Almaniyanın inkişafı və maliyyə əməkdaşlığı üzrə Federal
nazirlikdə hesab edirlər ki, “ekoturizm turizmin elə növüdür ki,
bu zaman ətraf mühitə mənfi təsirlərin minimuma endirilməsi,
mühafizə edilən təbiət əarazilərinin maliyyələşdirilməsinə
yardım edilməsi, yerli əhaliyə gəlir mənbəyi yaradılması üçün
düşünülmüş cəhdlər edilir” .
Ekoturizmin baza prinsipləri aşağıdakılardan ibarətdir:
• Rekreasiya təbiət ərazilərinin bioloji müxtəlifliyinin
qorunması;
■ Ekoturizm sferasına cəlb olunmuş regionların iqtisadi
dayanıqlıq səviyyəsinin yüksəldilməsi;
■
Ekoturizm fəaliyyəti iştirakçılarının ekoloji mədəniyyət
lərinin yüksəldilməsi;
■
Rekreasiya ərazisinin etnoqrafik statusunun saxlanılması.
Mütəxəssislər trekkinq və ya piyada turizmi, velosipedlə və
atla (və ya digərləri ilə) səyahətləri, naturalist - alimlərlə
gəzintini (botaniki, zooloji, omitoloji, ixtioloji, geoloji və s.
turlar), daxili sularda (raftinq) və dəniz səyahətini (dayvinq və
s), speleoturizmi, xüsusi mühafizə olunan təbiət ərazilərində
ovçuluğu ekoturizmə aid edirlər.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, ekoturizm həqiqətən dayanıqlı
inkişaf ideyasını həyata keçirən iqtisadiyyatın bir qoludur. Belə
ki, o, əsasən asan dağıla bilən təbii komplekslərə toxunur, həm
çinin istehlakçı «dəstəsinə» əvvəllər naməlum olan rayonları
açır.
Turizmin təbii komplekslərə birbaşa və dolayı təsir miqyası
və gedişi çətin təyin olunur.
Birbaşa təsirə aşağıdakılar daxildir:
1) ov, balıqçılıqla zamanı flora, fauna nümunələrinə təsirlə
yanaşı, ərazilərin təsərrüfat fəaliyyətinə daxil edilməsi yolu ilə
və s. təbii yaşayış şəraitinin məhv edilməsi;
2) bitkilərin və heyvanların onların yemlənməsi, süni
yaradılmış şəraitdə artırılması, üzərilərində müşahidə aparılması,
1° ______________________ Ə.T.Əsgərov, В.Э.B ilahv, Ç.G.Gülalıyev
səs-küy təsiri, yuvalarının, kahalarının dağıdılması və s. yolu ilə
təbii həyat fəaliyyəti prosesinə müdaxilə;
3)
insanın həyat fəaliyyəti vasitəsi ilə (təcrübələr, üzvü qida
tullantıları) infeksiya və xəstəliklərin gətirilməsi və yayılması,
təsərrüfat fəaliyyəti (meşələrin qırılması, torpaqların korlanması
və s.).
Dolayısı təsirə isə bunlar aiddir:
1) təbii qida mühitinin dəyişməsi;
2) coğrafi mühitin komponentlərinə qlobal antropogen təsir
(torpaqların və səthi suların çirklənməsi, meşələrin qırılması və
eroziyanın inkişafı, iqlimin qlobal dəyişməsi, atmosferin çirk
lənməsi və s.);
3) heyvanların süni yolla artırılması, təbii mühitə və insanın
özünə son təsirinin hələ axıra qədər dəqiq öyrənilməməşi,
əvvəlcədən planlaşdırılmış xüsusiyyətləri olan heyvanlann və
bitkilərin genlərinin dəyişdirilməsi.
Belə proseslərdə nadir
heyvanlann və bitkilərin (endemiklər, reliktlər) kiçik populya-
siyaları və ya gec nəsil verən növləri daha çox əziyyt çəkir.
Turizmin təbiətə təsir prosesini də həmçinin birbaşa və ya
dolayısı ilə müəyyənləşdirmək olar. Birbaşa müəyyənləşdinnə
variantına təbii kompleksə turist yüklənməsinin yol verilən
həddə
uyğun
olaraq
müştərilərin
ümumi
sayının
məhdudlaşdırılması, turistlərə nümayişi olunan obyektlərin
ərazilərinin və xüsusi mühafizə olunan təbii ərazilərin
zonalaşdırılması, ətraf mühitin çirklənməsini minimuma endirən
xüsusi texnologiyanın istifadə olunması daxildir. Obrazlı şəkildə
desək,
bu
inzibati
məsuliyyətə
cəlbetməyə
əsaslanmış
(cərimələr, göstərişlər, tariflər, buraxılış vərəqələrinin tətbiqi və
s.) güc siyasəti olub,turistlərin rahatlığının pozulmasına gətirib
çıxarır.
