Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfındən təsdiq edilmişdir. Əmr jsfe 510. 07. 06. 2004-cü IL
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
165 neftlə çirkləndirilməsinin qarşısmı almaq üçün istifadə olunur. Xarici ölkələrdə və keçmiş SSRİ miqyasında ən çox tətbiq olunan «CH-5» neft yığıcısıdır. «CH-5» «neft yığıcısı» əsasən ətraf mühütün mühafızəsi üzrə təcili tədbir görmək lazım gəldikdə tətbiq olunur. Dənizə tökülmüş neftin ləğvi üçün ən çox yayılmış metod DTNL (Dənizə Tökülmüş Neftin ləğvi) dispersləşdirmədir. Xəzər dənizində əsasən «OM-6» və «Koreksit 9527» dis-pergentlərdən istifadə olunur. Dispergentlərin təsir prinsipi müxtəlif səthi aktiv maddələrin təsirilə irihəcmli neftin suda yayılmasnı yaratmaqdan ibarətdir. Göstərilən dispergentlərin suyun toksikliyinin artırılması ilə əlaqədar alimlərin bunların tətbiqi üzrə etirazlarnı qeyd etmək lazımdır. «Britiş Petrolium» tərəfındən işlənib hazırlanmış «Sinper-nik OSD 20» dispergenti daha təkmilləşmiş dispergentdir. Bu dispergentin toksiklik dərəcəsi əvvəlkilərdən 2-3 dəfə azdır. Əvvəlki dispergentlərin yaratdıqları emulsiyada neft damlasının diametri 0,01-1 mm təşkil edir. «Britiş Petrolium» dispergentlərinin yaratdığı neft damlasının diametri 1 mkm təşkil edir. Belə emulsiyada neft hətta quş lələyinə belə yapışa bilmir. Su səthində olan neftin yığılmasmda fiziki-kimyəvi üsulla mexaniki üsul arasmda yerləşən metod «Neftin sorbent üsulu» ilə yığılması metodudur. Bu metod dənizə gəmilərdən, neft platformalarından, sahildən tökülən neftlərin ləğvi zamanı istifadə olunur. Müxtəlif növ sorbentlərdən istifadə olunur. Bunlardan «Matasorb» sorbentini, «Oil onlif», «Universal», «Ro,-CLEAN İNT A/S», «OLEOSORB» və s. göstərmək olar. Su səthinə tökülən neftin yayılmasnın dərhal qarşısı alınmalıdır. Bu məqsədlə bonlardan istifadə olunur. Bon suda üzən elə bir tərkibdir ki, su səthində olan neftin onu aşaraq ondan kənara yayılmasına imkan vermir. Su 166 üzərinə dağılmış neftin həcm və xüsusiyyətindən asılı olaraq müxtəlif növ bonlardan istifadə olunur. Su üzərində olan neftin yığılması üçün həmçinin müxtəlif' növ qurğulardan istifadə olunur. Belə qurğulardan skimmerbn göstərmək olar. Bu qurğuların iş prinsipi su səthindən aşağı səthdə xüsusi tutumlar yerləşdirilərək neftin oraya axmasından və oradan nasos vasitəsilə xüsusi çənlərə yığılmasmdan ibarətdir. Son 10-15 ildə Azərbaycan dövləti Xəzərə öz ərazisindən axıdılan çirkli tullantı sularını təmizləmək üçün layihə gücü 1,28 mln.m 3 /gün olan təmizləyici qurğular, 4,46 mln.m 3 gücü olan təkrar və fasiləsiz-təkrar su təchizatı sistemi istifadəyə vermişdir. Nəticədə Xəzərin ekoloji vəziyyətinə mənfi təsir göstərən 0,5 mln.m 3 /gün çirkab sularınıın axıdılması azaldıl- mışdır. Lakin görülən tədbirlərə baxmayaraq Azərbaycan ərazisindən