14
çoxsaylı mütəxəssislərin, analitiklərin, tədqiqatçıların və Pakistanın bir sıra tanınmış şəxsiyyətlərinin iştirakı
ilə keçirilmiş geniş müzakirələr və məsləhətləşmələr nəticəsində «Pakistan observer» qəzetinin
redaksiya
heyəti bu mükafatın dövlət başçısı İlham Əliyevə təqdim olunmasını qərara almışdır. «Pakistan observer»
qəzeti barədə geniş məlumat verən senator bildirmişdir ki, bu mükafatı islam dövlətləri arasında yaxşı həyat
üçün ümid və arzularının gərçəklənməsi və dünya millətləri sırasında layiqli yer tuta bilmələri üçün ən
mühüm amil və vasitə olduğundan, onun təsis edilməsi zəruri sayılmışdır. Seyid Məhəmməd Zəfər bu
mükafatın Azərbaycana verilməsi haqqında qərarın qəzetin redaksiya heyəti tərəfindən yekdilliklə qəbul
edildiyini və bunun dövlət başçısı İlham Əliyevin zəhmətinin bəhrəsi olduğunu diqqətə çatdırmışdır. Bu
qərarın Prezident İlham Əliyevin idarəçilik səriştəsi nümayiş etdirilərək istər ölkə daxilində, istərsə də
beynəlxalq aləmdəki yüksək səviyyəli fəaliyyətinə olan böyük ehtiramın bariz nümunəsidir. Azərbaycanın
siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni sahələrdə böyük irəliləyişə malik olduğu senator tərəfindən vurğulanmışdır. O,
qeyd etmişdir ki, keçmiş imperiyadan miras qalmış birpartiyalı dövlət idarəetmə sistemi müasir
konstitusiyalı quruluşa söykənən qurum və təsisatla əvəzlənməklə çağdaş siyasi, iqtisadi və sosial təşkilati
tələblərə cavab verən icraedici qurumlar, xalq tərəfindən seçilən parlament, müstəqil ədliyyə və güclü təhsil
sistemi vətəndaşların ölkədə gedən demokratik proseslərdə iştirakını təmin edən möhkəm sütunlardır.
Azərbaycan-Pakistan mədəni əlaqələrinin uğurla genişləndirilməsinin bariz nümunəsi kimi turizm
sahəsində inkişaf etdirilən əməkdaşlıq misal gətirilə bilər. Belə ki, 2006-ci ilin sentyabrın 11-də Pakistan İslam
Respublikasının turizm naziri Nilufər Bəxtiyar Azərbaycanda rəsmi səfərdə olmuşdur.
2007-ci ilin mayın 15-də Pakistan paytaxtı İslamabadda İslam Konfransı Təşkilatı (İKT) Xarici
İşlər Nazirləri Şurasının «Sülh sessiyası: tərəqqi və harmoniya» başlığı altında 34-cü sessiyası işə
başlamışdır. Sessiyanın açılışında İKT Xarici İşlər Nazirləri Şurasına sədrlik Azərbaycandan Pakistana
keçmişdir. Nazir Elmar Məmmədyarov İKT-nin 34-cü sessiyasında Türkiyə, Misir, Pakistan, İran və
Qazaxıstan nümayəndə heyətlərinin başçıları ilə görüşmüş, ikitərəfli münasibətləri, İKT çərçivəsində
islahatları və qurumun yeni əsasnamə layihəsini müzakirə etmişdir. Sesiyada Azərbaycan tərəfi Müsəlman
Ölkələri Təşkilatı (Organization of Muslim Countries) kimi adlandırılmasını təklif etmişdir. Burada
müsəlman ölkələrini narahat edən problemlər, o cümlədən Fələstin məsələsi, Ərəb-İsrail münaqişəsi, İraq,
Somali və Əfqanistandakı vəziyyət, üzv ölkələr arasında iqtisadi, elm və təhsil, informasiya texnologiyaları,
səhiyyə, mədəni və humanitar sahələrdə əməkdaşlığın genişləndirilməsi məsələləri müzakirə olunmuşdur.
İKT-nn 34-cü sessiyasında nazir Elmar Məmmədyarova İKT-nin Dialoq və Əməkdaşlıq Uğrunda Gənclər
Forumunun illik xüsusi mükafatı təqdim edilmişdir. O, bu mükafata İKT çərçivəsində gənclərin rolunun
yüksəldilməsi, habelə İKT-nin nüfuzunun artırılması istiqamətindəki fəaliyyətinə görə layiq görülmüşdür.