Dolayı variant turistlərin yerli əhaliyə, heyvanlara və
bitkilərə humanist münasibətin, hörmətin tərbiyə olunması,
təhsil səviyyəsinin artırılması yolu ilə davranışının dəyişməsinə
Ə.T.Əsgərov, B.Ə.Bilalov, Ç.G.Gülalıyev______ _____
_ _
19
Ə. T. Əsgər ov, B.Ə.Bilalov, Ç.G.Giilalıyev
20
əsaslanır. Turistlərə təsirin hər iki variantını uzlaşdırmaq
lazımdır. Əks təqdirdə hər biri ayrı-ayrılıqda gözlənilən nəticəni
verməyə də bilər.
Eyni zamanda ekoturizmin mahiyyətini və onu təşkil edən
ünsürlər düzgün başa düşülən şəraitdə, aşağıda sadalananlar
vasitəsi ilə regionların sosial-iqtisadi inkişafına arta bilər:
• 1) həm turizm sənayesində, həm də qarışıq sahələrdə yerli
əhali üçün iş yerləri yaranar;
2)
yerli
iqtisadiyyatın
gəlirli
sahələrinin
inkişafı
(mehmanxana təsərrüfatı, ictimai iaşə, nəqliyyat kompleksi,
suvenirlərin istehsalı, xalq sənətkarlığı və s.) sürətlənər.
3) valyuta mübadiləsinin stimullaşdırılması üçün münbit
şərait yaranar;
4) istehsal olunan məhsula tələbatın artması və əlavə
investisiyalar vasitəsi ilə kənd təsərrüfatının və qida sənayesinin
inkişafı sürətlənər;
5)
mənzil-kommunal
təsərrüfatı müəssisələrinin
və
nəqliyyatın işinin yaxşılaşar;
6) turizm ehtiyatlarının (turistlərin diqqətinə layiq), o cümlə
dən xüsusi mühafizə olunan təbət ərazilərinin səmərəli istifadə
sinin investisiyalaşdırı İması prosesi baş verər;
7) intensiv kənd təsərrüfatına keçidlə, böyük torpaq
sahələrinin təbii vəziyyətdə saxlanması zəruriliyi ortaya çıxar;
8) qlobal kommunikasiyanın inkişafı diqqət mərkəzində olar;
9) yerli mədəni və təbii irsin turizm ictimaiyyətinin onlara
daimi diqqətinə görə mühafizəsinin stimullaşdınlar;
10) rekreasiya kompleksinin inkişafı və onun nəticəsi kimi
yerli əhalinin istirahəti üçün şərait yaranar.
Ə. T. Əs gər ov, B.Ə.Bilalov, Ç.G.Giilalıyev
21
1.3. Ekoturizmin təyini
Çoxsaylı tədqiqatçıların qeyd etdiyi kimi «ekoturizm»
anlayışı uzun müddət kifayət qədər qeyri-müəyyən sərhədlərə
malik olmuşdur. Bunun səbəbi marketoloqlar tərəfindən
turistləri cəlb etmək üçün təbiətə, onun müdafiəsinə və aktiv
istirahətə (outdoor) yönəlmiş həmin sözün istifadə olunmasıdır.
Əslində isə turoperatorları ətraf mühitin mühafizəsi az narahat
edirdi. Odur ki, ekoturizm ideyası hələ uzun müddət turizm
nəzəriyyəçilərində
şübhəli münasibətə
səbəb
olmuş
və
olmaqdadır. Məsələn, V.Viller Kubada «ekoturda» olarkən
avtobusun salonunda sərinkeş (kondisioner) işləsin deyə
sürücünün bir saat ərzində turistlərin restoranda nahar etdiyi
müddətdə mühərriki işlətdiyini müşahidə etmişdir. Bu zaman
azacıq kənarda oturmuş yerli əhalidən olan adamlar turistlərin
rahatlığına göstərilən bu qayğıdan çətin ki, zövq ala bilmişdir”
kimi qeydlər etmişdir.
Avropada ÜTT nümayəndəsi P.Şeklfondun sözlərinə görə,
«ekoturizm» termini turizm sənayesində uzun müddət istifadə
olunur. Həmçinin bəzi mənbələr təsdiq edir ki, bu termin ilk
dəfə 1978-ci ildə Miller tərəfindən turizmin dayanıqlı inkişaf
variantlarından biri olaraq işarə kimi istifadə olunmuşdur.
Lakin bir halda bu sivilizasiyanın toxunmadığı təbiət
guşəsinə edilən səyahət olaraq nəzərdə tutulur: ekoturizm -
«yabanı bitki və vəhşi heyvan peyzajlara, həmçinin bu sahələrdə
hər hansı mədəni təzahürlərə heyran qalmaq və zövq almaq üçün
nisbətən toxunulmamış və çirklənməmiş nadir təbiət obyektləri
sahələrinə səyahətdir». Digər halda isə bu təbiətdə ekoloji
tarazlığı saxlamaq üzrə səydir: - «tərkibinə təbii və mədəni ətraf
mühitin öyrənilməsi və bu mühitdə vəziyyətin yaxşılaşdırılması
üçün xidmət göstərən təbii turizmdir».
Ekoturizmə baxışlardakı müxtəlifliklərlə əlaqədar olan
təyinatlarda coğrafi fərqlər də müşahidə olunur. İnkişaf etmiş
Dostları ilə paylaş: |