Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

34 
 
əmələ  gəlməsində  daha  bir  vacib  səbəb  travmalardır,  xüsusən 
avtomobil  travmaları  –  yüksək  sürətlə  hərəkət  zamanı,  qəflətən 
tormozlanmada 95% hallarda aortanın ayaqcıqları zədələnə bilir.  
 Döş  aortası  anevrizmasının  gedişi  hələlik  kifayət  qədər 
öyrənilməmişdir.  Bunun  səbəblərindən  biri  onunla  əlaqədardır  ki, 
anevrizmanın yerləşməsi yeri və etiologiyası,onun inkişafının,yəni 
aortanın laylanmasının yaxud cırılmasının sürətlənməsinə təsir edə 
bilir.  Yelsk  universitetinin  uzun  müddətli  müşahidəsi  təsdiq 
etmişdir  ki,aortanın  döş  şöbəsinin  anevrizmalarının  inkişaf  sürəti, 
aortanın  qarın  şöbəsinin  inkişaf  sürətilə  müqayisədə  nəzərə 
çarpacaq dərəcədə azdır .  
Anevrizmanın  inkişaf  sürətinin  vacib  göstəricisi  ilkin 
ölçüsüdür.  Keçirilən  tədqiqatlarda  müəyyən  olunmuşdur  ki,döş 
aortasının  anevrizmasının  ölçüsü  onun  cırılmasında  müəyyənedici 
rol  oynayır:  diametri  5sm-dən  az  olan  anevrizma  üçün  ildə  2% 
təşkil edir, diametri 5-5,9sm üçün 3% və diametri 6sm-dən böyük 
olan  üçün  isə  7% təşkil  edir.  Beləliklə,döş  aortası  anevrizmasının 
ölçüsü  6sm-ə  çatdıqda  cırılma  riski  kəskin  sürətlə  artır.  Buna 
bənzər nəticələr, 133 xəstə üzərində aparılan beşillik müşahidədən 
sonra  alınmışdır:  genişlənmə  <  40  mm  zamanı  cırılma  riski  0% 
olur.Anevrizmanın ölçüsü 40-59 mm olduqda risk 16%, ölçü ≥ 65 
mm olduqda isə cırılma riski 31% olur. Bəzi qruplarda  müalicədə 
olan xəstələrdə anevrizmanın cırılması 32–68% - də baş vermişdir: 
bu zaman cırılma 32–47% ölümlə müşayiət olunmuşdur.Beləliklə, 
müalicəyə  məruz  qalmayan  döş  aortasının  anevrizması  olan 
xəstələr bir, üç və beşillik yaşama qabiliyyəti müvafiq olaraq 65%, 
36% və 20% təşkil edir.  
 Döş aortası anevrizması olan xəstələrdə diaqnozun qoyulması 
zamanı şikayətlər çox hallarda olmur. Lakin, anevrizmanın ölçüsün-
dən  və  yerləşməsindən  asılı  olaraq  döş  sümüyü  arxasında,  çiyində, 
bədənin  yan  nahiyələrində  yaxud  qarında  ağrılar  meydana  çıxa 
bilər.  Bu  ağrılar  adətən  yaxın  yerləşən  damarların  birtərəfli 
sıxılması,  deformasiyası  kimi  damar  fəsadlarının  inkişafı  (yuxarı 
boş 
venanın 
sıxılması 
sindromu,aorta 
çatışmazlığı, 
trom-
boemboliya)  ilə,yaxud  qarışıq  anatomik  törəmələrin  yerdəyişməsi 

---

35 
 
nəticəsində  də  meydana  çıxır  ki,bu  da  diafraqma  sinirinin 
disfunksiyasına  yaxud  disfoniyaya  gətirib  çıxara  bilər.  Qalxan 
aortanın  anevrizması  əvvəlcə  özünü  aorta  qapaq  çatışmazlığı  ilə 
əlaqədar  kliniki  əlamətlərlə  göstərir,daha  sonra  isə  aorta  kökünün 
və  aorta  həlqəsinin  genişlənməsinə  səbəb  olur.  Valsalva  sinusuna 
toxunan  anevrizma  ürəyin  sağ  boşluğuna  açıla  bilər.  Bu  isə  qanın 
fasiləsiz  olaraq  şuntlanmasına  və  nəticədə  ürək  çatışmazlığına 
gətirib  çıxarır.  Qalxan  aortanın  və  aorta  qövsünün  anevrizmaları 
divararalığına  açıla  bilərlər:  azan  sinirin  yaxud  qayıdan  sinirin  bu 
zaman  sıxılması  nəticəsində  disfoniya  inkişaf  edə  bilər  və  yaxud 
diafraqmal  sinirin  sıxılması  nəticəsində  diafraqma  kupolunun 
paralicinin nəticəsində də baş verir. Yuxarıda qeyd olunan anevriz-
malar həmçinin traxeobronxial ağacın sıxılması hallarında ağ ciyər-
lərdə  xırıltılar, öskürək, qanhayxırma,  təngnəfəslik  yaxud pnevmo-
nitlə  müşayiət  olunur.  Həmçinin  qida  borusunun  sıxılması  disfa-
giyaya və yaxud yuxarı boş vena sindromuna səbəb olur. Gecikmiş 
mərhələlərdə  digər  döş  qəfəsi  daxili  törəmələrin  sıxılması  və  əhatə 
edən  sümük  strukturlarının  dağılması  döş sümüyü arxasında  yaxud 
bel  nahiyəsində  fasiləsiz  ağrıları  meydana  çıxarır.  Bəzi  hallarda 
xəstələrdə baş beyinin, böyrəklərin və nazik bağırsaqların işemiyası 
yaxud  axsama  baş  verə  bilər.  Bu  təzahürlər  müvafiq  arteriyaların 
tromboemboliyası  nəticəsində  baş  verir.  Buna  səbəb  isə  anevrizma 
daxilində yerləşmiş qatlı trombların hissəvi olaraq qopmasıdır.  
 Çox hallarda təsadüfən aşkar edilən aortanın anevrizmasının 
diaqnostikası  üçün  müxtəlif  şüa  müayinə  üsullarından  istifadə 
etmək  olar.  Döş  qəfəsinin  rentgenoqrammasında  divararalığının 
genişlənməsinin,  qalxan  aortanın  soltərəfli  genişlənməsi,aorta 
soğanağının  dəyişməsini,  həmçinin  enən  aortanın  uzanması  (çox 
zaman)  və  böyüməsini  aşkar  etmək  olar.  Anevrizmanın  mövcud-
luğu  müxtəlif  rentgenoloji  dəyişikliklərlə  müşayiət  oluna  bilər. 
Çox  zaman  rentgenoqrafiya  anevrizmanı  aortanın  deformasiya-
sından  fərqləndirməyə  imkan  yaratmır,bu da aorta anevrizmasının 
hipodiaqnostikasına  gətirib  çıxarır.Anamnezində  döş  sümüyü 
arxasında yaxud bel nahiyəsində ağrısı olan 36 xəstədə,kontrastsız 

---

36 
 
rentgenoqrafiyadan  istifadəsi  zamanı  yalnız  22  -  də  aortanın 
dəyişikliyini (61%) aşkar etmişlər.  
Kontrast  gücləndirici  ilə  komputer  tomoqrafiyası,aortanın 
anevrizmasının  yerləşmə  vəziyyətini,ölçüsünü,həmçinin  istənilən 
fəsadlarının  təyin  edilməsinə  imkan  yaradır.Bu  zaman  aortanın 
divarının qalınlığını,tac arteriyalarda və aorta divarında kalsiumun 
çökməsini,  həmçinin  iri  ayrılan  arteriyaların  quruluşunu  təyin 
etmək  olar.  Bu  üsulların  çatışmazlıqlarına  kontrast  maddələrin 
toksiki  təsirini,  aorta  qapaq  çatışmazlığının,həmçinin  sol  mədə-
ciyin  təqəllüsünün  ocaqlı  pozğunluğunun  müəyyən  edilməsinin 
mümkünsüzlüyünü göstərmək olar.  
Maqnito  rezonans  tomoqrafiyası  (MRT)  köndələn,sagital  və 
frontal müstəvi üzrə aortanın yüksək səviyyədə təsvirini almaq im-
kanına  malikdir.  Təsvirin  yüksək  keyfiyyəti  anevrizmanın  mən-
şəyini  və  inkişaf  mərhələsini  dəqiq  müəyyən  etməyə  imkan  verir. 
MRT  -ı  sol  mədəciyin  divarının  qalınlığını  və  funksiyasını  qiy-
mətləndirməyə  imkan  verir.  Lakin,  bu  halda  aortanın  sklerozunun 
və  tac  arteriyaların  daralmasının  diaqnostikasını tam  dəqiq  müəy-
yənləşdirmək  olmur.  Aortanın  anevrizmasının  ölçüsünü,  onun 
yerləşməsini  və  uzunluğunu  kifayət  qədər  asanlıqla  təyin  etmək 
olar. MRT-nin ən böyük üstünlüyü - radiasyon yüklənmənin olma-
masıdır  ki,  bu  da  çox  sayda  təkrar  müayinənin,  xüsusilə  yeniyet-
mələrdə  və  yetkinlik  yaşda  olan  qadınlarda  aparılmasına  imkan 
verir.  
 Simptomsuz anevrizmalar zamanı ilkin olaraq stasionar-am-
bulator  müalicə  göstərişdir.  Belə  ki,  cərrahi  müdaxilə  simptomlu 
və  yayılmış  anevrizmalar  üçün  göstərişdir.  Həmçinin  yerləşmə-
sindən, yaxud simptomlardan asılı olmayaraq əgər qalxan aortanın 
anevrizmasının diametri 55 mm yaxud 60 mm-dən çox olduqda da 
cərrahi  müdaxilə  göstərişdir.  Aortanın  ölçüsünün  indeksi  döş  aor-
tasının anevrizmasının cırılması, onun  laylanması və ölüm  nəticə-
sinin  ehtimalını  müəyyən  edir.  Onu  hesablamaq  üçün  (aorta  dia-
metri/m
2
)  xəstənin  bədən  səthinin  sahəsinin  qiymətindən  istifadə 
edilir.  Bu  göstərici  cərrahi  müalicə  üçün  xəstələrin  seçilməsinin 
keyfiyyətini  artırmağa  imkan  verir.  Aorta  ölçüsünün  indeksinə 

---