70
Düyməciklə əlaqədar olan link hərəkətə gələndə sfiqmoqraf
qaytanla və ya xüsusi manjetlə biləyə bağlanır. Cihazin valı ilə
lingin yazan hissəsinin arasına hislənmiş kağız lenti qoyulur.
Ling hərəkət edən kimi sfiqmoqrafın saat mexanizmi işə
salınır və hərəkət edən kağız lenti üzərində nəbzin əyrisi yazılır.
Alınan yazı
sfiqmoqram adlanır. Sonra alınmış sfiqmoqram
təhlil edilir. Sifiqmo - dalğa, qramma - yazmaq deməkdir. Sаğlam
orqanizmdə nəbz ritmik olmaqlа nəbz vurğularının arasındakı vaxt
eyni olur. Ürək xəstəlikləri zamanı nəbzin ritmikliyi pozulur.
Lаbоrаtоriyа iĢi 29.
Kapillyar qan dövranının müĢahidəsi.
Kapillarlarda qanın hərəkət sürəti çox zəifdir (0,5 mm/san).
Bunun fiziolji əhəmiyyəti vardir. Belə ki, hüceyrə və toxumalar
arasında mübadilə prosesləri kapillyarlarda gedir. Onların divarı
nazik оlmаqlа bir qаt endoteli hüceyrələrindən əmələ gəlmişdir.
Qanin tərkibində olan oksigen və qida maddələri kapillyarlardan
hüceyrə və toxumalara keçir. Əksinə, karbon qazı (CO
2
) və
parçalanma məhsullari isə toxumalardan qana keçir.
IĢ üçün lazımdır: kapillyaroskop, qurbağa, üzərində deşik
olan
mantar lövhə, sancaqlar,
mikroskop, tənzif, salfet.
IĢin gediĢi. Qurbağa bir neçə dəqiqə müddətində içərisində
10%-li etil spirti olan bankaya salınaraq narkoz edilir.
Qurbağanın hərəkəti dayandıqdan sonra bankadan çıxarılır və
mantar lövhə üzərinə qoyulur, sonra qurbağanın üzgənc pərdəsi və
ya dili sancaq vasitəsilə mantar lövhədə olan deşik üzərinə çəkilib
təsbit olunur.
Üzgənc pərdəsi su ilə isladılır və mikroskopun kiçik böyüdü-
cüsü altında qanın axma istiqamətilə arteriolalar, kapillyarlar və
venalar tapılır (şəkil 21). Qan damarlarının müxtəlif hissələrində
qanın hərəkət fərqinə (sürətinə, axımına və s.) fikir verilir. Nəticə
analiz olunur.
71
Şəkil 21 . Qаnın dаmаrlаrdа hərəkəti
MÖVZU: QAN DAMARLARININ MƏNFƏZININ
TƏNZIMI.
Qan damarlarının mənfəzi iki sistem vasitəsilə tənzim olunur:
1.
Sinir sistemi;
2.
Humoral sistem.
Məşğələyə hazırlaşmaq üçün suallar:
1.
Damar tonusu, vazokonstriktorlar və vazodilatаtorlar.
2.
Damarların mənfəzinin sinir tənzimi.
3.
Damarların mənfəzinin humoral tənzimi.
4.
Qаnın dаmаrlаrda hərəkətinin fiziоlоji qаnunаuyğunluğu.
5.
Qаnın dаmаrlаrdа hərəkətini təmin еdən fаktоrlаr.
6.
Аrtеriyаlаrdа, vеnаlаrdа və kаpilyаrlаrdа qаnın hərəkət
sürəti.
7.
Qаnın dаmаrlаrdа fаsiləsiz аxmаsının səbəbi.
72
8.
Kаpilyаrlаrdа qаnın hərəkət sürətinin zəif оlmаsının
əhəmiyyəti.
Damarlarda onların mənfəzini daraldan sinir lifləri vardır.
Həmin sinir lifləri simpatik sinir sisteminə aid olmaqla-
vazo-
konstriktorlar adlanır.
Damarların mənfəzini genişləndirən sinir lifləri parasimpatik
sinir
sisteminə aiddir və vazodilatatorlar adlanır.
Simpatik sinir qan damarlarının mənfəzini daraldır. Ancaq
skelet əzələsinin, ürəyin və beyinin damarlarını isə genişləndirir.
Qan damarları simpatik sinirin daim daraldıcı təsir altında olur.
Parasimpatik sinir isə damarlara daim təsir göstərmir.
Simpatik sinir kəsilsə, onun qan damarlarına daradıcı təsiri
aradan qalxır və nəticədə qan qadamarları genişlənir (Klod-Bernar
təcürbəsi).
Qan damarlarının mənfəzinin tənzimi mərkəzi uzunsov be-
yində yerləşir və
vazomotor mərkəz adlanır
(vazo- damar,
motor
–hərəkət etdirən).
Vazomotor mərkəz iki şöbədən ibarətdir:
1. Damar daraldan şöbə (pressor şöbə), daim oyanma halında
olur.
2. Damar genişləndirən şöbə (depressor şöbə),
Qan damarlarının fəaliyyətinə humoral sistem ilə təsir
göstərən maddələr üç qrupa ayrılır:
1. Əsl (həqiqi) hormonlar - daxili sekresiya vəzilərində əmələ
gəlir. Tənzimedici hormonlardır. Müəyyən məsafədən təsir edirlər
və təsir yerinə qanla gətirilirlər.
2. Yerli hormonlar (mеdiаtоrlаr) - müəyyən hüceyrələrdə və
sinir uclarında əmələ gəlir. Ən az dozalarda fəal olurlar.
3. Maddələr mübadiləsinin son məhsulları.
Birinci qrupa aid olan hormonlar bunlаrdır:
Vazopressin (ADH) hipofizin arxa payinin hormonudur və
damar sıxıcı təsirə malikdir.