Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası



Yüklə 2,83 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/126
tarix04.11.2017
ölçüsü2,83 Kb.
#8438
növüDərs
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   126

XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 

etməkdə  olan  yeni  istehsal  qüvvələri  elmdən  yeni-yeni 
axtarışlar,  tapıntılar,  ixtiralar,  kəşflər  tələb  etdi.  Azad  əmək 
bazarına və hər cür qayda-qanundan, məhdudlaşdırmalardan 
azad  bazara  maraqlı  olan  burjuaziya  bərabərlik,  milli 
quruculuq  haqqındakı  humanist  ideyaları  müdafiə  etdi, 
ölkənin ərazi, mədəniyyət və dil birliyi, məhəlləçilikdən azad 
olması  meyllərinə  tərəfdar  çıxdı.  Hələ  təzə  həyata  atılan 
burjuaziyanın  ideoloqları  olan  İntibah  dövrünün  xadimləri 
bəşəriyyətin  gələcəyi  üçün  yol  açırdılar.  Bir  cəhəti  nəzərə 
almaq  lazımdır  ki,  İntibah  dövrünün  idealları,  qayə  və 
məqsədləri  burjuaziyanın  sinfi  vəzifələrinin  çərçivəsinə 
sığınmışdı, ondan çox-çox geniş və yüksək idi. Lakin həmin 
tarixi  mərhələdə  onlar,  hər  şeydən  əvvəl,  burjuaziya  ilə, 
burjuaziyanın  qarşısında  duran  praktik  məqsədlərlə  əlaqəli 
idi. 
Burjuaziyanın  simasında  güclü  mərkəzləşmiş  kral 
hakimiyyətinə  əlverişli  tərəfdar  tapan  Avropa  hökmdarları 
XVII  əsrdə  elm  və  incəsənətin  inkişafına  qayğı  göstərir, 
sənətkarları  əzizləyir,  onlara  vəzifələr,  rütbələr,  mükafatlar 
verir, kilsəyə qarşı cəsarətli hücumlarına göz yumurlar. Yeni 
ideologiyada,  yeni  baxışlarda  necə  bir  odun,  alovun 
gizləndiyini  axıra  qədər  başa  düşməyən  ən  yüksək  kilsə 
xadimləri də, hətta katolikliyin beşiyi olan Roma da ümumi 
rəyin,  dəbin  təsiri  altına  düşür.  Papa  X  Lev  özü  ətrafına 
alimlər,  rəssamlar,  heykəltəraşlar  toplayır,  İsa  haqqındakı 
əfsanələrlə bağlı atmacalar söyləyir. 
Onu  da  qeyd  edək  ki,  burjuaziyanın  feodalizm 
əleyhinə mübarizəsi bir sıra ölkələrdə kilsə islahatı uğrunda 
mübarizə şəklini alır. Məhz bu mübarizələrin nəticəsində bir 
çox  ölkələr,  o  cümlədən  İngiltərə,  Niderland,  Skandinav 
ölkələri,  Cenevrə,  alman  knyazlıqlarının  bəziləri  katolik 
Romasının  nüfuz  dairəsindən  çıxaraq  onda  bir  gəlir  vergisi 
verməkdən  imtina  etdi.  Fransada  dini  təriqətlər  ucbatından 


Afaq Yusifli İshaqlı 
 
 

qanlı  döyüşlər  baş  verdi.  İnqilabi  tufan  az  qaldı  ki, 
feodalizmi silib atsın, əsrlər ərzində formalaşan sosial hüquqi 
sistemi darmadağın etsin. 
Necə  bir  odla  oynadıqlarını  ancaq  indi  başa  düşən 
Roma  papası  və  bütün  Avropa  mütləq  hakimləri  yeni 
baxışlara  və  görüşlərə  qarşı  qəti  hücuma  keçdilər.  Elm, 
ədəbiyyat  və  incəsənət  nümayəndələrinə  qarşı  onların 
əvvəlki  münasibətlərindən  əsər-əlamət  qalmadı.  Nəzakətli, 
maarifpərvər  bir  hökmdar  kimi  tanınan,  "ədəbiyyatın  atası" 
sayılan fransız kralı I Fransisk yeni fikrə qarşı hücumun ilk 
cərgələrində dayandı. Feodal-katolik irticası tonqallar və dar 
ağacları vasitəsilə tarixin irəliyə hərəkətinin qarşısını almağa 
çalışdı. 
Bu  irticanın  ən  mühüm  təzahürlərindən  biri  inkvi-
zisiya  (latıncadır,  axtarış,  istintaq  deməkdir)  ali  məhkəmə-
sinin  yaranması  idi.  İnkvizisiya  sonralar  III  Pavel  adı  ilə 
papa  olan  kardinal  Karaffanın  təşəbbüsü  ilə  1542-ci  ildə 
Romada  təşkil  edilmişdir.  1559-cu  ildə  konqerqasiya  adı  ilə 
Roma  papasının  müəyyən  məsələlərə  baxan  xüsusi  bir 
idarəsi  yaranır.  Ağıllar,  şüurlar  üzərində  nəzarəti  həyata 
keçirmək  və  qadağan  olunmuş  kitabların  siyahısını  – 
indeksini tərtib etmək bu idarəyə həvalə olunur. Bu siyahıya, 
gözlənildiyi  kimi,  xristian  dininin  ruhuna  və  hər  cür  formal 
xüsusiyyətinə  zidd  olan  çap  kitabları  daxil  edilirdi.  Bu 
siyahıya ayrı-ayrı əsərlərin daxil edilməsi işi indi də davam 
etdirilir.  Həmin  "indeks"də  Volter,  Didro,  Hüqo  kimi  ən 
məşhur sənətkarların adlarına rast gəlmək olar. Trident şəhə-
rində  çağırılan  ümumdünya  kilsə  məclisi  papanın  günahsız 
olduğunu etiraf etməklə ona qeyri-məhdud hakimiyyət verdi. 
İspan rahibi İqnat Loyola tərəfindən Yezuit Ordenini 
1540-cı  ildə  papa  III  Pavel  rəsmi  şəkildə  təsdiq  etdi. 
Yezuitlər  təşkilatı  XVII-XVIII  əsrlərin  Avropa  həyatında 
dərin  izlər  buraxdılar.  Tərbiyə  işinə  nəzarəti  ələ  alıb  xüsusi 


