Kompleks diyarşunaslıq tədqiqatları son illər daha da inkişaf etdirilmişdir. SSRİ-nin dağılması, sərhədlərin
acılması, həm bizim və həm də xarici olkələrin coğrafiyaşunasları və cəmiyyətləri arasında əlaqələri
genişləndirmişdir.
Xarici olkələr, o cumlədən MDB uzrə kompleks diyarşunaslıq istiqaməti davam etdirilmişdir. Bununla bağlı
son illər nəşr olunan ədəbiyyatlar arasında ən iri və sanballısı M.D.Aksyonovanın redaktorluğu ilə buraxılan coğrafi
ensiklopediyadır (Ensiklopediya, tom 3, Qeoqrafiya, M.1997). Ensiklopediyada Boyuk coğrafi kəşflər,
ekspedisiyalar, Yerin təbiəti, dunya təsərrufatı və əhalisinin coğrafiyası, təbiət və cəmiyyətin qarşılıqlı
munasibətlərinin muasir vəziyyəti və s. məsələlər canlı və anlaşılan dildə şərh edilmiş, coxlu orijinal şəkil və
xəritələrdə əks etdirilmişdir.
A.T.Xruşşyovun redaktorluğu ilə Rusiyanın iqtisadi və sosial coğrafiyası dərs vəsaiti (Ekonomiceskaya i
sosialnaya qeoqrafiya Rossii» M.1997) nəşr olunmuşdur.
Universitetlər ucun nəzərdə tutulan bu vəsaitdə MDB olkələri haqqında muxtəlif məlumatlar Rusiyanın yeni
geosiyasi vəziyyəti onun təsərrufat sahələri, iri iqtisadi zona və rayonlarının iqtisadi və sosial coğrafi səciyyəsi
verilir.
Son illər xarici olkələrə həsr olunan sanballı coğrafi ədəbiyyatın nəşri də artmışdır. Bir cox tədris vəsaitləri,
ensiklopediyalar, monoqrafiyalar, atlas və xəritələr buraxılmışdır. Onlardan V.P.Maksakovskinin uc cilddə capdan
cıxmış «Dunyanın coğrafi mənzərəsi» (M.1998) kitabı muəllimlərə koməklik məqsədilə yazılsa da, geniş oxucu
kutləsi ucun boyuk maraq doğurur.
Dunyanın təbii ehtiyatları, siyasi xəritəsində baş verən son yenilikləri, əhalisi, təsərrufatı, qlobal problemləri və
s. kitabda geniş təsvir edilmişdir. Kitabın birinci hissəsində dunya təsərrufatının muasir coğrafiyası və onda baş
verən dəyişikliklər, siyasi coğrafiyanın problemləri, azad iqtisadi zonalar anlayışı, dunyanın ekoloji problemləri və
s. haqqında geniş məlumat verilir. İkinci hissədə dunyanın iri regionlarında baş verən siyasi, iqtisadi və sosial
coğrafi dəyişikliklər gostərilir, hər bir regionun xarakterik cəhətlərini əks etdirən problemlər təhlil olunur, iri olkələr
haqqında coğrafi muntəxabat xarakterli geniş oxu məlumatları verilir. Dunyanın qlobal problemlərinin yeni
baxımdan təhlili kitabın ucuncu cildində toplanmışdır. V.P.Maksakovskinin son illər yazdığı iri həcmli (600 səhifə)
fundamental əsərlərindən biri də dunyanın tarixi coğrafiyasına (İstoriceskaya qeoqrafiya mira, M. 1997) həsr olunmuşdur.
Bu təqdirəlayiq əsərin qayəsi təkcə coğrafi baxımdan tarixi proseslərin qiymətləndirilməsi olmayıb, həm də tarixi-coğrafi
araşdırmaların necə aparılmasını gostərmişdir. Onun ən umdə vəzifəsi dunyanın muasir xəritəsinin, təsərrufatının və
əhalisinin formalaşma tarixini gostərməkdir. Ozu də əhalinin artması, hərəkəti maddi və mənəvi mədəniyyəti əsas kimi
goturulur. Dunya mədəniyyətlərinin səciyyələndirilməsində şəhərlərin inkişaf tarixindən geniş istifadə olunur. Qədim
şəhərlərin – İyerixon, Milet, Afina, Roma, İsgəndəriyyə və s. mədəniyyətin və elmin, o cumlədən coğrafiyanın inkişafında
oynadıqları əvəzsiz rolu qeyd olunur.
