AFAQ YUSİFLİ İSHAQLI
XVII ƏSR
QƏRBİ AVROPA ƏDƏBİYYATI
Ali məktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti
Azərbaycan Respublikası
Təhsil nazirinin
16 may 2012-ci il tarixli
837 saylı əmri ilə nəşr
olunur.
BAKI – 2012
Afaq Yusifli İshaqlı
2
Elmi redaktor: Əlyar Səfərli
AMEA-nın müxbir üzvü
Rəyçi: Nəzakət Əliyeva
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Afaq Yusifli İshaqlı.
XVII əsr Qərbi Avropa ölkələri ədəbiyyatı.
481 səh.
Qərbi Avropa ölkələri ədəbiyyatının müxtəlif dövrləri, ədəbi
hadisələri və şəxsiyyətləri haqqında Azərbaycanda müxtəlif xarakterli bir
sıra əsərlər yazılıb çap edildiyi halda XVII əsr Qərbi Avropa ölkələri
ədəbiyyatı haqqında sistemli məlumat verən heç bir əsər yoxdur. Müəllif
bu cəhəti nəzərə alıb XVII əsr Qərbi Avropa ölkələri ədəbiyyatı haqqında
sistemli, ardıcıl və yığcam məlumat verən bir kitab hazırlamışdır.
Kitabda italyan, alman, ingilis, ispan və fransız ədəbiyyatlarından əsas
hadisə və şəxsiyyətləri gözdən keçirilmiş, bu və ya başqa bir ədəbi
hadisənin ictimai, tarixi kökləri araşdırılmışdır. Əsrin Lope de Veqa,
Molyer, Kornel, Rasin, Milton, Kalderon və başqa nümayəndələri barədə
ayrıca oçerklər verilmişdir. Kitab yazılarkən müəllif rus dilində olan
ədəbiyyatdan bəhrələnmiş, xarici ölkələr ədəbiyyatı üzrə apardığı
mühazirələrdən istifadə etmişdir.
Kitab ali məktəb müəllimləri, tələbələr və Qərbi Avropa ölkələri
ədəbiyyatı ilə maraqlanan geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Afaq Yusifli İshaqlı, 2012
XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı
3
XVII YÜZİLLİYİN QƏRBİ AVROPA
ÖLKƏLƏRİ ƏDƏBİYYATI
İstər tarixşünaslıqda, istərsə də ədəbiyyatşünaslıqda
XVII əsr Qərbi Avropa xalqlarının tarixində keçid dövrü
kimi səciyyələnir. Bir tərəfdən İntibahla, digər tərəfdən
Maarifçiliklə bağlı olan, onların hər ikisi ilə müxtəlif şəkildə
bağlanan XVII əsr mahiyyət etibarilə bu dövrlərin heç biriylə
eyniləşmir, tam doğmalaşmır. Onu İntibah və Maarifçiliklə
birləşdirən cizgilər ayıran keyfiyyətlərdən daha azdır. İntibah
və Maarifçiliyə nisbətən XVII əsr daha mürəkkəb daxili
ziddiyyətlərə malikdir. İntibah dövrünə nisbətən XVII əsrdə
qabaqcıl sosial-siyasi qüvvələrin mübarizəsi daha yüksək
ictimai
inkişaf sayəsində aparılır. Eyni zamanda
mühafizəkar, mürtəce qüvvələrin də çox güclü tərzdə
fəallaşması müşahidə olunur. Tarixin irəliyə doğru hərəkətini
dayandırmaq feodal dünyasının parçalanmasının qarşısı
almaq üçün çox ciddi addımlar atılır. Bu addımlar bəzi
hallarda uğurla nəticələnir.
Bu əsrin mürəkkəbliyi,
ziddiyyətlərinin kəskinliyi birinci növbədə buradan irəli
gəlir.
XVII əsri İntibah və Maarifçilikdən fərqləndirən mü-
hüm əlamətlərdən biri onun keçid, ara, orta mərhələ təşkil
etməsidir. Daha doğrusu, təzə-təzə təşəkkül tapan, get-gedə
qüvvətlənən burjua münasibətlərinin təzyiqi altında
feodalizmin tədricən süquta uğraması prosesində ara mərhələ
olmasıdır. İntibah dövrü bu hərəkatın başlanğıc, Maarifçilik
isə yekun mərhələsidirsə, XVII əsr irəliyə doğru hərəkət
zəncirində orta həlqəni təşkil edir.
Artıq XVII əsrdə iki sosial-iqtisadi sistemin toq-
Afaq Yusifli İshaqlı
4
quşması nəticəsində Niderlandiya və İngiltərədə yeni burjua
dövlətinin ilk nümunələri meydana gəldi. Yeni iqtisadi
sistemin oyanmaqda olan qüvvələrindən ilk zərbələr alan,
müvazinətini itirən feodalizmi tamamilə məhv etmək üçün
bir əsrlik vaxt lazım idi. XVII əsrin ədəbiyyatını öyrənərkən
o vaxt Qərbi Avropa ölkələrində baş verən tarixi döyüşləri
mütləq nəzərə almaq lazımdır.
XVII əsr ədəbiyyatı və bütünlükdə dövrün əqli
hərəkatını İntibah dövrünün nailiyyətlərini nəzərə almadan
düzgün başa düşmək və qiymətləndirmək çətindir. Çünki bu
dövrün bütün ən mühüm hadisələri bu və ya başqa şəkildə
özündən əvvəlki tarixi mərhələnin axtarışları, kəşfləri,
mübarizələri ilə bağlıdır. İntibah mərhələsinin nəhəng
kəşfləri xalqların şüurunu yerindən oynatdı, orta əsrlər
gerçəkliyinin ənənəvi həyat normalarını sarsıtdı. Müasir
materializmin banisi, ingilis filosofu Frensis Bekon məhz bu
cəhətə işarə edərək yazmışdır: "Kitab çapı, barıtın və
kompasın kəşfi insan münasibətlərinə elə bir təsir göstərdi
ki, heç bir hakimiyyət, heç bir təriqət, heç bir ulduz belə bir
təsirə malik olmamışdır".
XV əsrin sonlarında Amerikanın kəşfi, Kopernikin
heliosentrik sisteminin meydana çıxması, antik mədəniyyətin
dirçəlməsi insanların təsəvvürlərini alt-üst etdi, yerin coğrafi
quruluşu haqqındakı fikirlər dəyişdi, insanlar kainata başqa
cür yanaşmağa başladılar, humanist alimlərin antik
mədəniyyəti dirçəltmələri bəşər tarixinə baxışda inqilab
yaratdı, xristianlıq ideologiyasına əsaslanan orta əsr
dünyagörüşünün saxtalığını, əsl mahiyyətini üzə çıxartdı.
Burjuaziyanın ictimai həyatda mövqeyi gücləndikcə,
qüvvətləndikcə ticarəti, daxili iqtisadi inkişafı, ordunun
silahlandırılması və dənizçilik işini öz əlinə aldı. O, elmlərin
və materialist dünyagörüşünün praktik əhəmiyyətini başa
düşdüyündən yeni elmi axtarışlara tərəfdar çıxdı. İnkişaf
Dostları ilə paylaş: |