Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi-Metodiki Şurasının "Sosial-siyasi elmlər" bölməsi tərəfindən
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 Göy cisimlərinin hərəkətini öyrənən elmin, yəni astronomiyanın əsası Şumer və Babil kahinləri tərəfindən qoyulmuşdur. Onlar göydə ulduzların necə yerləşməsinə və hərəkət istiqamətlərinə yaxşı bələd olduqları üçün nə zaman daşqın olacağını müəyyənləşdirə bilirdilər. Babil ili 12 aydan, ay isə yeddi günlük 4 həftədən ibarət idi. Həftənin hər gününə göy allahlarından birinin adı verilmişdi. Sonralar Şərq ölkələrini zəbt edən romalılar Babil təqviminin əsaslarını götürmüş və bu əsaslar başqa xalqlara romalılardan keçmişdir. Qədim şumerlərin təsərrüfata dair məlumatları bəzi əsərlərdə əks olunmuşdu. Bu əsərlərə nümunə olaraq, “Əkinçi təqvimi” və “Bağçılıq” kitablarını göstərə bilərik. Bu kitablarda əkin, suvarma və biçinin başlanması, bağların becərilməsi, suvarma kanallarının təmizlənməsinə dair məlumatlar verilir. Sənədlərə əsaslanaraq “Babil və Xald tarixi” əsərini yazan ilk İkiçayarası tarixçisi Bersol olmuşdur. O, e.ə. IV-III əsrlərdə Babil şəhərlərində yaşamışdır. İkiçayarasında başqa sahələr kimi, memarlıq və heykəltəraşlıq da inkişaf etmişdir. Yuxarıda şumer yazılarından danışarkən göstərdiyimiz kimi, ikiçayarasında təbii ehtiyatlar çox az idi. Ona görə də, yazıda olduğu kimi, memarlıqda və heykəltaraşlıqda da gildən daha çox istifadə olunurdu. Tikinti işlərində çiy kərpic əhəmiyyətli rol oynayırdı. E.ə. III minillikdə şumer şəhər dövlətlərinin mərkəzində ibadət üçün tikililər -məbədlər inşa olunur və onların ətrafına xüsusi divarlar çəkilirdi. Bununla yanaşı İkiçayarası memarlığına məxsus olan qülləli məbədlər (zikkurat) də yaradılırdı. Qəbir memarlığı əsasən hökmdar məqbərələrindən ibarət idi. Tədqiqatlar nəticəsində bu qəbirlərdə çoxlu incəsənət nümunəsi aşkar edilmişdir. 20 İkiçayarasının e.ə. III minilliyə aid heykəltəraşlığına qısa, ağır çəkili fiqurlar daxildir. Bu üslubda hökmdar Qudeanın və Hammurapinin heykəlləri hazırlanmışdır. Belə heykəllər içərisində ucaboylu heykəllərə də təsadüf olunur. İkiçayarasında müxtəlif tətbiqi incəsənət növləri - zərgərlik, silahqayırma, daşdan əşyalar hazırlama və s. geniş tərəqqi etmişdi. Zərgərlikdə müxtəlif rəng çalarları əks olunurdu. Bu çalarlar göy, açıq yaşıl, sarı, qırmızı rənglərdən ibarət idi. Ümumiyyətlə, İkiçayarasında yaşayan xalqların yaratdıqları mədəniyyət nümunələri dünya mədəniyyətinin inkişafına müəyyən təsir göstərmişdir. §4. QƏDİM MİSİR MƏDƏNİYYƏTİ Misirdə yazı e.ə. IV minilliyin sonlarında meydana çıxmışdır. Müxtəlif dövrləri əks etdirən Misir yazı abidələri indiyə qədər qalmaqdadır. Misirdə də ilk yazı növü şumerlərdə olduğu kimi piktoqrafiya, yəni şəkli yazı olmuşdur. Burada yazılar əsasən papirus üzərində cızılırdı ki, bu da onlar üçün kağızı əvəz edirdi. Yazı “lövhəsi” düzəltmək məqsədilə misirlilər papirusun qabığını hissə-hissə kiçik zolaqlarla kəsir, sonra onları sıra ilə bir-birinə yapışdırırdılar. Papirus hissələrinin uzunluğu bəzən 40 metrə çatırdı. Yazılmış papirusu burur və iplə bağlayırdılar. Misir yazısı qarışıq yazı hesab olunur. Bu yazıda 700 işarə ilə yanaşı, 21 heroqlif də vardır ki, onlar ayrı-ayrı hərfləri ifadə edirlər. Misir yazılarını ilk dəfə 1822-ci ildə fransız alimi Şampolon oxumuşdur. Misir yazısını öyrənmək olduqca çətin idi. Məktəbdə oxuyan şagirdlər sərbəst və asan yazmağı 5-6 il müddətinə öyrənirdilər. Təlim prosesində şagirdləri müxtəlif şəkildə cəzalandırırdılar. Baxmayaraq ki, məktəblərdə oxuyanlar var- 21 lıların və adlı-sanlı adamların övladları idi, mirzəlik çox hörmətli sənət hesab olunduğundan valideynlər bu münasibətə (övladlarının mirzələr tərəfindən cəzalandırılmasına) pis yanaşmırdılar. Papiruslardan olan Misir dəftərlərinin kənarlarında çox vaxt belə bir atalar sözü yazılırdı: “Uşağın qulaqları belindədir, ancaq döyüldüyü zaman qulaq asır”. Misir yazı sistemi təkmilləşdikcə, onun dil quruluşu da minilliklər ərzində dəyişmişdir. III-VII əsrlərdə qədim Misir dili artıq ölü dillərdən hesab olunurdu. Həmin dövrdə Misirdə çipti dilindən istifadə olunurdu. Bildiyimiz kimi, VII əsrdən başlayaraq ərəb dili yayılmağa başlanmışdır (İslamla bağlı). Hazırda Misir ərazisində dörd milyon yerli çipti yaşayır. Onlar xristian olsalar da, ərəb dilində danışır, ancaq öz ibadətlərini çipti dilində edirlər. Qədim Misirdə bədii ədəbiyyatın əsasında şifahi xalq yaradıcılığı dayanır. Ən qədim əsərlər e.ə. V minilliyə aiddir. Qədim misirlilər üç min il ərzində müxtəlif janrlarda zəngin bədii ədəbiyyat nümunələri yaratmışlar. Şifahi xalq yaradıcılığına daxil olan nağıllar əsasən əkinçi həyat tərzini, dünyagörüşünü əks etdirırdi. Belə nağıllarla yanaşı fironlar və əyanlara həsr edilmiş nağıllar da geniş yayılmışdı. Fironlar üçün onların sevdiyi nağıllar yazılırdı və adətən mumiya ilə birlikdə sərdabələrinə qoyulurdu. Qədim misirlilər nağıl vasitəsilə müdrikliyi, humanistliyi tərənnüm edir, sadə insanların əqlini, mübarizliyini, dönməzliyini göstərməyə çalışırdılar. Belə nağıllardan “Gəmi qəzasına uğrayan adam”, “Düz və əyri haqqında nağıl”, “Firon Xufu və cadugərlər”, “İki qardaş haqqında nağıl” və s. göstərmək olar. Qədim misirlilər təbiətdə və insan həyatında olan hadisələri dini ideologiya ilə izah edirdilər. Misirlilərin ölən və yenidən dirilən təbiət allahı hesab etdikləri Osiris haqqında əfsanə bu baxımdan səciyyəvidir. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|