Coğrafi baxımından bu kitabın ən muhum ana xəttlərindən biri də Yer haqqındakı biliklər səviyyəsini
sistematik təsvir etməsi, coğrafiya elminin vəziyyətini və inkişafını səciyyələndirməsidir.
Bu dovrdə (1990-2000-ci illər) xarici olkələrin iqtisadi, sosial və siyasi coğrafiya ədəbiyyatlarında bizim ucun
onəmli olan, təcrubə rolunu oynaya bilən bir sıra yeni problemlər irəli surulur. Bunların sırasına: Qərb-Şərq və
Şimal-Cənub iqtisadi inteqrasiyası, sərhədyanı əməkdaşlıq, azad iqtisadi zonalar ucun coğrafi məkanın secilməsi
meyyarları, beynəlxalq coğrafi əmək bolgusu və inteqrasiyanın yeni mərhələsi, regionların tarazlı inkişafı, mərkəz
və əyalətlərin (periferiyanın) qarşılıqlı munasibətləri və s. daxildir. Gostərilən bu problemlərin həlli bazar
munasibətləri quran postsosialist olkələrinin iqtisadi və sosial coğrafiyası elminin yeni ideyalarla zənginləşməsinə
səbəb olacaqdır.
V.P.Maksakovskinin son illər cap olunan və boyuk maraq doğuran yeni səpgili əsərlərindən biri də «coğrafi
mədəniyyət»ə (Qeoqraficeskaya kultura. M.1998) həsr olunmuş dərsliyidir. Burada ilk dəfə coğrafi mədəniyyət anlayışı,
muasir məktəb coğrafiyasında onun vəziyyəti ətraflı nəzərdən kecirilir. Qeyd olunur ki, butovlukdə coğrafiya elminin və
məktəb coğrafiyasının reytinqinin aşağı olması coğrafi mədəniyyətin səviyyəsinə də mənfi təsir gostərir. Bunun səbəbi
elmlər sırasında coğrafiya elminin tutduğu yerin «direktiv orqanlar» tərəfindən lazımı dərəcədə qiymətləndirilməməsi və
coğrafiya muəllimlərinin boyuk əksəriyyətinin, xususilə kənd yerlərində coğrafi baza təhsillərinin aşağı olmasıdır.
Muəllif daha sonra gostərir ki, mədəniyyət xeyli aydın secilən «ufuqi» (horizontal) və «şaquli» (vertikal)
aspektlərə malikdir. Birinciyə misal olaraq dunya mədəniyyətinin iki boyuk ərazi tiplərini-qərb və şərq, və coxsaylı
digər tiplərini və yarım tiplərini gostərmək olar.
Mədəniyyət anlayışının «sahə» və ya «şaquli» aspektləri də yekcins deyildir. Biz riyaziyyat, fizika, tarix,
coğrafiya və başqa mədəniyyətlər haqqında ətraflı danışa bilərik. Onların hər birinin, o cumlədən coğrafi
mədəniyyətin mustəqil yaşamaq huququ vardır. Umumbəşər mədəniyyətin və təhsilin inkişafında coğrafiyanın rolu
haqqında məşhur elm adamları da sozlər demişlər. Coğrafi mədəniyyət son illər iqtisadi, kartoqrafik və ən vacibi isə
ekoloji mədəniyyət elementləri ilə xeyli zənginləşmişdir. Ekoloji mədəniyyət planetimizdə yaşayan butun insanların,
ətraf muhitin qorunub saxlanılması və gələcək nəsillərə onun yararlı halda verilməsi sahəsində oz səylərini
birləşdirmələri ilə səciyyələnir.
Coğrafi mədəniyyət anlayışı V.P.Maksakovski tərəfindən dar və geniş mənada şərh olunur. Birinci halda
sohbət, coğrafiya mutəxəssislərinin peşəkarlıq mədəniyyətindən, onların oz elmlərinin başlıca nəzəri və tətbiqi
məsələlərini dərindən bilmələrindən gedir. Geniş mənada coğrafi mədəniyyət, muasir sivilizasiyalı cəmiyyətin hər
bir vətəndaşının coğrafiya sahəsində tələb olunan həcmdə biliklərə sahib olmasıdır. Bu duyun noqtəsində muəllim
aralıq movqe tutaraq bir tərəfdən coğrafiya mutəxəssisi, digər tərəfdən isə gənclər arasında kutləvi coğrafi
mədəniyyətin yayıcısı kimi cıxış edir. Coğrafi mədəniyyət dord əsas unsuru əhatə edir: 1. Dunyanın coğrafi