2007-ci ilin may ayının 15-də Azərbaycanın Xarici İşlər Naziri Elmar Məmmədyarov Pakistanda
rəsmi səfərdə olmuşdur. Pakistanın Prezidenti Pərviz Müşərrəf Azərbaycanlı diplomatı ayrılıqda qəbul
etmişdir. Görüşdə Nazir E. Məmmədyarov Pakistan Prezidenti Pərviz Müşərrəfin artıq dünyada çox populyar
olan, ABŞ-da, Böyük Britaniyada və bir sıra digər ölkələrdə ən çox satılan kitablar sırasına düşən «Atəş
Xəttində» kitabın «Təhsil» nəşriyyatında Azərbaycan dilinə tərcümə edilərək çap edildiyini bildirmiş və
kitabın nüsxələrini təqdim etmişdir. Azərbaycan xalqının Pakistan Prezidenti, general Pərviz Müşərrəfə olan
maraq və rəğbətinin təcəssümü olan bu kitabın nəşrinin iki ölkə arasında mədəni mübadilənin təcəssümü
kimi qiymətləndirmək olar. Həmin kitabın nüsxələri Azərbaycanda kitabxanalara, tədris və elmi
müəssisələrə aid olan dövlət və özəl qurumlara göndərilmişdir.
Azərbaycan-Pakistan mədəni əlaqələri sistemində elm, mədəniyyət, turizm, təhsil sahəsində
hökumətlərarası, nazirliklər səviyyəsində imzaladıqları əməkdaşlıq sənədləri iki ölkə arasında bu sahədə
tərəqqinin təmimatı rolunu oynayır. Bütün bunlardan irəli gələrək söyləmək olar ki, gələcəkdə Pakistan və
Azərbaycan mədəniyyətlərinin qarşılıqlı tərəqqisi sahəsində çox işlər görüləcəkdir.
15
1.3. Azərbaycan - İsrail mədəni əlaqələri
Müasir
Azərbaycanın xarici siyasətində Yaxın və Orta Şərq ölkələri sırasında xüsusi diqqət yetirilən
ölkələrdən biri də İsraildir. Müasir tarixdə çox böyük nüfuza malik olan bu ölkə ilə Azərbaycanın mədəni
əlaqələrinin tarixinə gəldikdə, onu demək olar ki, xüsusilə sovet quruluşu dövründə bu ölkə ilə SSRİ arasında
bəzi beynəlxalq problemlərin həlli məsələsində müəyyən kəskin ziddiyyətlər olduğuna görə hətta bu ölkə ilə
diplomatik münasibətlər belə yox dərəcəsində idi. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra 1992 – ci
ildə İsraillə diplomatik münasibətləri qurdu. Lakin 1998 – ci ilə qədər iki dövlət arasında münasibətlər yenə də
zəif xarakter daşıyırdı. Hətta bu gün də İsraillə diplomatik münasibətlərdə Azərbaycan çox ehtiyatla davranma
prinsipindən çıxış edir. Tarixdən məlum olduğu kimi, İsraillə müsəlman Şərqi, ələlxüsus, ərəb dünyası
arasındakı kəskin ziddiyyətlər Azərbaycanın da bu mövqedən çıxış etməsinə səbəb olmuşdur. Azərbaycanın bu
mövqeyini yaxşı dərk edən İsrail tərəfi, bütün sahələrdə Azərbaycanla ikitərəfli əlaqələrin intensivlşdirilməsinə
çalışır ki, mədəni əlaqələr də bu sistemdə xüsusi yer tutur.
1998 – ci ildə İsrailin baş naziri Binyamin Netanuahunun Bakıya səfəri zamanı iki ölkə arasındakı
əlaqələrin kompleks istiqamətləri müzakirə olunmuş və bəzi razılaşmalar haqqında qərar qəbul edilmişdir.
Lakin bir şey həqiqətdir ki, israillilər Azərbaycan mədəniyyətinə həmişə maraq göstərmişlər. Hələ sovet
hakimiyyətinin son çağlarında SSRİ-də milli şüurların oyandığı dövrdə İsraillə də müəyyən əlaqələr
fraqmental səciyyə daşısa da təzahür etməyə başladı. 1989 – cu ilin dekabrında SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin
xətti ilə Azərbaycana səfər etmiş ilk İsrail nümayəndələrindən biri İsrail Mədəniyyət Nazirliyinin Mədəniyyət
və Təhsil şöbəsinin müdiri, doktor D.Ronen, folklorun öyrənilməsi və yayılması üzrə mərkəzin direktoru İosif
Ben Azərbaycanla mədəni əlaqələrin yaradılmasına, yaradıcı kollektivlərinin mübadiləsinə hazır olduqlarını
bəyan etmişlər. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, artıq bu illərdə Azərbaycan mədəniyyətinin bir çox
nümayəndələri İsraildə qastrolda olmuşlar. D.Ronen İsrailə qostrola gəlmiş Azərbaycan sənətkarlarının
çıxışlarını qiymətləndirərək demişdir: «Biz belə əlaqələri möhkəmləndirmək istərdik. Çünki bu əlaqələr İsrail
sakinlərinin Azərbaycan xalqının gözəl musiqi və xoreoqrafiya sənəti ilə tanış olmasına imkan verir.» Bu
görüşdən sonra İsrailin ən böyük mədəniyyət mərkəzlərindən birində Azərbaycan mədəniyyətinə həsr olunmuş
böyük bir tədbir keçirilmişdir.
