Dərs vəSAİTİ baki 013 ~ ~

~ 109 ~ 
nində  müxtəlif  üsullardan  istifadə  edilir.  Ən  geniş  yayılmış  üsul 
yodometrik üsuldur. 
Bu üsul sulfit turşusunun yod vasitəsilə oksidləşməsinə əsasla-
nır. 
 
 
 
Sulfat turşusu üzvi birləşmələrlə birləşmiş şəkildə olmaqla yod 
ilə oksidləşir. Qələvi ilə işlədikdə birləşmiş H
2
SO
4
 onunla birləşir 
və sonradan sulfat parçalanaraq sərbəst şəklə düşür. 
Təhlil  nəticəsində  yod  sulfid  anhidridindən  başqa,  digər  üzvi 
birləşmələri  də  (aldehid,  şəkər,  dabbaq  və  rəng  maddələri) 
oksidləşdirir. 
Ona  görə  də  təcrübi  olaraq  təyin  olunmuşdur  ki,  sulfit 
turşusunun təyinində alınmış nəticədən 0,002% düzəliş çıxılır (bu 
əmsal  digər  maddələrin  oksidləşməsinə  sərf  olunan  yodun 
miqdarıdır). 
İşin gedişi. Sulfitləşdirilmiş məhsuldan orta nümunə götürərək 
əzilir. Texniki tərəzidə əzilmiş məhsuldan 0,01 q dəqiqliyi ilə 15-
40 q-a qədər çəkilib destillə su ilə 250 ml kolbaya keçirilir. Kol-
banın 2/3 həcminə qədər su töküb 1-2 saat fasiləli qarışdırılmaqla 
saxlanır. Sonra kolba su ilə ölçü xəttinə çatdırılaraq süzülür. 
200 ml kolbaya 20-40 ml  pipetka ilə  filtrat  keçirib üzərinə  25 
ml 1N NaOH  əlavə  edir, kolbanın ağzı  bağlanır  və tez-tez qarış-
dırmaqla  15  dəqiqə  saxlanır.  Məhlulu  zəif  turşulaşdırmaq  üçün 
üzərinə 10 ml (1:3) nisbətində hazırlanmış sulfat turşusu tökülür. 
Məhsulun üzərinə 1 ml və ya 20 damcı 1%-li nişasta əlavə edilir. 
Titrləşmə  üçün  0,01  və  ya  0,02N  yod  məhlulundan  istifadə 
olunur. 
Titrləşmə  büretdən  (ehtiyatla)  damcı-damcı  əlavə  edilməklə 
aparılır. Titrləşmə 1 dəqiqə müddətində itməyən göy rəng yarana-
nadək davam etdirilir. 
Kükürd  anhidridini  təyin  etmək  üçün  aşağıdakı  formuldan 
istifadə edilir: 
 
SO
2
+C
2
+2H
2
O               H
2
SO
4
+2HC 

---

~ 110 ~ 
X=
                 
   
, 
 
Burada: X – nümunədə kükürd anhidridinin miqdarı, faizlə (0,2); 
A – titrə sərf edilmiş 0,01N yodun miqdarı; 
k – 0,01N yod məhlulunun düzəliş əmsalı; 
B – bütün sulu məhlulun miqdarı; 
N – nümunənin çəkisi; 
V – titrləşmə üçün götürülmüş məhlulun miqdarı; 
0,00032 – 0,01N  yod məhlulunun SO
2
 müvafiq olan miq-
darı (1 ml 0,01N yod 0,00032 q kükürd anhidridini oksidləşdirir). 
QEYD: Əgər titrə 0,02N yod istifadə olunursa, o zaman əmsal 
0,00064 götürülür. 
 
İstifadə olunan reaktivlər 
1.
 
1N NaOH-40 q kristal NaOH destillə suda həll edilir. 
2.
 
1:3 H
2
SO
4
 bir hissə qatı H
2
SO
4
 və 3 hissə su götürülür. 
3.
 
1% nişasta – 1 q nişasta 100 ml suda həll edilir. Qaynadılır 
və sərin yerdə saxlanır. 0,01N NaOH fiksonaldan hazırlanır. 
 
2.19. Refraktometrlə quru maddələrin miqdarının təyini 
Meyvə  və  tərəvəzlərdə  quru  maddələrin  miqdarı  keyfiyyətin 
birinci  və  vacib  ümumiləşdirilmiş  göstəricisidir.  Ona  görə  də  el-
mi-tədqiqat  və  istehsalat  təcrübələrində  bu  göstəricinin  təyini 
mütləqdir.  Həll  olan  quru  maddələrin  miqdarının  refraktometrlə 
təyini dərhal nəticə əldə etməyə imkan verir.  
Tapşırıq  1. Müxtəlif meyvə və tərəvəz sortlarında quru mad-
dələrin miqdarının qurutma ilə təyini.  
Analitik tərəzidə 1 mq dəqiqliklə qurudulmuş 2 ədəd təmiz bü-
küs çəkilir (A kütləsi). Təyin etməyə qədər onlar ekskatorda qu ru 
kalsium xlorid yaxud qatılaşdırılmış sulfat turşusu ilə birgə saxla-
nılır. Sonra hər iki büksə 1-2 q xırdalanmış məhsul tökülür, mey-
və və tərəvəzlər paslanmayan poladdan olan bıçaqla plasmas ya-
xud ağac lövhə üzərində nə qədər mümkünsə cəld doğranır.  His-
səciklərin ən böyük ölçüsü 3 mm-ə yaxın olmalıdır. Qurudulmuş 
meyvə və tərəvəzlər 1-2 mm-ə qədər xırdalanır. Kökümeyvəlilər 

---

~ 111 ~ 
və  tumlu  meyvələri  paslanmayan  tənəkədən  olan  mətbəx  sürtgə-
cində  xırdalamaq  daha  əlverişlidir.  Giləmeyvələri  isə  homoge-
nizatorlarda  yaxud  həvəngdəstədə  xırdalamaq,  əzmək  yaxşıdır. 
Sonuncu  halda  alınan  xəmirəbənzər  kütlə,  həmçinin  püreşəkilli 
emal  məhsulu  təqribən  ikiqat  miqdarda  təmiz  kvars  qumu  ilə 
qarışdırıldıqdan sonra qurudulur. Bu halda A büksün kvars qumu 
və qarışdırmaq üçün şüşə çubuqla birgə kütləsi olur. Şüşə çubuq 
elə uzunluqda olmalıdır ki, büksü bağlamaq mümkün olsun.  
İçərisində xam çəki olan büks həmin dəqiqliklə çəkilir (B küt-
ləsi)  və  tənzimlənən  temperaturlu  şkafa  yerləşdirilir.  Bu  halda 
büksün  qapağı  kənara  qoyulur.  20-30  dəqiqə  müddətində  tem-
peratur 100-105
0
C tənzimlənir ki, bu da fermentlərin fəaliyyətinin 
dərhal  qarşısını  almaq  üçündür.  Sonra  temperatur  80-90
0
C-yə 
qədər  aşağı  salınır.  Sonuncu  qurutma  105
0
C-də  başa  çatdırılır. 
Qurutmanın  ümumi  davametmə  müddəti  3  saatdır.  Quruducu 
şkafdan çıxarılan bükslərin qapağı bağlanır və onlar soyudulmaq 
üçün 20-30 dəqiqə ekskatora yerləşdirilir. Sonra onlar çəkilir – V 
kütləsi.  Sona  qədər  qurutma  və  çəkilmə  o  vaxta  qədər  davam 
etdirilir ki, təkrar çəkilmə 2 mq-dan artıq fərq verməsin.  
Qurutmanın  vaakum-quruducu  şkaflarda  70
0
C-yə  yaxın  və 
550-600 mm civə sütununda aparılması tövsiyə olunur. Bu halda 
nümunənin komponentlərinin oksidləşməsi məhdudlaşır və nəticə 
daha dəqiq alınır.  
Təyin etmənin nəticələri aşağıdakı formada qeyd olunur: 
Büksün 
№-si 
Büksün 
kütləsi  
(A kütləsi) 
Nəm çəki ilə 
büksün 
kütləsi  
(B kütləsi) 
Quru çəki ilə 
büksün 
kütləsi  
(V kütləsi) 
Quru 
maddələrin 
miqdarı 
   
   
     
 
 
 
 
 
 
Quru  maddələrin  miqdarı  hər  büks  üzrə  ayrıca  hesablanır, 
sonra  orta  arifimetik  ədəd  tapılır.  Paralel  təyinetmələr  arasındakı 
kənara çıxmalar 0,5%-i ötməməlidir. Metodun dəqiqliyi ±1%-dir.  
Tapşırıq  2. Refraktometrin qurğusu ilə tanışlıq. Refraktomet-
rik  metodla  meyvə  və  tərəvəzlərdə  həll  olan  quru  maddələrin 

---