Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 inkişaf səviyyəsindən və cəmiyətin təbiət haqqinda elmi biliyindən asılıdır. Onun fıkrincə, təbii resurslar istifadə baxımın- dan iki qrupa ayrılır: 1. İnsanların yaranması üçün labüd olan təbii varlıqlar; 2. Əmək vasitəsi olan təbii varlıqlar. Birinciyə su, hava, enerji, istehlak materialları daxil edilir. İkinciyə isə istehsal prosesi üçün lazım olan resurslar nəzərdə tutulur. Müasir mərhələdə təbii resurslardan istifadə üçün yeni texnologiyaların yara- dılması cəmiyyətin tələbatına uyğun məhsullar isteh- salının həyata keçirilməsinə əlverişli şərait yaratmış- dır. Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatına aid məs- lələri öyrənərkən respublikamızın hörmətli iqtisadçı- ları Ə.A.Mahmudov, Z.Ə.Səmədzadə, T.S.Vəliyev, A.G.Ələsgərov, N.Ə.Nəbiyev, Ş.Ə.Səmədzadə, Ə.Q.Əlirzayev, M.M.Sadıqov, M.C.Hüseynov, S.V.Salahov, M.X.Meybullayev, İ.V.Əhmədov, A.F.Abbasov, İ.A.Kərimov, K.A.Şahbazov, Z..S.Məmmədov, Ş.Y.Göyçaylı, T.Ə.İsmayılovun əsərlərinə müraciət edilmişdir 17 1.2. Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı fənninin predmeti, məqsəd və vəzifələri. Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı elmi təbiət və cəmiyyət sistemlərinin ümumi qanunauyğunluq- larını öyrənir. Bu səbəbdən də bu elmin tədqiqat ob- yekti "təbiət-cəmiyyət" sistemində baş verən ictimai, iqtisadi və ekoloji qanunauyğunluqların vəhdətidir. Təbətdən istifadənin iqtisadiyyatı fənninin predmeti insanların təsərrüfat fəaliyyətində mühüm əhəmiyyət kəsb edən təbii resursların hasilatı, emalı və istehsal prosesində yaranan iqtisadi münasibət- lərin məcmusudur. Təbiət təbii-tarixi proseslər və qanunauyğun- luqlar əsasında yaranmış və inkişaf etmişdir. Təbiətin özündən kənar heç bir ilkin yaradıcısı yoxdur. O öz- özünə yaranmış, inkişaf etmişdir. Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı fənninin əsas məqsədi təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə olunmaqla ictimai istehalın dinamik inkişafına nail olmaqdır. Bu məqsədə çatmaq üçün məhsuldar qüv- vələrin təbii sərvət mənbələrinə yaxınlaşdırılması; istehsalın ərazi üzrə təşkilində təbii resursların poten- sial imkanlarının nəzərə alınması; təbii resursların istehsalında elmi proqnozlara əsaslanmaq; təbii sər- vətlərdən istifadədə ərazinin təbii-iqtisadi şəraitinin nəzərə alınması; təbii resursların istifadəsində müasir texnologiyalardan istifadə olunması əsas şərtlərdən 18 hesab olunur. Bu elmin əsas vəzifəsi təbiətdən səmərəli istifadə etməklə cəmiyyətin maddi resurslara olan tələbatını ödəməklə yanaşı, təbiətlə cəmiyyətin qarşı- lıqlı əlaqəsini təmin etməkdən ibarətdir. Həmçinin o,təbii resursların kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilə- rindən asılı olaraq iqtisadi cəhətdən qiymətləndiril- məsini müəyyənləşdirir. Təbiətin elmi əhəmiyyətinə gəldikdə qeyd olunmalıdır ki, həyatın inkişaf qanu- nauyğunluqları müxtəlif proseslərin və təbii ha- disələrin dərk olunması, təbii obyektlərin müşahidə- si; öyrənilməsi, təhlili və sintezi nəticəsində mümkün olur. İnsanla təbiətin qarşılıqlı əlaqəsinin təhlili ictimai elm sahələrinin ilk növbədə fəlsəfə elmlərinin inkişafını sürətləndirir. İnsanın təbiətə münasibətinin obyektiv qiymətləndirilməsinin elmi əsasını təbiətin dialektikası təşkil edir. Təbiət bütün elmlərin və biliklərin mənbəyidir. İnsan öz şüuru ilə təbiəti öyrənərkən obyektiv qanun- ları kəşf edir və bu qanunlara əsasən təbii qüvvələri və prosesləri cəmiyyətin istifadəsinə verir. Təbiətdən istifadənin əsas vəzifələrindən biri istehsal vasitələrini təkmilləşdirməklə təbii resursla- rın istifadə xüsusiyyətləri, istifadə dərəcəsi və effek- tivliyini müəyyənləşdirməkdir. İkinci tərəf isə təbii resurslardan istifadə zamanı məhsuldarlığı artırmaqla yanaşı insanın yaşadığı mühitin mühafizəsinə riayət 19 olunmasıdır. Hazırda bu məsələ təbiətdən istifadənin mühüm qlobal məsələləri kimi qiymətləndirilir. 1.3. Təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatı fənninin tədqiqat metodları və elmlər sistemində mövqeyi. Təbiət insan şüurundan asılı olmayaraq zaman və məkan daxilində mövcud olan sonsuz bir varlıq- dır. Təbiət bir tərəfdən insanın yaşamasını təmin edən bir vasitə, digər tərəfdən onun fəaliyyətini tə- min etmək üçün resurs mənbəyidir. İnsan cəmiyyəti həmin resurslardan istifadə üçün elmi əsaslarla təbiətə təsir metodlarını müəyyənləşdirməyə çalış- mışdır. Təbiətdən istifadənin metodları müxtəlif elm- lərin qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində mümkün olmuş- dur. Təbiətdən istifadə nəticəsində yaranan müxtəlif elmi baxışlar təbiətdən istifadənin iqtisadiyyatının bir sıra elmlərlə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu sübuta yetirir. Bu elm təbiət və cəmiyyətdə baş verən iqtisa- di və ictimai hadisələrin qanunauyğunluqlarını öy- rəndiyi üçün iqtisadi, ictimai və dəqiq elimlərlə sıx əlaqəsi vardır. O cümlədən riyaziyyat, iqtisadiyyat, tarix, coğrafıya, geologiya, biologiya, kimya, fizika, texnika və s. qarşılıqlı əlaqədə inkişaf edir, formala- şır. Bu elmlərin qarşılıqlı əlaqəsi özlüyündə təbiətdən istifadənin metodlarını müəyyənləşdirməyə şərait yaradır. Riyazi metoddan istifadə olunması geoloji Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|