XVII əsr Qərbi Avropa ədəbiyyatı 
 
 

məktəblər  açdılar.  XVII  və  XVIII  əsrlərin  bir  çox  böyük 
sənətkarları  yezuit  kollecində  oxumuşdur.  Yezuitlər  belə 
hesab  edirdilər  ki,  özünü  allaha  həsr  etmək  istəyən  hər  bir 
kəs iradəsindən əlavə ağlını da ona verməlidir. 
Feodal  katolik  irticası  öz  tədbir  və  hücumları  ilə 
İntibah  dövrünün  əsas  nailiyyətlərini  məhv  edə  bilməsə  də, 
tarixi inkişaf sürətini xeyli ləngitdi, qabaqcıl ideallar uğrunda 
mübarizə  aparan  ziyalılar  arasında  narahatlıq  saldı, 
feodalizmin qəti tarmar edilməsi vaxtını uzatdı, güclü hücum 
qarşısında  qalan  feodal  zadəgan  sinfinə  bir  müddət  nəfəs 
almaq,  özünə  gəlmək  imkanı  verdi.  İrtica  qüvvələri  öz 
hərəkətləri,  təqibləri,  inkvizisiya  tonqalları  ilə  insanların 
şüurunda  fəci  bir  ikitirəlik,  parçalanma,  ideya  düşkünlüyü 
əmələ  gətirdi.  Bəşəriyyətin  yetişdirdiyi  bir  çox  ağıl,  kamal 
dahilərini  cismən  məhv  etdiyi  kimi,  bir  çox  iradəcə  zəif 
olanları da doğru yoldan uzaqlaşdırdı. 
Qərbi Avropada katolik irticasının təsiri ilə şüurlarda 
əmələ gələn dəyişmələri göstərmək üçün XVI əsrin görkəmli 
italyan  şairi  Torkvato  Tassonun  taleyini  xatırlamaq 
kifayətdir. Katolik irticasının güclü təsiri altında Tasso antik 
mədəniyyətdən,  İntibah  dünyagörüşündən  əl  çəkir,  katolik 
dininin  norma  və  tələblərinə  baş  əyir.  O,  hətta  yeni  xristian 
eposu  yaratmaq  müddəasını  irəli  sürür.  "Həqiqətəuyğunluq 
və möcüzə, demək olar ki, həmişə bir-birinə əksdir. Halbuki 
bu  xüsusiyyətlər  qəhrəmanlıq  poemasının  ən  zəruri  şərt-
ləridir.  Şairlik  sənəti  ondan  ibarətdir  ki,  onları  birləşdirsin. 
Xristian  şair  buna  ancaq  o  vaxt  nail  ola  bilər  ki,  belə 
möcüzəli  hərəkətləri  allaha,  onun  mələklərinə,  müqəd-
dəslərinə,  yaxud  fövqəltəbii  qüvvə  bəxş  olunanlara,  yəni 
iblislərə, cadugərlərə və pərilərə aid etsin. Həqiqətəuyğunluq 
isə burada ona görə mümkündür ki, biz beşikdən başlayaraq 
bu  sayaq  möcüzələr  haqqında  söhbətlər  eşidirik.  Beləliklə, 
yeni  epik  poema  ancaq  ya  xristianlıq,  Avropa  məzmununa 


Yüklə 2,83 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   126




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə