm, texnika və istehsalı intensiv şəkildə əlaqələndirən ETİ dövrünə qədəm qoydu. Bu dövr elmi-texniki yaradıcılığı, mədəniyyəti, maddi istehsalı, tədavül və məişət sahəsini elektron avtomatlaşdırılmasını və ETİ-nin uğurlarının geniş tətbiqi nəticəsində məhsuldar qüvvələrdə yeni inqilabi dəyişmə prosesini keyfiyyətcə yeni səviyyəyə qaldırdı. Kosmik fəzanın fəthi və atomun sülh məqsədləri üçün istifadəsi dövrümüzün fərqləndirici xüsusiyyətlərindən biri oldu. Dünyanın, o cümlədən Şərq-Qərb əlaqələrinin əsas mühərriki olan iqtisadi mexanizm dünya dövlətlərinin 15 bir-birindən asılılığını daha da gücləndirmiş, dünya bazarı genislənmiş və yeni mərhələyə çatmışdır. Keçən əsrlərdə Qərbdə baş vermiş elmi-texniki və iqtisadi irəliləyişlər Şərqin geridə qalmış ölkələrinin müstəmləkə və yarımmüstəmləkəyə çevrilməsinə şərait yaratmaqla bərabər, obyektiv surətdə dünya əlaqələrini daha da möhkəmləndirmiş, Şərqlə Qərbin iqtisadi baxımdan bir-birinə daha mükəmməl bağlanmasına gətirib çıxarmışdır. Elmi-texniki və iqtisadi cəhətdən belə əlaqələr həm Şərqdə, həm də Qərbdə həyatın digər sahələrinə də öz təsirini göstərmişdir. Avropanın keçən əsrlərdə Şərqdən və yunanlardan necə faydalanması, müasir dövrdə bizim onlardan faydalanmağımız üçün klassik nümunədir. Avropada çağdaş tərəqqiyə gətirən yol iki heyrətdən baş alıb: “rıtsar orta əsrləri” islam mədəniyyətinə, XVI əsrin intibah zirvələri isə antik mədəniyyətə “qayıdışın” əlaməti altından keçib. Lakin Avropa hər iki mənbədən yalnız özünə faydalı və doğma olan, Şərqdən və yunanlardan zirvələrə qalxmaqda ona kömək olan dəyərləri götürürdü. Dövrümüzün görkəmli filosoflarından olan Albert Kamyunun fikrincə, nəticə etibarilə ədəbiyyat, mədəniyyət “tarixi idarə edənlərə xidmət edə bilməz, o, bu tarixdən əzab çəkənlərə xidmət etməlidir”. Onun vəzifəsi: “birincisi-həqiqətə xidmət etməkdir, ikincisi-azadlığa xidmət etməkdir. Ümumiyyətlə, insani dəyərlərə xidmət etməyən sənət, əslində milli və bədii dəyərlərdən məhrumdur. Yalnız şəxsiyyət və ziyalın deyil, dövrü də öncə mənəvi-əxlaqi dəyərlər, sonradan isə “elm, texnika, kibernetika” və başqa texnogen atributlar səciyyələndirir. Əgər bu axrıncılar nəticə etibarilə insan (bəşər) haqlarında humanitar kamilliyə, qlobal rifaha, təbiət-cəmiyyət çərçivəsində saflığa, təmizliyə xidmət göstərmirsə, sivilizasiyadan danışmaq mənasızdır. Məhz Şərqdə sivilizasiya ilə mənəvi kamillik, Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|