Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 65 saylı 23. 01. 2001-ci IL tarixli əmri ilə



Yüklə 1,29 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə45/65
tarix24.12.2017
ölçüsü1,29 Mb.
#18028
növüDərs
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   65

Kompleks  diyarşunaslıq  tədqiqatları  son  illər  daha  da  inkişaf  etdirilmişdir.  SSRİ-nin  dağılması,  sərhədlərin 

acılması,  həm  bizim  və  həm  də  xarici  olkələrin  coğrafiyaşunasları  və  cəmiyyətləri  arasında  əlaqələri 

genişləndirmişdir.  

Xarici  olkələr,  o  cumlədən  MDB  uzrə  kompleks  diyarşunaslıq  istiqaməti  davam  etdirilmişdir.  Bununla  bağlı 

son illər nəşr olunan ədəbiyyatlar arasında ən iri və sanballısı M.D.Aksyonovanın redaktorluğu ilə buraxılan coğrafi 

ensiklopediyadır  (Ensiklopediya,  tom  3,  Qeoqrafiya,  M.1997).  Ensiklopediyada  Boyuk  coğrafi  kəşflər, 

ekspedisiyalar,  Yerin  təbiəti,  dunya  təsərrufatı  və  əhalisinin  coğrafiyası,  təbiət  və  cəmiyyətin  qarşılıqlı 

munasibətlərinin  muasir  vəziyyəti  və  s.  məsələlər  canlı  və  anlaşılan  dildə  şərh  edilmiş,  coxlu  orijinal  şəkil  və 

xəritələrdə əks etdirilmişdir.  

A.T.Xruşşyovun  redaktorluğu  ilə  Rusiyanın  iqtisadi  və  sosial  coğrafiyası  dərs  vəsaiti  (Ekonomiceskaya  i 

sosialnaya qeoqrafiya Rossii» M.1997) nəşr olunmuşdur.  

Universitetlər  ucun  nəzərdə  tutulan  bu  vəsaitdə  MDB  olkələri  haqqında  muxtəlif  məlumatlar  Rusiyanın  yeni 

geosiyasi  vəziyyəti  onun  təsərrufat  sahələri,  iri  iqtisadi  zona  və  rayonlarının  iqtisadi  və  sosial  coğrafi  səciyyəsi 

verilir.  

Son  illər  xarici  olkələrə  həsr  olunan  sanballı  coğrafi  ədəbiyyatın  nəşri  də  artmışdır.  Bir  cox  tədris  vəsaitləri, 

ensiklopediyalar,  monoqrafiyalar,  atlas  və  xəritələr  buraxılmışdır.  Onlardan  V.P.Maksakovskinin  uc  cilddə  capdan 

cıxmış  «Dunyanın  coğrafi  mənzərəsi»  (M.1998)  kitabı  muəllimlərə  koməklik  məqsədilə  yazılsa  da,  geniş  oxucu 

kutləsi ucun boyuk maraq doğurur.  

Dunyanın təbii ehtiyatları, siyasi xəritəsində baş verən son yenilikləri, əhalisi, təsərrufatı, qlobal problemləri və 

s.  kitabda  geniş  təsvir  edilmişdir.  Kitabın  birinci  hissəsində  dunya  təsərrufatının  muasir  coğrafiyası  və  onda  baş 

verən dəyişikliklər, siyasi coğrafiyanın problemləri, azad iqtisadi zonalar anlayışı, dunyanın ekoloji problemləri və 

s.  haqqında  geniş  məlumat  verilir.  İkinci  hissədə  dunyanın  iri  regionlarında  baş  verən  siyasi,  iqtisadi  və  sosial 

coğrafi dəyişikliklər gostərilir, hər bir regionun xarakterik cəhətlərini əks etdirən problemlər təhlil olunur, iri olkələr 

haqqında  coğrafi  muntəxabat  xarakterli  geniş  oxu  məlumatları  verilir.  Dunyanın  qlobal  problemlərinin  yeni 

baxımdan təhlili kitabın ucuncu cildində toplanmışdır. V.P.Maksakovskinin  son illər  yazdığı iri həcmli (600 səhifə) 

fundamental əsərlərindən biri də dunyanın tarixi coğrafiyasına (İstoriceskaya qeoqrafiya mira, M. 1997) həsr olunmuşdur. 

Bu təqdirəlayiq əsərin qayəsi təkcə coğrafi baxımdan tarixi proseslərin qiymətləndirilməsi olmayıb, həm də tarixi-coğrafi 

araşdırmaların  necə  aparılmasını  gostərmişdir.  Onun  ən  umdə  vəzifəsi  dunyanın  muasir  xəritəsinin,  təsərrufatının  və 

əhalisinin formalaşma  tarixini  gostərməkdir.  Ozu  də  əhalinin  artması,  hərəkəti  maddi  və  mənəvi  mədəniyyəti  əsas  kimi 

goturulur.  Dunya  mədəniyyətlərinin  səciyyələndirilməsində  şəhərlərin  inkişaf  tarixindən  geniş  istifadə  olunur.  Qədim 

şəhərlərin – İyerixon, Milet, Afina, Roma, İsgəndəriyyə və s. mədəniyyətin və elmin, o cumlədən coğrafiyanın inkişafında 

oynadıqları əvəzsiz rolu qeyd olunur.  

