52
5.1. Ətraf mühit və şəhərlərdə əhalinin sağlamlığı
İri şəhərlərdə ekoloji vəziyyətin gərgin olması oraya olan antropogen
təsirin yüksək olması və əhalinin sıxlığı ilə əlaqədarır. Bir çox şəhərlərdə
əhalinin sıxlığı optimal həddi aşaraq 3000 adam / hektara çatmışdır. Bu say
hələ artmaqda davam edir. İstehsalın, energetika və kommunal təsərrüfat
sahələrinin inkişafı texnogen təsirin artmasına səbəb olur.İstehsal sahələri ilə
yaşayış məntəqələri arasında yerləşdirilməsi vacib olan sanitar qoruyucu
zonaların olmaması şəhər mühitinin çirklənmə səviyyəsinin artmasına səbəb
olur.» Sanitar qoruyucu zonalar istehsalatm məhsuldarlığından və emal
edilən məhsulun xüsusiyyətindən asılı olaraq beş sinifə bölünur. Birinci
sinifdə istehsalatla yaşayış məntəqəsi arasında olan zonanın eni 1000 metr
götürülür. İkinci sinifdə 500, üçüncü sinifdə 300, dördüncü sinifdə 100 və
beşinci sinifdə 50 metr nəzərdə tutu-lur. Bu məsafələr yaşayış məntəqələrini
istehsalatın tullantılarından qoruya bilmədiyi halda onlar 3 dəfədən artıq
olmamaq şərtilə müəyyən qədər artırıla bilər. Qoruyucu sanitar zonalarında
abadlıq
və
yaşıllaşdırma
işləri
aparılmadıqda
onların
şəhərlərin
çirkləndirilmədən mühafızə effekti aşağı olur.
Şəhərlərin sənaye tullantıları ilə çirkləndirilməsinin əsas səbəblərindən
biridə istehsal müəssiələrinin şəhər ətrafnda yerləşdirilməsi zamanı hakim
küləyin istiqamətinin və gücünün nəzərə alınmamasıdır.Küləyin istiqaməti
istehsalat tullantılarının yayılmasında (səpələnməsində), gücü isə bina və
tikintilərin uçub dağdmasında təsirini göstərir.
Küləyin gücü və istiqaməti meteoroloji tədqiqatlar nəticəsində toplanan
statistik materiallar əsasında qurulan qrafık və cədvəllərdən götürülür.
Çoxillik materiallar əsasında əldə olan məlumatlar həmin rayon üçün
dəyişməz hesab olunur. Küləyin istiqaməti üzrə qurulmuş qrafık onun
formasına görə «Külək gülü» adlandırılır.
53
İri şəhərlərdə nəqliyyat vasitələrinin hədsiz çox olması çirkləndirmə
dərəcəsinin artmasına səbəb olur. Avtomobil nəqliyyatı tərəfındən atmosferə
atılan çirkəlndiricilərin miqdarı ümumi çirkləndiricilərin 40-50%-ni təşkil
edir. Avtomobil nəqliyyatının gələcəkdə kəskin artması ətraf mühitin dahada
çox çirkəlndirilməsinə səbəb olacaqdır. Avtomobil nəqliyyatı hərəkətinin sıx
olduğu sahələrdə, xüsusilə mərkəzi küçələrdə tullantıların əsas tərkib hissəsi
azot oksidi, benz(a)piren, karbon oksidindən ibarətdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, əksər hallarda istehsalın azaldılması mütənasib
olaraq ətrafa olan texnogen təsirin azalmasına səbəb olmur. Bu onunla izah
olunur ki, istehsalçılar çox hallarda təbiətin mühafızəsi tədbirlərinin və
təmizləyici qurğuların istifadəsini məhdudlaşdırırlar.
Zərərli maddələrin atmosferə atılmasının başlıca səbəblərındən biridə
köhnəlmiş və ekoloji cəhətdən təhlükəli olan texnologiya və avadanlıqlardan
istifadədən ibarətdir. Qaz təmizləyici qurğuların tətbiq edilməməsi və yaxud
effektiv olmaması şəhər havasını çirkləndirən əsas səbəblərdən biridir.
Sənaye tullantı suları vasitəsilə şəhərətrafı təbii su mənbələrinin
çiıkləndirilməsi baş verir. Tullantı suları küçə və meydanlara çökmüş sənaye
və nəqliyyat vasitələrinin tullantılarını yuyaraq su hövzələrinə aparır.
Şəhərlərdə mövcud olan kanalizasiya vasitələri əksər hallarda bu növ
mllantıların təmizlənməsini təmin edə bilmirlər. Şəhərlərdə yaranmış belə
bir ekoloji vəziyyət əhalinin sağlamlığının pisləşməsinə səbəb olur.Ekoloji
vəziyyətin pisləşməsi yaşlı adamlarda, qan-damar, nəfəs
I
yolları, böyrək
xəstəliklərinin artmasına səbəb olur, onkoloji xəstəlik nəticəsində ölüm
hallarının artması baş verir.
1999-cu ildə BMT-nin ekspertləri tərəfindən Çelyabinski vilayətinin
Karabaş şəhəri planetin ən çirkli yeri olduğu müəyyən edilmişdir. Bu əsasən
Karabaş şəhərində yerləşən mis emalı zavodunun fəaliyyəti ilə əlaqədardır.
54
Misin əridilməsi zamanı atmosferə atılan kükürd oksidi havada olan su bu-
xarları ilə birləşərək «turş yağışlar»ın yaranmasma və bitkilərin məhhvinə
səbəb olur.
Ətraf mühitə zərərli fıziki təsir göstərən amillərdən biri də səs- küydür.
İnkişaf etmiş ölkələrin şəhər zonalarında on milyonlarla insan səs-küydən
əziyyət çəkirlər.
Normal insan 16 hs-dən 20000 hs-ə qədər tezliyə malik olan səs
dalğalarını qavrayır. 16 hs-ə qədər olan səs dalğaları infra səslər, 20000 hs-
dən çox tezliyə malik olan səs dalğaları ultra səslər adlandırılır. İnfra və ultra
səs dalğaları adi səs kimi eşidilmir. Bu dalğalar insan orqanizminə ehtisaz və
titrəyiş kimi təsir edirlər. Səs-küyün insan orqanizminə təsiri onun
xarakterindən, səviyyəsindən, təsiretmə müddətindən və insanın fərdi
xüsusiyyətindən asılıdır. Bu təsir mürəkkəb fızioloji proses olub, insan
orqanizmində müxtəlif xroniki xəstəlikləri əmələ gəlməsinə səbəb ola bilir.
Mərkəzi əsəb sisteminin karlığın, ürək-damar, mədə-bağırsaq xəstəliklərinin
əmələ gəlməsinə və qanda şəkərin artmasında səs-küyün aktiv rolu qeyd
olunur. Səs-küy nisbətən zəif olduqda belə insanın əsəb sistemini
gərginləşdirir, ona psixoloji təsir göstərir.
Qeyd etmək lazımdır ki, səs səviyyəsi 70 dB-dən yüksəl olan səs-küy
insana müəyyən fizioloji təsir göstərərək orqanizmdə müəyyən mənfi
dəyişikliklərə səbəb olur. 85-90 dB səviyyəsində olan səs-küy ilk növbədə
insanın eşitmə orqanının həssaslığının azalmasına səbəb olur. 110-120 dB
səs səviyyəsi onun ağrı astanası adlandırılır və eşitmə orqanlarını dağıdıcı
təsir edir. Müəyyən edilmişdir ki, 180-190 dB səs pərçim və qaymaq
birləşməsini dağıtmaq qabliyyətinə malikdir.
Dostları ilə paylaş: |