45
Xatırlatma:
Ədaləti, zəkası, cəsarəti və si-
yasi dünyagörüşü ilə Səlcuqlu dövlə-
tinin ilk sultanı olan və 25 illik
hakimiyyəti dövründə təməlini atdığı
Böyük Səlcuqlu imperatorluğunu
dünya dövləti səviyyəsinə qaldıran
Toğrul bəy ilk dəfə dini dövlətdən
ayırmış, qardaşı Çağrı bəy və onun
oğlanları ilə birlikdə İslam dün-
yasında Əməvilər və Abbasilərdən
sonra yeni bir Türk-İslam əsrinin
əsasını qoymuşdur. Səlcuqlularla
türklərdə İslamın «cihad»məfkurəsi
tam mənası ilə həyata keçmiş, türk-
lər Yaxın Şərqi fəth edərək Xəlifəni öz himayələri altına alıb sünni
məzhəbli İslam dünyasının ağası
oldular.
XI əsrin ortalarında Orta Asi-
ya və Yaxın Şərqdə böyük Səlcuq
imperiyası kimi qüdrətli bir dövlət
yarandı.
Səlcuq dövlətinin paytaxtları
NiĢapur (1038-1043),
Rey (1043-
1051),
Ġsfahan (1051-1118),
Həmə
dan (1118-1194) şəhərləri olmuşdur.
Səlcuqlarda
danışıq dili türk,
rəsmi dil fars,
elm və təhsil dili ərəb
dili olmuşdur. Səlcuqlar İslam di-
ninin sünni təriqətinə mənsub idilər.
Ölkə nin ərazisi
3.900.000 kvadrat
kilometr olmuşdur. İdarəetmə for-
ması
monarxiya idi.
Toğrul bəy
Sivas şəhərinin Divriği
böyük məscidi divarları
üzərinə işlənmiş Səlcuq
imperiyasının gerbi.
46
Sultan Toğrul bəyin başçılıq etdiyi səlcuq qoşunları XI əsrin orta-
larında İrandan keçərək Azərbaycana daxil oldular. Toğrul bəy
Azərbaycanı özünə tabe etdikdən sonra Ərməniyyə üzərinə hücum
etdi, şəhər və kəndləri qarət edərək Reyə qayıtdı. Səlcuq qoşunları
1055-ci ilin yazında Bağdadı tutdular. 1063-cü ildə Bağdaddan pay-
taxt Reyə
dönərkən xəstələnən Sultan Toğrul bəy 1063-cü il sentya-
brın 4-də 70 yaşında
vəfat etdi, Reydəki türbəsində dəfn edilmişdir.
Orta Asiyanı, İranı, İraqı, Suriyanı, Misiri işğal edən səlcuqlar
Azərbaycana hücum etdi.
O zaman Orta və Qərbi İranın bütün bö-
gələri İsfahan və Həmədan hökmdarlarının, kürdlərin hakimiyyəti
altında idi. Bu hökmdarlar oğuzların Azərbaycan üzərinə yürüşün-
dən xəbər tutaraq Reyə gəldilər.
SƏLCUQLARIN SOY AĞACI
47
Səlcuqlar Ön Qafqada möhkəmləndiyi zaman türk tayfalarının
Azərbaycana axını gücləndi və bu yerlərdə məskunlaşdılar. Ölkədə
feodal münasibətləri sürətlə inkişaf etməyə başladı. Ölkənin iqtisadi
və mədəni həyatında, ticarət və sənətkarlıq sahəsində böyük can-
lanma yarandı.
XI əsrin 40-cı illərində Səlcuq qoşunları
İranın sərhədlərinə yaxınlaşdı. Toğrul bəyin
qoşunları 1049-cu ildə Kirmanı ələ keçirdi.
1050-cı ildə Toğrul paytaxtı
Ġsfahana köçür-
dü. Ölkə formal olaraq xəlifəyə tabe olsa da,
əslində bütün hakimiyyət Toğrul bəyin əlində
cəmləşdi. Belə bir vəziyyət şiələrin böyük narazılığına səbəb oldu.
Şiə Buveyhilərin qarşısını ala bilməyən xəlifə Toğul bəyi Bağdada
dəvət etdi.
Toğrul bəy 1055-ci il yanvarın 17-də böyük təntənə ilə qarşı-
landı.
Səlcuqların qarşısını ala bilməyəcəyini hiss edən şiə Buveyhi-
lər şəhəri tərk etdilər. Beləliklə, 120 il davam edən Buveyhi dövləti
aradan qaldırıldı.
Toğrul bəy Abbasi xəlifəsini
öz hakimiyyəti altına aldı. Bu-
nunla sünni islam dünyasının
qorunmasını təmin etdi.
Toğrul bəy xəlifəni qorumaq
haqqında verdiyi sözü tutdu.
Buidlər nəslindən olan baca
rıqsız xəlifə əl-Qaim fars hakimi
Əl-Malik tərəfindən göndərilən
Bəsasirə əsir düşərkən Toğrul
Xəlifəni azad etmək məqsədilə
Bağdada yürüş təşkil etdi. Bu
dəfə də taleh onun üzünə güldü.
Bağdad tezliklə tutuldu. Toğrul
bəy Bağdadda olarkən müs-
təqillik arzusunda olan İbrahim
Səlcuqların
Ġran
yürüĢləri
Səlcuqlar Dəndənəkan
doyüşündən sonra