15
monqolların Azərbaycana hücumları, Gürcü çariçası Tamarın döv-
ründə gürcü-Azərbaycan münasibətləri və nəhayət, Xarəzmşah
Cəlaləddinin gürcüləri əzib azərbaycanlıları xilas etməsi kimi ha-
disələr geniş təsvir edilmişdir. Əsər ilk dəfə 1876-cı ildə Almani-
yanın Leyden şəhərində 14 cilddə, on il sonra 1886-cı ildə Qahirədə
nəşr olunmuşdur. Əsərin Azərbaycana aid hissələri Jüzenin tər-
cüməsi ilə 1940-cı ildə rus dilində, 1959-cu ildə Azərbaycan dilində
nəşr edilmişdir.
İbn əl-
Əsir 1234-cü
ildə Bağdadda
vəfat etmişdir.
Məsud ibn Həmdarın əsəri orijinallığına və əhəmiyyətinə gö-
rə seçilir. Məsud ibn Həmdar XI əsrdə Bağdadda doğulmuşdur.
Əsərini XII əsrin əvvəllərində tərtib etmişdir. Məsud Şivanşahlar
sarayında dövlət aparatında məsul vəzifə tutmuş, Gəncə və Beylə-
qanda divanda qulluq etmişdir. Vəzifə səlahiyyətlərinə görə əhalinin
həyatı ilə yaxından tanış olmağ imkan tapan Məsud bir çox hadisə-
lərin iştirakçısı və müşahidəçisi olmuşdur. Məsud ibn Həmdarın
əsəri mühüm və etibarlı mənbə olub şəhər həyatı və şəhər idarəet-
məsinə dair maraqlı materiallarla zəngindir.
Mahmud Kaşqarlının əsərləri qiymətli tarixi mənbələrdəndir
.
Mahmud Kaşqarlı 1029-cu ildə Kaşqar elinin Azıx kəndində (indi-
ki Özbəkistan) anadan olmuşdur. Bəzi mənbələrə görə İsık-
Kul gölünün sahilində yerləşən Barskan şəhərində (indiki Qırğızıs-
tan ərazisi) dünyaya gəlmişdir. İlk təhsilini Kaşqarda
Saciyə və
Ha-
midiyyə mədrəsələri kimi elm mərkəzlərində almış, dövrünün elmə-
ləri ilə bərabər ərəb və fars dillərini mükəmməl şəkildə öyrənmişdir.
Təxminən 1058-ci ildə Bağdada getmiş, bir müddət burada yaşamış-
dır.Bağdad həmin zaman Səlcuq imperiyasına tabe idi. Ərəblərin
türkləri tanıması, onların adət və ənənələrini öyrənməsi baxımından
çətinlik çəkməsi, xüsusən dil problemləri Mahmud Kaşqarlıda əsər
yazmaq ideyasını yaratmış, on il müddətində bir çox əraziləri səyahət
etdikdən sonra adını tarixə həkk edən ensiklopedik əsərini yazmışdı.
Mahmud Kaşqarlının hökmdar nəslindən və ya ən azından
əsilli bir ailədən olduğu haqqında ən mühüm mənbə onun, öz əsə-
rində də qeyd etdiyi kimi atalarının Əmirlərdən gəlməsidir. «Bizim