2
Erkən orta əsrlər
Əliyev Hamlet, Heydərov Nizami, Hüseynov Elnur,
Quliyeva Şəhla, Zeynalov Səxavət
Ümumi tarix – 7. Ümumtəhsil məktəbləri üçün dərs vəsaiti. Bakı: Çaşıoğlu,
2014.– 128 s.
Müəlliflik hüquqları qorunur. Xüsusi icazə olmadan bu nəşri və yaxud
onun hər hansı hissəsini yenidən çap etdirmək, surətini çıxarmaq, elektron
informasiya vasitələri ilə yaymaq qanuna ziddir.
T
© “Çaşıoğlu” nəşriyyatı, 2014
4306020600 – 807
082–14
5
V Fəsil. Türk dünyası
13. Böyük Səlcuq imperatorluğu ..... 69
14. Osmanlı imperatorluğunun
yaranması ................................... 73
15. Teymuri imperatorluğu .............. 78
VI Fəsil. Avropa dünyası
16. Səlib yürüşləri ........................... 82
17. Qərbi Avropada mərkəzləşdirilmiş
dövlətlərin yaranması ................. 86
18. Avropanın cənubunda ................. 91
19. Moskva birdən-birə yaranmayıb ... 95
Özünüzü yoxlayın ............................. 99
III BÖLMƏ. Son orta əsrlər
Son orta əsrlərə doğru ................... 101
VII Fəsil. Şərq və Türk dünyası
20. Osmanlılar yüksəlişə doğru ...... 102
21. Şərq ölkələri ............................ 106
VIII Fəsil. Avropa dünyası
22. Böyük Coğrafi kəşflər .............. 110
23. Avropada kilsə necə
yeniləşdirildi? .......................... 115
24. Moskva çarlığı, yoxsa
Reç Pospolita? ......................... 120
Özünüzü yoxlayın ........................... 125
Ədəbiyyat siyahısı .......................... 127
Kitabın içindəkilər
Giriş
.............................................. 6
I BÖLMƏ.
Erkən orta əsrlər
Erkən orta əsrlərə doğru .................. 10
I Fəsil. Şərq dünyası
1. Çin imperiyalar dövründə ........... 11
2. Sasanilər imperiyası və Qafqaz .... 15
3. Hindistanda feodalizmin
yaranması ..................................... 19
4. İslamın yaranması
və ilk İslam dövləti ..................... 23
II Fəsil. Türk dünyası
5. Böyük hunların varisləri .............. 28
6. Türklər Avropada ......................... 33
7. Yeni türk dövlətləri ...................... 38
III Fəsil. Avropa dünyası
8. Avropada ilk feodal dövləti .......... 43
9. Bizans və onun qonşuları ............. 48
Özünüzü yoxlayın ......................... 52
II BÖLMƏ. Klassik orta əsrlər
Klassik orta əsrlərə doğru ............... 54
IV Fəsil. Şərq dünyası
10. Dehli sultanlığı ........................... 55
11. Əzəmətli imperiya ...................... 59
12. Qızıl Ordu və onun varisləri ...... 64
6
Erkən orta əsrlər
Giriş
Əziz şagirdlər!
Siz Ümumi tarix fənninin növbəti mərhələsinə qədəm qoyursunuz. Bu dərslik
vasitəsilə bir müddət
“zülmət dövrü” adlandırılmış Orta əsrlərə qiyabi səyahət
edəcəksiniz. Araşdıracağınız məlumatlar,
tarixi mənbələrdən olan sitat və parça-
lar, illüstrasiya və şəkillərin təhlili dövr
haqqında sizdə daha düzgün təsəvvür
yaradacaqdır.
Tarix dərslərində siz orta əsr dövlət-
ləri, hökmdarlar və sərkərdələr haqqın-
da məlumatları araşdıraraq, müharibələr,
döyüşlər və üsyanların gedişini izlə-
yəcəksiniz. Bu səyahət sizin üçün çox
maraqlı və faydalı olacaqdır. Səyahətin
sonunda Orta əsrlər dövrünün
“zülmət
dövrü” olmadığını artıq siz özünüz
müəyyən edəcəksiniz. Dərslik isə bu işdə sizə bələdçi və yardımçı olacaqdır.
“Orta əsrlər” nə deməkdir?
“Orta əsrlər” anlayışını ilk dəfə XV-XVI əsrlərdə yaşamış italyan alimləri
işlətmişdir. Onlar qədim dövrlə öz dövrləri arasındakı əsrləri “zülmət dövrü”
adlandırmışlar. Bu zaman Avropada Antik mədəniyyət tənəzzül edirdi. Lakın
Qərbdən fərqli olaraq Şərqdə elm və mədəniyyət böyük uğurlar qazanırdı.
“Orta əsrlər” dövrində nə öyrənəcəksiniz?
Siz VI sinifdə Ümumi tarix fənnindən öyrəndiniz ki, ibtidai icma və quldarlıq
quruluşunda insanlar necə yaşamışlar. Orta əsrlərdə isə xalqların əksəriyyəti feo-
dalizm dövründə yaşayırdı. Bu dövrdə tarix səhnəsinin əsas iştirakçıları artıq
quldarlar və qullar deyil, feodallar və asılı kəndlilər idi. Bu kitabda siz feoda-
lizm quruluşunun necə meydana gəldiyini, inkişaf etdiyini və tənəzzülə uğradı-
ğını öyrənəcəksiniz. Biləcəksiniz ki, feodalizm quruluşunda xalq kütlələri necə
yaşamışdır, onlar öz azadlıqları uğrunda necə mübarizə aparmışdır. Bu kitabda
sizlərə səyyahlar, alimlər, şairlər, sənət ustaları və onların indi də bəşəriyyəti
heyran edən əsərlərindən, kəşflərindən söhbət açılacaqdır.
“Orta əsrlər” dövrünün xronologiyası
Qədim dövrlərdən bu günə qədər cəmiyyətimiz durmadan inkişaf edir və
Avropada Antik mədəniyyətinin tənəzzül etməsinin səbəbi nə ola bilərdi?
“Orta əsrlər” qədim dövrdən hansı əlamətlərinə görə fərqlənir?
Orta əsr alimləri