24
yətin yaşaması və inkişafını təmin edən etibarlı
zəmindir. Dünyada elə bir iqtisadi, siyasi, idarəedici
və tənzimedici qüvvə yoxdur ki, ölkənin ekoloji rifa-
hını, insanla təbiət arasındakı qarşılıqlı əlaqələri tam
tənzim etsin və ona zəmanət versm. ETT əsasən
yeraltı xammala əsaslanan ağır sənayenin və s. sahə-
lərin inkişafını təmin edir, digər tərəfdən ekoloji
mühitdə gərginlik yaradır.
Müasir dövrdə Respublikanın qarşısında duran
əsas problemlərdən biri təbii sərvətlərdən xüsusilə
faydalı qazıntılardan səmərəli istifadə etməklə iqtisa-
di böhrandan çıxmaq və bazar iqtisadiyyatına qoşul-
maqdır.
Ekoloji təhlükəsizlik baxımından təbiətə təsir
prosesində qəzaların, təbii fəlakətlərin zərərverici
xaratekrini öyrənmək, bunlara qarşı mübarizə tədbir-
lərini aparmaq bəşəri problemlərə çevrilmişdir. İqti-
sadi inkişafda, ekoloji mühitdə baş verən texnogen,
antropogen təsirlərə qarşı mübarizənin ən səmərəli
yolu cəmiyyətlə təbiət arasındakı qarşılıqlı əlaqələ-
rin, insan rifahı ilə müasir texnikanın potensialı xid-
mət üsullarının əlaqələndirilməsi, ekoloji-iqtisadi ba-
xımdan təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsi-
dir. Antropogen-insan fəaliyyəti ilə yaranmış sosial
mühit, texnogen-texnikanın tətbiqi ilə əlaqədar ya-
ranmış sosial mühitdir. Təbiətqoruyucu və resursqo-
ruyucu fəaliyyətdə insanlar təbiətə təsir proseslərində
hansı səmərəli yolları seçsələr də bu və ya digər
ekoloji mühitdə də ideal saflığın saxlanılmasına nail
25
olmalıdırlar. Cəmiyyət elə bir müxtəsər, ideal qüvvə-
yə malik deyil ki, özünü antropogen, texnoloji neqa-
tiv təsirlərdən tam qoruya bilsin, yerin, səmanın təbii
fəlakətlərindən özünü müdafiə etmək bacarığına ma-
lik olsun. Təbiətə təsirin, onun sərvətlərindən istifadə
etməyin əsas məqsədi və son nəticəsi əhalinin maddi
mənəvi tələbatını ödəmək naminə iqyisadiyyatın
səmərəli inkişafına nail olmaqdır.
Təbiətqoruyucu və resursqoruyucu fəaliyyətin
metodiki əsasları aşağdakı sistem üzrə həyata keçi-
rilir.
Şəkil 1. Təbiətqoruyucu və resursqoruyucu
fəaliyyətin metodiki əsasları.
Bazar münasibətlərinə keçid dövründə təbiət-
dən istifadə edilməsində elə bir iqtisadi mexanizm
İqtisadi-ekoloji
sistem
İqtisadi
təşkilatı
qarşılıqlı
əlaqələr
İqtisadi
demoqrafık
qarşılıqlı
əlaqələr
Sosial
iqtisadi
qarşılıqlı
əlaqələr
İqtisadi
ekoloji
qarşılıqlı
əlaqələr
Texniki
iqtisadi
qarşılıqlı
əlaqələr
26
fəaliyyətdə olmalı idi ki, rəqabətə davam gətirə bil-
sin, insanlara, ətraf mühütə mənfi təsir edən
texnogen və antropogen istehsaldan ekoloji-iqtisadi
səmərəli münasibətlərə kecməyi təmin etsin.
İqtisadi mexanizm konsepsiyasına uyğun tə-
biətdən istifadə edilməsinin strategiyası o vaxt səmə-
rəli və təsirli olar ki, xalq təsərrüfatı kompleksində
strateji konsepsiya fəaliyyətdə olsun. Təbiətdən isti-
fadə konsepsiyası xalq təsərrüfatı sahələrinin sosial
inkişafı ilə əlaqəli, geniş, hərtərəfli olmalı, və ya
digər istehsal sahəsinin, ərazinin təbiəti mühafızə
tədbirlərini əhatə etməlidir.
Xammal ehtiyatları ilə ondan əldə edilən son
məhsulun səmərəsi arasında sosial iqtisadi vəhdət ol-
ması vacibdir.
Təbiətdən istifadədə tətbiq edilən iqtisadi me-
xanizmi üç təmaüldə aparmaq olar:
1.
Təbiətdən istifadəni bir qədər məhdudlandıran
optimallaşdıran ekoloji iqtisadi mexanizmi.
2.
Ciddi cərimə, vergi hüquqi sanksiya tətbiqi şə-
raitində təbiətdən, onun elemenlərindən səmə-
rəsiz istifadə edilməsinə qarşı mübarizə.
3.
Təbii sərvətlərdən istifadə edilməsində ekoloji
mühitin, təbii şəraitin saxlanılmasında maddi
maraq yaradılması, mütərəqqi texnika, tex-
noloji üsullar tətbiqi vasitəsilə iqtisadi-ekoloji
səmərəliyinin artırılması, təkrar xammalların,
istehsal tullantılarının kompleks emalı.
27
Təbiəti mühafızə və resurs qoruyucu fəaliyyət
üzrə təşkilati-texniki tədbirlər aşağıdakı plan üzrə hə-
yata keçirilir.
Təbiəti
mühafizə
vasitələri
Təbiəti mühafizə və resurs qoruyucu fəaliyyətin
istiqamətləri
Sənaye üzrə Xammal və materialın emalı hazırlanması
(xammal və materialın qarışıqdan təmizlənməsi
və s.)
Xammal və materialların yeni növlərinin
işlənməsi (qazın sıxlaşdırılması)
Tam məhsulun alınması üsulunun dəyişdirilməsi
(yeni texnoloji proseslərin işlənməsi)
Texnoloji proseslərin təkmilləşdirilməsi (daha
səmərəli texnoloji aqreqatların tətbiqi)
Sanitariya
üzrə
Tullantıların
təmizlənməsinin səmərəli
üsulunun
seçilməsi
və digər məhsulların
alınması üzrə əlavə texnoloji dövrün
yaradılması
İstirahət
zonasının
inkişafı üzrə
Planlaşdırma (yaşayış binası, mədəni-məişət və
isrehsal təyinatlı binalar, yeraltı və yerüstü
yolların tikintisi) Suvarma (kanal, gölməçə və
hovuzların tikintisi, şəhər, qəsəbələr arasındakı
çayların təmizlənməsi, enləndirib
dərinləşdirilməsi)
Yaşıllaşdırma (Parklar və bağların salınması,
yaşıllıq, güllük və ev əkinlərinin inkişaf
etdiriməsi)
Dostları ilə paylaş: |