Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------51------------------------------------ olmuşlar. Səfiəddin iki yeni musiqi aləti yaratmışdı - "Nüzhə" və "Müğni". Nüzhə müasir arfa (çəng) və kanona bənzəyirdi. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------52------------------------------------ 1258-ci ildə Çingiz xanın nəvəsi Hülakü xanın sərkərdəlik etdiyi monqol qoşunları Bağdadı tutur. Xəlifəni ailəsi ilə birlikdə edam edirlər və bununla da 600 illik ərəb xilafətinə son qoyulur. Xəlifənin yaxın adamları axtarılırdı və Səfiəddinin də adı bunların sırasında idi. Hülakü xanın vəziri Şəms əd-Din Cüveyni (tanınmış tarixçi Əlaəddin Cüveyninin qardaşı) Səfiəddini öz himayəsi altına alır. Oğlanları Bəhaəddinlə Şərəfəddinin tərbiyəsini ona həvalə edir. Səfiəddin ömrünün son illərini yoxsulluq içində keçirir və 1294 -cü ildə Bağdaddakı borclular həbsxanasında dünyasını dəyişir. Səfiəddin hələ Bağdadda sarayda ikən 1252-ci ildə "Kitab-əl Ədvar" adı ilə məşhur olan musiqi risaləsini tamamlayır. Kitab ərəb dilində yazılmış və on beş fəsildən ibarət idi. Maraqlıdır ki, bu əsərdə qaldırılan musiqi nəzəriyyəsi məsələləri bu gün də aktuallığını itirməyib. Avropanın iki məşhur musiqişünası R. Erlanju və C. Fermer bir -birlərindən xəbərsiz olaraq Urməvinin bir rübai üzərindəki not yazısını müasir not yazısına köçürə bilmişlər. Yeddi yüz ildən bəri susan melodiyalar yenidən səslənmişdir. Artıq VII-VIII əsrdir ki, Şərqin və Qərbin bir sıra alimləri böyük musiqişünas Səfiəddin Urməvinin "Kitab əl Ədvar", eləcə də "Şərəfiyyə" risaləsində verilən çox qiymətli, alimin özünün böyük təvazökarlıqla qeyd etdiyi "bir sıra şeylərə vaqif olurlar" və Urməvinin ölməz ənənələrini davam etdirirlər. Urməvinin risalələri orta əsrin qaranlıqlarını . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------53------------------------------------ yararaq, unikal elmi əsərlər kimi bu gün də yaşayır və dünyanın bir sıra şəhərlərinin kitabxanalarında: (Nyu- York, Paris, Berlin, Vyana, Qahirə, İstanbul, Sankt- Peterburq, Tehran, Bakı və s.) qiymətli əlyazmalar kimi saxlanılır. Yeddi əsr sonra, yəni XX əsrin ortalarında məşhur Azərbaycan bəstəkarı, milli operanın yaradıcısı Üzeyir bəy Hacıbəyli özünün "Azərbaycan xalq musiqisinin əsasları" kitabında yazırdı: "Yaxın Şərq xalqları musiqisinin nəzəri və əməli inkişafı tarixində başlıca yeri dunyada məşhur olan iki nəfər Azərbaycan alimi, nəzəriyyəçi, musiqişünas tutur: Səfiəddin Ədbülmömin ibn Yusif əl Urməvi (XIII əsr) və Əbdülqadir Marağai (XIV əsr)". Əbülhəsən Bəhmənyar Azərbaycani (farsca ﻥﺎﺑﺯﺮﻣ ﻦﺑ ﺭﺎﻴﻨﻤﻬﺑ ﻦﺴﺤﻟﺍﻮﺑﺍ ) Şərq peripatetizminin görkəmli nümayəndələrindən biri, Azərbaycan fəlsəfi məktəbinin banisi, İbn Sinanın şagirdi. Doğum yeri naməlum olan filosof mənbələrdə bir qayda olaraq "əl-Azərbaycani" olaraq xatırlanır və Azərbaycandan olması vurğulanır. Şagirdi Zəhirəddin əl-Beyhəqi filosofun Azərbaycandan olmasını xüsusilə qeyd edir. Bəzi mənbələr onun əvvəllər zərdüştü olduğunu, daha sonra islamı qəbul etdiyini qeyd edirlər. Bəhmənyar Azərbaycani əksər şərq peripatetikləri kimi öz əsərlərini ərəb dilində yazmışdır. Təkcə Azərbaycanda deyil, ümumilikdə Şərq fəlsəfəsi tarixində yaradıcılığı böyük əhəmiyyətə malik olan filosof həm də yetişdirdiyi dəyərli alimlərlə öz . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------54------------------------------------ məktəbini yaratmışdır. Bəhmənyar parlaq istedadı və çalışqanlığı ilə İbn Sinanın dərin rəğbətini qazanmışdır. Müəllim sonralar öz şagirdi haqqında iftixarla yazırdı: "O mənə oğuldan artıq istəklidir. Mən ona təlim–tərbiyyə vermiş və bu səviyyəyə gətirib çıxarmışam". Bəhmənyar əl-Azərbaycani "Təhsil" əsəri Bəhmənyarın yaradıcılığında xüsusi yer tutur. Filosof bu əsəri dayısı Əbu Mənsur Bəhram ibn Xürşid ibn İzədyara ithaf etmişdir. Onun ərəb dilində orijinalının müxtəlif illərdə köçürülmüş əlyazma nüsxələri Rampur, Tehran, İstanbul, Vatikan, Qahirə, London və Beyrut şəhərlərinin kitabxanalarının əlyazma fondlarında saxlanılmaqdadır. "Təhsil" ilk dəfə 1971–ci . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------55------------------------------------ ildə Tehranda nəşr edilmişdir. Bəhmənyar İbn Sina ilə apardığı mübahisələr nəticəsində yazdığı bu əsərin quruluşuna görə "Bilik kitabı", mənalarının əhatəsi sarıdan öz müəlliminin bütün əsərlərinə müvafiq gəldiyini müqəddimədə qeyd edir. Təhsil əsəri "Məntiq" ("əl–Məntiq"), "Metafikizika" ("Elm ma bəd ət – təbiə") və "Əyani mövcud şeylərin halları" ("Əhval əyan əl – maucudat") olmaqla üç kitabdan ibarətdir. Bunlar Şərq peripatetizminin əsasən nəzəri hissəsini fadə edir. Müəllif "Təhsil" əsərində Aristoteldən başqa Empedoklun, Evklidin, Sokratın, Platonun və antik dövrün digər nəhəng alimlərnin adlarını çəkmiş, onlardan iqtibaslar gətirmişdir. O, mühüm fəlsəfi problemlərin qoyuluşunda və həllində İbn Sinanın əsərlərindən, ümumiyyətlə fikirlərindən geniş bəhrələnərək müəlliminin yolunu ardıcıl davam etdirmişdir. "Təhsil" orta əsrlərdə məntiq, metafizika və təbiyyəti öyrənmək üçün mühüm mənbələrdən biri olmuşdur. Görkəmli ərəb filosofu Əbdüllətif Bağdadi (1163 – 1231) peripatetizmə dair başqa əsərlərə yanaşı bu kitabdan təhsil aldığını xüsusi qeyd etmişdir. Aristotel (yunanca Ἀριστοτέλης deyilir) bəzən Ərəstun kimi tanınır (bizim eradan əvvəl 384-cü ildə anadan olmuşdur, 322-ci ildə dünyasını dəyişmişdir). Qədim yunan filosofudur. Aristo- tel fəlsəfə, məntiq, psixologiya, fizika, biologi- ya, tarix, etika, estetika və siyasət kimi fundamental Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|