Xəzərə 0,3 milyard m 3 hədsiz dərəcədə çirkləndirilmiş su tullantısı, 300 mln m 3 təmizlənmiş su, 4 min ton neft məhsulları 28 min ton asılı hissəciklər, 500- 550 min ton quru qalıq, 74 min ton sulfatlar, 155 min ton xloridlər, 300 ton səthi aktiv maddələr, 5 ton fenol və digər ekoloji cəhətdən zərərli birləşmələr atılmaqda davam edir. İstifadədən çıxarılmış mədənlər və tankerlər, 300-dən artıq hidrotexniki qurğu Xəzərin ikinci çirklənmə mənbəyi hesab olunur. 1977-ci ildən başlayaraq Xəzərin səviyyəsinin 2,3 m qalxması sahilyanı ərazilərin hədsiz yuyulmasma, tikinti və mühəndis qurğularının dağıdılmasına, ərazilərin su altında qalmasına, çimərlik zonalarının öz əhəmiyyətini itirməsinə səbəb olmuşdur. Texnogen ərazilərin su altında qalması isə Xəzərin təkrar çirklənməsinə gətirib çıxarmışdır. Xəzərin səviyyəsinin qalxması ilə əlaqədar bu günə qədər Respublikaya dəyən zərər 3-4 milyard ABŞ dolları məbləğində hesablanır. 167 Xəzər gölünün ekoloji təmizliyinə nail olmaq üçün bütün Xəzəryanı dövlətlərin birgə əməkdaşlğı tələb olunur. Beynəlxalq müqaviləyə əsasən birgə nəzarət aparmaq, Xəzərə axıdılan bütün suların yalnız təmizləndikdən sonra atılmasna nail olmaq, Xəzərin təbii ehtiyatlarının mənimsənilməsi zamanı ekoloji qaydalara tam rəayət olunmasına çalışmaq, birgə kompleks elmi-tədqiqatlar aparmaq, Beynəlxalq Maliyyə Qurumlarını və Beynəlxalq təşkilatları Xəzərin ekoloji təmizliyinə cəlb etmək və s. bu kimi tədbirləri ardıcıl həyata keçirməklə gələcəkdə Xəzərin əvvəlki şöhrətini özünə qaytarmaq olar. Bu vacib problemin həlli üçün 1991-ci ildə Bakıda Xəzərin ekoloji problemlərinə həsr edilmiş Birinci Beynəlxalq Konfrans çağırmış və onun yekun qətnaməsində Xəzərin gələcəyi ilə bağlı bütün tədbirlər sistemi müəyyənləşdirilmişdir. Müəyyən xərc və vəsaitlə yerinə yetirilməsi mümkün olan bəzi tədbirlər ekoloji, iqtisadi, istirahət baxımından çox faydalıdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1998-ci il fərmam ilə Bakı buxtası sahillərindəki Dənizkənarı park «Milli park> elan olunmuşdur. Bakı şəhəri əhalisinin əsas istirahət yeri olan bu ərazinin ekoloji təmizliyinə nail olmaq üçün ilk növbədə Bakı buxtasmın müasir vəziyyətinə nəzər yetirilməlidir. Bakı buxtasının əsas çirklənmə mənbələri neftayırma zavodları, Bibiheybət neftçıxarma mədənləri, şəhər kanalizasiyasının sənaye və məişət çirkab suları, həmçinin neft daşıyan gəmilərin yuyulmasından yaranan çirkab sularıdrr. Buxtanжт dib çöküntülərində toplanmış neft qalıqlarınтdan ayrılan karbo-hidrogenlər də sahil sularının əsas çirklənmə mənbələrindən biri hesab olunur. Hövsan su təmizləyici qurğusundan və Hövsan kanalından axıdılan çirkab suları da dəniz cərəyanları, küləklər və s. vasitələrlə Bakı buxtasının çirklənməsində iştirak edir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|