İsraillə diplomatik əlaqələr qurulduqdan sonra bu ölkə ilə mədəni əlaqələrin istiqamətlərindən birini də
İsrail dövlətinin yaranması münasibəti ilə hər il təntənələrin təşkili, rəsmi qəbulların həyata keçirilməsi üzr
tədbirlərdir. 1998 – ci ilin aprelin 30 – da İsrail dövlətinin yaranmasının 50 illiyi şərəfinə Azərbaycanın İsrail
səfirliyində keçirilən qəbulda ölkələr arasındakı dostluğun davam etdirilməsi fikirləri səsləndirilmişdir.
Burada
bir
məqamı da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda çoxlu sayda yəhudi yaşayır.
Azərbaycanda bu xalqın yaşayıb-yaratması, öz mədəni dəyərlərini qoruyub saxlaması üçün kifayət qədər imkan
yaradılmışdır. İsrail höküməti yəhudilərlə dinc, əmin-amanlıq şəraitində yaşadıqlarına görə Azərbaycan
dövlətinə hər zaman minnətdarlığını bildirir. Digər tərəfdən isə İsraildə də azərbaycanlıların yaşaması, və bu bu
ölkənin sakinləri ilə səmimi ünsiyyətdə olması Azərbaycan-İsrail münasibətlərinin dostluq şəraitində davam
etdirilməsinə kömək edən amillərdəndir.
2000 – ci il oktyabrın 3– də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin Yəhudi təqvimilə
Yeni il Roş-Ha-Şana bayramı münasibətilə Azərbaycanın Yəhudi icmasına ünvanladığı təbrik teleqramında
deyilirdi: «Çoxmillətli cəmiyyətimizin tam və bərabərhüquqlu üzvləri olan yəhudilər öz milli adət və ənənələrini
qoruyub saxlamaqla, tarixən olduğu kimi, bu gün də Azərbaycanın ictimai-siyasi, elmi-mədəni həyatında
yaxından iştirak edir, respublikamızın tərəqqisi və inkişafı üçün vətəndaşlıq borclarını yerinə yetirir».
Ümumdünya
Yəhudi Konqresinin iri qitə şöbəsi sayılan Avro-Asiya Yəhudi Konqresinin
Azərbaycandakı missiyası da İsrail-Azərbaycan mədəni əlaqələrinin çoxtərəfli əlaqələr çərçivəsində davam
etdirilməsi deməkdir. 2003 – cü ildə bu konqresin prezidenti, qazaxstanlı iş adamı Aleksandr Maçkeviç
Azərbaycana səfər etmişdir. Səfər Bakıda aşkenazi - Avropa və gürcü yəhudilərinin yeni sinaqoqunun açılması
mərasiminə təsadüf etdi.
2005-ci ilin sentyabrın 13-də Prezident sarayında Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev
İsrailin Azərbaycanda yeni təyin edilmiş səfiri Artur Lenkini qəbul etmişdir. Qəbulda yəhudi icmasının çox
fəal yaşadığı Azərbaycanda etnik və dini tolerantlığın yüksək olduğu qeyd olunaraq səmərəli diplomatik
fəaliyyət nəticəsində iki dövlət arasında münasibətlərin müxtəlif istiqamətlərdə inkişafına, o cümlədən siyasi,
iqtisadi və mədəni əməkdaşlığın daha da genişlənməsinə xidmət edəcəyi vurğulandı.
Dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin «Xəmsə»sindən bir parça şer oxuyan səfir qeyd etmişdir ki, əsərdə
deyildiyi kimi, «biz də yaxşı əməkdaşlıqdan bəhrələnə bilərik».
4
Azərbaycanda yəhudi icması çox böyük
4
Dövlət idarəçiliyində varislik, novatorluq və dinamizm. İlham Əliyevin prezidentlik fəaliyyətinin xronikası: rəsmi qəbul
və səfərlərinin icmalı (2003-2006). Bakı: «Azərbaycan» nəşriyyatı, 2007, 944 s., s. 500