Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1
Yüklə 3,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
. İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------10------------------------------------ Platon Səfiəddin Urməvi Göründüyü kimi, bir sıra ideyalar öz elmi sübutunu uzun müddət gözləməli olmuşdur. Bunun bir sıra səbəbləri vardır və bizim fikrimizcə, həmin səbəblərdən biri də ənənəvi elmi metodologiyada ”hər bir kateqoriya digər kateqoriyalardan heç birinin əhatə etmədiyi xüsusi məzmunu ifadə edir” [71, s.131] -tezisinin rəhbər tutulmasıdır. Bu, qətiyyən doğru deyil, çünki, hər bir kateqoriyada digər kateqoriyalar barədə hökmən minimal informasiya vardır. Həmin informasiya olmazsa, dünyanın vahid mənzərəsini təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Belə ki, bütün anlayış və kateqoriyalar sistemi qapalı, yəni inteqrasiya edilmiş bir zəncir təşkil edir. Zəncirin ümumi uzunluğu isə onu təşkil edən həlqələrin uzunluqları cəmindən həmişə qısadır. Bu cəhətdən ən maraqlısı varlıq kateqoriyasıdır. Çünki, Hegel (1770-1831) göstərir ki, ”əgər biz dünyanı nəzərdən keçirərkən yalnız ”o mövcuddur”- deyib, artıq . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------11------------------------------------ heç nə əlavə etmiriksə, onda biz bütün müəyyən olanı nəzərdən qaçırır və deməli, mütləq dolğunluq əvəzinə, mütləq boşluq əldə edirik” [37, с.222]. Yəni, varlıq mövcud olan hər şeyi, o cümlədən, yoxluğun özünü də əhatə edir. Varlığın mahiyyətinin ən dərin qatında qeyri- müəyyənlik dayanır. Bu, Birçil kürə anlayışını daxil etməklə, Kainatın başdan-başa enerji kürəsi olması və bu enerjinin təsadüfi və dinamik paylanmada mövcud olması ideyasını irəli sürməyə imkan vermişdir [90]. Georq Vilhelm Fridrix Heqel (almanca Georg Wilhelm Friedrich Hegel ) alman flosofu, alman klassik fəlsəfəsinin yaradıcılarından biri. Assosiativ təfəkkür prizmasından böyük prinsipial əhəmiyyəti olan kateqoriyalar sırasında ilk yerlərdən biri məkan və zamana aiddir. Müasir qabaqcıl fəlsəfəyə görə, . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------12------------------------------------ məkan – maddi cisimlərin və hadisələrin müəyyən yer tutumuna malik olmasını, cisimlər arasında xüsusi surətdə yerləşməsini ifadə edir. Zaman isə cisim və hadisələrin müəyyən ardıcıllıq və sürəkliklə davam etməsini, dövrlər, mərhələlər üzrə inkişaf etməsi xassəsini ifadə edir. Lakin informasiyanın saxlandığı yaddaş da məkandır. Virtual yaddaşın mövcudluğu isə göstərir ki, məkanın başqa xassələri də vardır. Bu baxımdan, kod da, informasiya daşıyıcısı (yaddaş) olmaqla, məkan xassəsi nümayiş etdirir. Kod - məkan mövqeyindədirsə, informasiya da zaman mövqeyindədir. Məhz bu baxımdan əks-əlaqələr kompleksi məkan-zaman şəbəkəsi yaradır. Koddakı bolluq xassəsinə əsaslanmaqla, hökm etmək olar ki, məkanın doluluq dərəcəsi vardır. Bu mənada, “birçil-sıfırçıl kürələr” assosiasiyası mütləq böyük, dolu, virtual məkan, “sıfırçıl- sıfırçıl kürələr” assosiasiyası isə mütləq kiçik, boş, virtual məkandır. Real assosiasiyaların ən böyüyü Kainat – nöqtə assosiasiyası, ən kiçiyi isə iki nöqtə arasındakı assosiasiyadır. Birçil kürəsiz sıfırçıl kürənin qeyri- mümkünlüyü sıfırçılın birçildən, yoxluğun varlıqdan törəmə olmasını göstərir. Çünki, sıfırçıl – birçilin, yoxluq isə varlığın tamamlayıcısı və sərhədləridir. Assosiasiya – iki element arasındakı hər cür əlaqə və münasibətlər məcmusu olduğundan, bu münasibətlərin yaratdığı məkan virtualdır. Bu isə o deməkdir ki, nəqliyyat və rabitə də virtual məkandır. Odur ki, assosiativ idarəetmə yalnız virtual məkanda baş verən prosesdir. Yəni, virtual idarəetmə assosiativ idarəetmənin gerçək- ləşən xüsusi halıdır. . İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR ---------------------------------13------------------------------------ Materialist fəlsəfəyə görə, məkan-zaman obyektivdir, insan şüurundan asılı deyildir. Lakin şüur da məkan-zaman xaricində deyildir və buna görə də məkan və zamanın yalnız maddi olana aid edilməsi düzgün deyil. Çünki məkan və zaman tamamilə və bilavasitə informasiyaya da aiddir. Bununla belə, informasiyanın miqdarı ləğv edilən qeyri-müəyyənliklə ölçüldüyündən, məkan və zamanın qeyri-müəyyənliklə mahiyyət bağlılığının şahidi oluruq. Müasir elmi təsəvvürdə zamanın yalnız bir ölçüsü vardır: cisimlər zamanca ancaq keçmişdən gələcəyə doğru bir istiqamətdə hərəkət edə bilərlər. Halbuki fikir də məkan və zaman xaricində olan şey deyildir. Deməli, fikrin keçmişə yönəlməsi məkan və zamanın virtuallıq nümayiş etdirəbilən olmasından xəbər verir. Bundan əlavə, mütləq məkan bolluğu və mütləq zaman bolluğu sıfra bərabər olduğundan, məkan və zaman bolluğu məkan və zaman boşluğu kimi nəzərə gəlir. Bu baxımdan, şüur özünü bir tərəfdən - virtual məkan, digər tərəfdən də virtual zaman kimi təqdim edir. Ənənəvi təsəvvürə görə zaman qayıtmazdır, keçmişi qaytarmaq mümkün deyildir, zaman ancaq irəliyə hərəkət edir. Lakin zamanın irəliyə hərəkəti nə deməkdir? Axı A.Eynşteynə (1879-1955) görə, zaman anlayışı ölçmə prosesindən (saatlardan) kənarda məzmunsuzdur; hər hansı prosesin ölçmə əməliyyatından kənarda öz- özlüyündə heç bir müddəti yoxdur və nisbilik nəzəriyyəsi vaxtın ölçülməsi nəticələrinin ölçmə üsulundan asılı olmaması haqqındakı klassik konsepsiyanın kökündən yanlış olduğunu sübut etmişdir [71, s.148-149]. Yüklə 3,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|