Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

Bu  əmsallardan  ən  mühümü  ödəmənin  ümumi 
əmsalıdır.  Lakin  bu  göstəricinin  hesablanması  və 
qiymətləndirilməsi  zamanı  bəzi  məqamları  nəzərə  almaq 
lazımdır ki, bunlara da aşağıdakılan aid etmək olar: 
1.
 
Əgər  bizi  ödəmə  qabiliyyətinin  praktiki  aspekti 
maraqlandınrsa, bu əmsalın hesablanması zamanı balansda 
göstərilən bütün dövriyyə aktivləri daxil edilməməlidir. Belə 
ki,  qeyd  edildiyi  kimi,ehtiyatlann  tərkibində  pula  çevrilə 
bilməyən və çətin satıla bilən ehtiyatlar, debitor borclarının 
tərkibində  isə  ümidsiz  borclar  ola  bilər.  Bundan  əlavə, 
müəssisənin  dövriyyə  aktivlərinin  həcminə  ödənilmə 
müddəti bir ildən çox olan debitor borcları da daxil ola bilər. 
2.
 
Ödəmənin 
ümumi 
əmsalı 
göstəricisinin 
səviyyəsinin  normal  səviyyə  ilə  müqayisə  etməklə 
qiymətləndirmək  olmaz.  Çünki  dövriyyə  aktivlərinin 
strukturu  müəssisələr  üzrə  bir-birindən  kəskin  surətdə 
fərqlənir.  Normal  göstərici  dövriyyə  aktivlərinin  konkret 
quruluşa və  konkret vəziyyətinə görə  müəyyən  edilir. Ona 
görə də müqayisə zamanı bu cəhəti nəzərə almaq lazımdır. 
Göstərilənlərlə yanaşı praktikada digər hallar da mövcud ola 
bilər. 
İstehsal 
tsiklinin 
uzunluğundan 
asılı 
olaraq 
müəssisəyə müəyyən qədər xammal, azqiymətli və tez xarab 
olan qiymətlilər ehtiyatı, bəzi hallarda isə bitməmiş istehsal 
lazım  gəlir.  Belə  ehtiyatlann  zəruri  həcmi  heç  də  balans 
göstəricisinə bərabər olmur. Belə ki, əksər 
23 

---

hallarda  balans  ehtiyatlarının  tərkibində  pula  çevrilə 
bilməyən  və  çətin  satılan  ehtiyatlar  da  daxil  olur.  Bundan 
əlavə ehtiyatlann müəyyən hissəsi ola bilər ki, pula çevrilə 
bilən olar, lakin müəssisənin bu günkü fəaliyyəti üçün lazım 
olmaya bilər. 
Ödəmənin  ümumi  əmsalının  faktiki  və  normal 
səviyyəsi arasındakı asılılığın nəzərdən keçirilməsi mühüm 
əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bunun  üçün  aşağıdakı  işarələnməni 
qəbul edirik: 
Mf  -  müəssisənin  balansında  qeyd  edilən  faktiki 
ehtiyatlar (gələcək dövr xərclərindən başqa); 
Mp - çətin satılan və pula çevrilə bilməyən ehtiyatlar; 
Mı  -  pula  çevrilə  bilən,  lakin  müəssisənin  konkret 
fəaliyyət sferasında lazım olmayan ehtiyatlar; 
Dt,  -  ümidsiz  borclar  çıxılmaqla  il  ərzində  ödənilə 
bilən debitor borclar; 
- pul vəsaitləri və qısamüddətli maliyyə 
qoyuluşları; 
müəssisənin qısamüddətli borcları; 
Kf - ödəmənin faktiki ümumi əmsalı; 
K„- ödəmənin normal ümumi əmsalı. 
Bu əmsallar aşağıdakı kimi hesablanır: 
 ------ F ----------- > 
(
2
.
1
) 
24 

---

Ä
:„
 
= 
 
 
(2.2) 
Müəssisə 0 halda ödəniş qabiliyyətli hesab edilir ki, 
Kj- 
olsun. Yəni 
Mf-M, + D, + D^ >Mf~Mı+B,j (2.3)
 
buradan 
D b - ^ D q - M p - ^   Mı 
(2.4) 
Sonuncu formula onu göstərir ki, müəssisəni o zaman 
ödəməqabiliyyətli hesab etmək olar ki, əgər debitor borcları, 
pul  vəsaitləri  və  qısamüddətli  maliyyə  qo)mluşları,  habelə 
pula çevrilə bilən ehtiyatlar cemindən çətin satılan və pula 
çevrilə  bilməyən  ehtiyatlan  çıxdıqdan  sonra  yerdə  qalan 
məbləğ  müəssisənin  qısamüddətli  borclarından  çox  və  ya 
ona  bərabər  olsun.  Göstərilən  metodika  üzrə  müəssisənin 
ödəmə qabiliyyətini qiymətləndirmək üçün aşağıdakı cədvəl 
melumatlarından  istifadə  edirik  (Cədvəl  2.2).  Cədvəldə 
göstərilən 
rəqəmlər 
baxılan 
dövrün 
axına 
olan 
məlumatlandır. 
25 

---

Cədvəl 2.2 
Ödəmə qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi 
№ 
G ö s t ə r i c i l ə r
 
Ölçü
 
vahidi
 
Göstəricilərin
 
səviyyəsi
 
1.
 
Gələcək dövmn xərcləri daxil olmamaqla 
faktiki ehtiyatların dəyəri (Mf)
 
min man
 
965
 
2.
 
Pula çevrilə bilməyən və çətin satılan ehtiyatlar 
(M,) 
 
200
 
3.
 
Pula çevrilə bilən artıq ehtiyatlar (M„*)
 
 
78
 
4.
 
Ümidsiz borclar çıxılmaqla debitor bordan
 
m 
 
2500
 
5.
 
Pul vəsaitləri \'ə qısamüddətli maliyyə 
qoyuluşları 
(A,) 
 
84
 
6.
 
Müəssisənin qısamüddətli bordan (5„)
 
 
1363
 
7.
 
Borcu ödəmənin faktiki ümumi əmsalı (/Q
 
-
 
2,457
 
8.
 
Borcu ödəmənin normal ümumi əmsalı (AT„)
 
-
 
1,651
 
Cədvəldən  göründüyü  kimi,  hesablanan  əmsalın 
faktiki səviyyəsi normal səviyyədən xeyli 3mksəkdir. Buna 
görə də müəssisənin bu vəziyyətini nonnal hal hesab etmək 
olar. Lakin bununla yanaşı müəssisənin balansında müəyyən 
dəyişikliklər  baş  verərsə,  hər  iki  göstəricinin  səviyyəsi 
deyişə  bilər.  Bu  zaman  araşdırmalann  daha  da 
dərinləşdirilməsi lazım gəlir. 
2.2.
 
Mövzuya aid praktiki məsələlər və 
işgüzar situasiyalar 
MƏSƏLƏ 2.2.1. 
İlkin verilənlər: 
Hesabat  ilinin  sonuna  müəssisə  aşağıdakı  balans 
məlumatlarına malikdir: 
26 

---