Coğrafi  baxımından  bu  kitabın  ən  muhum  ana  xəttlərindən  biri  də  Yer  haqqındakı  biliklər  səviyyəsini 

sistematik təsvir etməsi, coğrafiya elminin vəziyyətini və inkişafını səciyyələndirməsidir.  

Bu dovrdə (1990-2000-ci illər) xarici olkələrin iqtisadi, sosial və siyasi coğrafiya ədəbiyyatlarında bizim ucun 

onəmli  olan,  təcrubə  rolunu  oynaya  bilən  bir  sıra  yeni  problemlər  irəli  surulur.  Bunların  sırasına:  Qərb-Şərq  və 

Şimal-Cənub  iqtisadi  inteqrasiyası,  sərhədyanı  əməkdaşlıq,  azad  iqtisadi  zonalar  ucun  coğrafi  məkanın  secilməsi 

meyyarları, beynəlxalq coğrafi əmək bolgusu və inteqrasiyanın yeni mərhələsi, regionların tarazlı inkişafı, mərkəz 

və  əyalətlərin  (periferiyanın)  qarşılıqlı  munasibətləri  və  s.  daxildir.  Gostərilən  bu  problemlərin  həlli  bazar 

munasibətləri  quran  postsosialist  olkələrinin  iqtisadi  və  sosial  coğrafiyası  elminin  yeni  ideyalarla  zənginləşməsinə 

səbəb olacaqdır.  

V.P.Maksakovskinin  son  illər  cap  olunan  və  boyuk  maraq  doğuran  yeni  səpgili  əsərlərindən  biri  də  «coğrafi 

mədəniyyət»ə  (Qeoqraficeskaya kultura.  M.1998)  həsr  olunmuş  dərsliyidir.  Burada  ilk  dəfə coğrafi  mədəniyyət  anlayışı, 

muasir məktəb coğrafiyasında onun vəziyyəti ətraflı nəzərdən kecirilir. Qeyd olunur ki, butovlukdə coğrafiya elminin və 

məktəb  coğrafiyasının  reytinqinin  aşağı  olması  coğrafi  mədəniyyətin  səviyyəsinə  də  mənfi  təsir  gostərir.  Bunun  səbəbi 

elmlər sırasında coğrafiya elminin tutduğu yerin «direktiv orqanlar» tərəfindən lazımı dərəcədə qiymətləndirilməməsi və 

coğrafiya muəllimlərinin boyuk əksəriyyətinin, xususilə kənd yerlərində coğrafi baza təhsillərinin aşağı olmasıdır.  

Muəllif  daha  sonra  gostərir  ki,  mədəniyyət  xeyli  aydın  secilən  «ufuqi»  (horizontal)  və  «şaquli»  (vertikal) 

aspektlərə malikdir. Birinciyə misal olaraq dunya mədəniyyətinin iki boyuk ərazi tiplərini-qərb və şərq, və coxsaylı 

digər tiplərini və yarım tiplərini gostərmək olar.  

Mədəniyyət  anlayışının  «sahə»  və  ya  «şaquli»  aspektləri  də  yekcins  deyildir.  Biz  riyaziyyat,  fizika,  tarix, 

coğrafiya  və  başqa  mədəniyyətlər  haqqında  ətraflı  danışa  bilərik.  Onların  hər  birinin,  o  cumlədən  coğrafi 

mədəniyyətin mustəqil yaşamaq huququ vardır. Umumbəşər mədəniyyətin və təhsilin inkişafında coğrafiyanın rolu 

haqqında məşhur elm adamları da sozlər demişlər. Coğrafi mədəniyyət son illər iqtisadi, kartoqrafik və ən vacibi isə 

ekoloji mədəniyyət elementləri ilə xeyli zənginləşmişdir. Ekoloji mədəniyyət planetimizdə yaşayan butun insanların, 

ətraf  muhitin  qorunub  saxlanılması  və  gələcək  nəsillərə  onun  yararlı  halda  verilməsi  sahəsində  oz  səylərini 

birləşdirmələri ilə səciyyələnir.  

Coğrafi  mədəniyyət  anlayışı  V.P.Maksakovski  tərəfindən  dar  və  geniş  mənada  şərh  olunur.  Birinci  halda 

sohbət,  coğrafiya  mutəxəssislərinin  peşəkarlıq  mədəniyyətindən,  onların  oz  elmlərinin  başlıca  nəzəri  və  tətbiqi 

məsələlərini  dərindən  bilmələrindən  gedir.  Geniş  mənada  coğrafi  mədəniyyət,  muasir  sivilizasiyalı  cəmiyyətin  hər 

bir vətəndaşının coğrafiya sahəsində tələb olunan  həcmdə  biliklərə sahib olmasıdır.  Bu  duyun  noqtəsində  muəllim 

aralıq  movqe  tutaraq  bir  tərəfdən  coğrafiya  mutəxəssisi,  digər  tərəfdən  isə  gənclər  arasında  kutləvi  coğrafi 

mədəniyyətin  yayıcısı  kimi  cıxış  edir.  Coğrafi  mədəniyyət  dord  əsas  unsuru  əhatə  edir:  1.  Dunyanın  coğrafi 



Yüklə 1,29 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   65




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə