Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
42 Reduksion yanaşmanın daha dəqiq dərk edilməsi üçün bir neçə məsələyə baxaq: Müəyyən edilibdir ki, su hövzələrinə axıdılan üzvü birləşmələr suyun tərkibində olan oksigenin azalmasına, onun istifadə xasssəsinin itirilməsinə, yosunlarm yaranmasına səbəb olur. Bu halların baş verməməsi üçün sadəcə olaraq su hövzələrinə üzvi maddələrin atılmasını dayandırmaq qərara alınır. Hövzəyə su üzvü maddələrdən təmizləndikdən sonra axıdılır. Lakin bir müddət keçdikdən sonra əvvəlki proses yenidən baş verir. Sonradan müəyyən olunub ki, suda yosunların əmələ gəlməsinə üzvü maddələrin təmizlənməsi zamanı onlardan ayrılan, azot və fosfor səbəb olub. Əmələ gəlmiş su bitkiləri müəyyən müddətdən soraa məhv olaraq tərkibində üzvü maddələr olan tullantı suların vəzifəsini ifa edirlər. Deməli tullantı sularını tək üzvü maddələrdən yox, eyni zamanda mineral maddələrdən də təmizləmək lazımdır. Reduksion yanaşma materialların alınması üçün texniki məsələlərin həllində tətbiq olunur. Bu zaman alınan materialın qiyməti ekologiyaya mənfı təsir edən maddələrin neytrallaşdırılmasına sərf olunan vəsaitin miqdarından asılı olur. Xolistik yanaşmada bir dəfəlik bioloji üsulla təmizlənmə aparılır. 2. Təbii zəncir reaksiya prinsipi. Təbii zəncir reaksiyası dedikdə elə təbii hadisələr nəzərdə tutulur ki, hər bir hadisə özü ilə əlaqədar olan digər hadisəyə təsir edərək onda müəyyən dəyişiklik yaradır. Zəncir reaksiyası ekosistemin müxtəlif cür təsiri ilə də yarana bilər. Onun yaranma ehtimalı və mənfı nəticəsi antropogen faktorlar təsirindən kəskin artır. Yadda saxlamaq lazımdrr ki, təbii proseslərə kəskin müdaxilə zəncir reakksiyası ilə nəticələnir. İnsanların təbii sistemlərdə fəaliyyətlərinin səmərəliliyi onların 43 təbii zəncir reaksiyalarını tam dərk etmələrindən, onlara qarşı aparılan mübarizə üsullarının necə seçilməsindən asılıdır. Tətbiqi ekologiyada «təbii zəncir reaksiyası»nm əhəmiyyəti ümumi ekologiyada olduğu kimidir. Təbii zəncir reaksiyasına aid bir neçə misal göstərmək olar: — Atmosferdə yığılan qazlar iqlimin istiləşməsinə səbəb olur. Bunun nəticəsində daimi buzlaqlar əriyir, okeanlarda suyun səviyyəsi qalxır. Bu da öz növbəsində suların quru sahələrini tutmasına, biosferdə hidrogeoloji və başqa proseslərin fəaliyyətinin pozulmasına gətirib çıxarır. — Azot və fosfor nitrat şəklində orqanizmlərin həyat fəaliyyətində böyük rol oynayır. Lakin yuxarıda qeyd olunduğu kimi onlar suda göy-yaşıl bakteriyalar, yosunlar yaradırlar. Üzvü maddələrin parçalanması suda oksigenin azalmasına və ümumilikdə su ekosisteminin bataqlığa çevrilməsinə səbəb olur. — Şimal yanmkürəsində meşələrin qırılması torpağın kipliyinin artmasına və onun səthində su yığılmasına səbəb olur. Belə sahələrdə suyu özündə saxlayan bitkilər əmələ gəlir və həmin zona bataqlığa çevrilir. Meşələrin qırılması nəticəsində torpağın sıxlığının artması yağış sularının torpağa hopmasının qarşısnıı alır. Nəticədə bulaqların itməsi, çayların quruması, sel sularının yaranması, torpaqda eroziya və s. proseslərin baş verməsi müşahidə olunur. 3. Daxili dinamiki müvazinət qanunu. Zəncir reaksiyası daxili dinamiki muvazimətin pozulmasına səbəb olur. Bu onunla izah olunur ki, hər hansı bir maddə, enerji, informasiya, ayrı-ayrı təbii sistemlərin dinamiki keyfıyyətləri bir-biri ilə o qədər sıx əlaqədə olurlar ki, onlann hər hansı birində baş vermiş dəyişiklik digərində müəyyən dəyişikliyin yaranmasına səbəb olur. 44 4. Təbiətdən istifadənin enerji effektivliyinin azalması qanunıı. Hər hansı bir sistem ekoloji müvazinət halından, müəyyən güc təsirindən çıxarıldıqda onun bərpası sərf olunan enerjidən artıq enerji tələb edir. Məsələn, meşələrin qırılması, suya kimyəvi təsir və s. ilk növbədə müəyyən effekt versədə belə onların əvvəlki vəziyyətə gətirilməsi, bərpası böyük qüvvə və vəsait tələb edir. 5. Ekosistemdə informasiyaların tam olmaması prinsipi. Bu prinsipə müqabil demək olar ki, ümumiyyətlə bizim ekosistem haqqında biliyimiz kifayət qədər deyil. Bu əsasən ekosistemin çox komponentli olması, əlaqələrin qarşılıqlı asılılıqların coxluğu və baş verən proseslərin dinamiki olması ilə izah edilir. Bunların nəticəsində demək olar ki, hər bir ekosistem öz-özlüyündə fərdi xarakter daşıyır. Deməli ekosistem üçün praktiki olaraq analogiya prinsipi yaraya bilməz. Hər hansı bir layihənin hazırlanması zamanı hər bir ekosistemin xarakterikk xüsusiyyətləri əlavə olaraq tədqiq olunmalıdır. 6. Yalançı müvəffəqiyyət prinsipi. İnsan təbii proseslərə müdaxilə etdikdə öncə onda müvəffəqiyyət yarana bilər. Lakin müdaxilənin sonu səmərəsiz ola bilər. Adətən belə bir hal zəncirvari reaksiyanın sonunda baş verir. Məsələn, vəhşi heyvanların məhvi, kimyəvi maddələrlə məhsuldarlığın ilkin artımi vo s. müəyyən müddətdən sonra öz mənfı təsirini göstərir. 7. Bir və on faiz qaydası. Bir faiz qaydasına görə insanın ətrafa verdiyi enerji fotosintezlə əlaqədar olan 1%-i keçməməlidir. Çiinki fotosintezə sərf olunan enerji günəş enerjisinin yer kürəsinə gəlib çatdığı 1% enerjiyə yaxın olur. Planetar miqyasda enerjinin 1%-dən artıq olması orta illik temperaturun 2-2,5 dərəcə artmasına səbəb ola bilər ki, bu da fəlakətlə nəticələnə bilir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|