Dərs vəsaiti. Bakı, 2012, 325 səh. Rəyçilər: iqtisad elmləri doktoru, prof

1.
 
Dövriyyə aktivləri - 500 mln. manat; 
0 cümlədən: 
-
 
ödənilməsi  12  aydan  artıq  müddətə  gözlənilən 
debitor bordan - 50 mln. manat 
-
 
gələcək dövrün xərcləri - 8 mln. manat 
2.
 
Kreditor  borcları  və  bankın  qısamüddətli 
kreditlərinin məbləği - 200 mln. manat 
Ümumi ödəmə əmsalının hesablanması tələb olunur. 
Məsələnin həlli: 
Məsələdə  verilən  şərtlərə  görə  ümumi  ödəmə  əmsalı 
göstəricisi aşağıdakı kimi hesablanır: 
500,^^ 
“ 
200
 
İndi  isə  qısamüddətli  borcların  ödənilməsi  və  eyni 
zamanda müəssisənin fəaliyyətinin fasiləsiz davam etməsini 
təmin  etmək  üçün  dövriyyə  aktivlərinin  kifayət 
edib-etməməsini qiymətləndirək. Bu məqsədə çatmaq üçün 
ilk  növbədə  )mxarıda  göstərilən  balans  məlumatlarından 
başqa  hansı  əlavə  məlumatlar  lazım  olduğunu  müəyyən 
etmək  lazımdır.  Bu  əlavə  məlumatlar  aşağıdakılardan 
ibarətdir: 
ä)  Məhsul  istehsalı  və  satışına  çəkilən  bir  günlük 
material  xərcləri.  Hesabat üzrə  bu göstərici  12 mln.  manat 
təşkil edir. 
b) Zəruri ehtiyat günlərinin sayı (ekspert 
27 

---

qiymətləndinnəyə görə) - 25 gün. 
Bu göstəricilər əsasında satışdan alınan pul vəsaitləri 
və mənfəət əldə etmək üçün bir dövretmə tsiklini təmin edən 
dövriyyə aktivinin məbləğini hesablayaq: 
12x25 = 300 mln. manat 
Bu  göstərici  müəssisənin  bütün  qısamüddətli  bordan 
ödənildikdən  sonra  minimum  zəruri  olan  dövriyyə 
aktivlərinin qalığını göstərir. 
Deməli, müəssisənin ümumi ödəmə əmsalının normal 
səviyyəsi aşağıdakı kimi olacaq: 
300 + 200 
200
 
= 2,5 
Göründüyü  kimi,  balans  məlumatlan  əsasında 
hesablanmış  faktiki  ümumi  ödəmə  əmsalının  səviyyəsi 
normativdən  xeyli  aşağıdır.  Ona  görə  də  belə  bir  qərara 
gəlmək  olar  ki,  baxılan  müəssisə  ödəmə  qabiliyyətliliyinə 
malik  deyildir.  Daha  doğrusu,  müəssisə  özünün  əsas 
fəaliyyətinə zərər vurmadan onun malik olduğu qısamüddətli 
borcları ödəməyə hazır deyildir. Nəzərə almaq lazımdır ki, 
hesablanmış  ümumi  ödəmə  əmsalının  faktiki  səviyyəsini 
normativ  göstərici  ilə  o  vaxt  müqayisə  etmək  olar  ki, 
balansda  əks olunmuş  dövriyyə aktivlərinin hamısı likvidli 
olmuş olsun. 
28 

---

ümumi ödəmə əmsalının real səviyyəsi bu göstəricinin 
faktiki  səviyyəsinə  bərabər  və  yaxud  aşağı  ola  bilər.  Bu 
göstəricini hesablamaq üçün əlavə məlumatları bilmək tələb 
olunur ki, bunlara da aşağıdakılar daxildir: 
a)
 
dövriyyə  aktivlərinin  tərkibində  likvidli  olmayan 
ehtiyatlar - 40 mln. manat; 
b)
 
dövriyyə  aktivlərinin  tərkibində  ümidsiz  debitor 
borcları. 
Beləliklə,  ümumi  ödəmə  əmsalının  real  səviyyəsini 
aşağıdakı kimi müəyyən edirik: 
500-50-8-40 
200 
= 
2,01 
Apanlmış  hesablamalardan  göründüyü  kimi,  ümumi 
ödəmə  əmsalının  real  və  minimal  zəruri  səviyyələri 
arasındakı fərq heç də böyük deyildir. Ona görə də müəssisə 
qarşısında  duran  əsas  vəzifə  ödəmə  qabiliyyətini 
yüksəltməkdən ibarət olmalıdır. 
MƏSƏLƏ 2,2.2. 
tikin verilənlər: 
Müəssisənin  balans  məlumatlan  2.2.1  məsələdə 
olduğu kimidir və ümumi ödəmə əmsalının faktiki səviyyəsi 
2,21-ə  bərabərdir,  ödəmə  əmsalımn  real  səviyyəsini 
hesablamalı. 
29 

---

Məsələnin həlli: 
Hesablamaları  aparmaq  üçün  aşağıdakı  əlavə 
məlumatlardan istifadə edək: 
d)  məhsul  istehsalı  və  satışına  çəkilən  bir  günlük 
material məsrəfləri - 8 mln. manat 
b) zəruri ehtiyatlar günlərinin sayı - 5 gün. 
Bu  göstəricilər  əsasında  ümumi  ödəmə  əmsalının 
normal səviyyəsini hesablayaq: 
8 x 5   +   2 0 0  
2ÖÖ 
= 
1,2 
Ümumi ödəmə əmsalının real səviyyəsini hesablamaq 
üçün əlavə məlumatlar: 
ä) likvidli olmayan ehtiyatlar - 190 mln. manat b) 
ümidsiz qısamüddətli debitor bordan - 45 mln. manat. 
İndi isə ümumi ödəmə əmsalının real səviyyəsini 
hesablayaq: 
500-50-8-190-45 
200 
= 1,035 
Beləliklə,  aparılmış  araşdırmalar  belə  bir  nəticəyə 
gəlməyə  imkan  verir  ki,  baxılan  şəraitdə  müəssisə  ödəmə 
qabiliyyətli hesab edilə bilməz. 
30 

---

MƏSƏLƏ 2.2.3. 
İlkin verilənlər
:
 
Fərz edək ki, iki müəssisə aşağıdakı ümumiləşdirilmiş 
balans  məlumatlarına  malikdir.  Hər  iki  müəssisənin  ödəmə 
qabiliyyətini qiymətləndirmək tələb olunur. 
Cədvəl 2.3 
Müəssisənin balans göstəriciləri (mln. manatla) 
Aktiv
 
I
 
n
 
Passiv
 
I
 
II
 
1.
 
Dövriyyədənkənar
 
aktivlər
 
800
 
800
 
1.
 
Şəxsi kapital
 
850
 
800
 
2.
 
Dövriyyə aktivləri
 
500
 
400
 
2.
 
Uzunmüddətli passivlər
 
—
 
50
 
3.
 
Zərər
 
—
 
100
 
3.
 
Qısamüddətli borc 
vəsaitləri
 
450
 
450
 
Cəmi
 
1300
 
1300
 
Cəmi
 
1300
 
1300
 
Məsələnin həlli
;
 
Cədvəl  məlumatlarına  əsaslanaraq  ümumi  ödəmə 
əmsalının səviyyəsini hesablayaq: 
I müəssisə üzrə 
= 500 :450 = 1,1 
o 
A’!, 
II müəssisə üzrə K^ = — = 400 :450 = 0,889. 
o 
nlt 
Göründüyü kimi, hər iki müəssisə üzrə göstəricinin 
faktiki səviyyəsi nonnal səviyyədən xeyli aşağıdır. İndi 
isə hər iki müəssisədə hesablanmış əmsalın 
yüksəldilməsi üsullarını müəyyən edək. İlk növbədə belə 
bir sual meydana çıxır. Hər iki müəssisə üçün göstərilən 
31 

---