Dərs vəSAİTİ Sumqayıt Dövlət Universitetinin

T.D.Ağayev,Ş.Ə.Əhmədov,T.A. Xəlilov 
 
39 
 
2.2. Atmosferin mühafizəsi 
 
Atmosferin  xarakteristikası  və  çirklənmə  növləri. 
Bizim 
nəfəs  aldığımız  havada  çox  böyük  miqdarda  zərərli  maddələr 
mövcuddur. 
Bu  həm  bərk  hissəciklər,  məsələn,  hisin,  asbestin, 
qurğuşunun hissəcikləri karbohidrogenlərin və kükürd turşusunun 
maye  qatışıqları  və  karbon  qazının  oksidi,  azot  oksidi,  kükürd 
dioksidi  kimi  qazlardır.  Havada  olan  bütün  bu  çirkləndiricilər 
insan orqanizminə bioloji təsir göstərir: nəfəsalma çətinləşir; ürək-
damar  xəstəliklərinin  gedişi  qəlizləşir  və  mürəkkəb  xarakter  alır. 
Havada  olan  çirkləndiricilərin  təsirindən  (məsələn,  kükürd 
dioksidi  və  karbon  iki  oksidi)  müxtəlif  tikinti  materialları,  o 
cümlədən  əhəng  və  metallar  korroziyaya  uğrayır.  Bundan  əlavə, 
ərazinin  görünüşü  dəyişə  bilər,  çünki  bitkilər  də  havanın 
çirklənməsinə həssasdır. 
Smoq  (ingiliscə 
smoke
  –  tüstü  və 
fog
  –  duman),  bir  çox 
şəhərlərin  normal  havasını  pozur.  O,  havada  olan  karbohidrogen 
və  avtomobillərin  tullantı  qazlarında  olan  azot  oksidlərinin 
reaksiyası nəticəsində yaranır. 
2.1 cədvəli və 2.3 şəkli Yer atmosferinin normal tərkibini və 
quruluşunu yada salmağa imkan verir. 
Yerin  atmosferi  temperatura  uyğun  olaraq,  təbəqələrə 
bölünürlər.  Şək.  2.3-də  təbəqələrin  hündürlüyü  təqribi  olaraq 
göstərilmişdir,  çünki  o,  hesablama  nöqtəsindən  asılı  olaraq 
dəyişir. 
YUNEP

-in  məlumatlarına  görə  atmosferin  ildə  25  milyard 
tona qədər ayrılan əsas çirkləndiricilərinə aşağıdakılar aiddir: 

 
Kükürd dioksidi və toz hissəcikləri –  200 mln ton/ildə; 

 
Azot oksidləri (N
x
O
y
) – 600 mln ton/ildə; 

 
Karbon oksidləri (CO və CO
2
) – 8000 mln ton/ildə; 

 
Karbohidrogenlər (C
x
H
y
) – 80 mln ton/ildə. 
 
                                                

 
YUNEP
 – BMT-nin ətraf mühit üzrə proqramı 

---