Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Siyasi sahə
- Cəmiyyətin mənəvi sahəsi
- Legitimləşmə hesabına, ictimailəşmə və institut- laşmanm nəticələrinin cəmiyyətdə qəbul olunmuş dəyərlərlə daim müqayisə edilməsi baş verir.
ictimai ədalətə riayət olunması; etnik, milli, sosial - sinfi və qrup münasibətləri kompleksinin nizama salınması ilə bağlı qarşılıqlı fəaliyyət həyata keçirilir.
subyektlərin qarşılıqlı fəaliyyəti təşkil edir - burada məqsəd subyektlərin marağının hakimiyyət, dövlət quruluşu, hüquq və azadlıq prinsipləri əsasında həyata keçirilməsidir - bunun üçün əvvəlcədən hazırlanan ictimai texnologiyalar və tətbiq proqramlarından istifadə olunur. Bu sahənin elementləri kimi siyasi institutlar (dövlət, təşkilatlar, partiyalar), siyasi və hüquqi normalar (konstitusiya, qanunlar, nizamnamələr), siyasi münasibətlər və fəaliyyət, siyasi şüur çıxış edir. Bəzi cəmiyyətlərdə, o cümlədən Azərbaycan cəmiyyətində bu sahənin rolu böyükdür və yerdə qalan sahələr üzərində hökmranlıq edir. Cəmiyyətin mənəvi sahəsi - ictimai həyat sahəsidir, onun məzmununu cəmiyyət və adamların fəaliyyətində aşkar olunan fikirlər, biliklər, dəyərlər məcmusu kimi obyektiv ideal varlıq və hakim mahiyyət, ictimai və fərdi varlığın keyfiyyət və istiqamətləri təşkil edir. Mənəvi sahə özündə ictimai şüurun bütün formalarını - fəlsəfəni, dini, əxlaqı, hüququ, incəsənəti, eyni zamanda elmi, ideologiyanı, təhsili, bütün çalarları ilə təzahür olunan tərbiyəni birləşdirir. Bu sahədə cəmiyyətin dəyərlər kompleksi və həyat strategiyası, ictimai layihələr və onların həyata keçirilməsi vasitələri formalaşır, keçmiş dərk olunur, bu gün yaradılır, gələcəyin istiqamətləri qurulur. Bu nöqteyi nəzərdən mənəvi sahənin rolu durmadan artır və inkişaf üçün onun əhəmiyyətini qiymətləndirmək mümkün deyildir. 18 Cəmiyyət həyatının bütün sahələri sistem kimi bir- biri ilə sıx bağlıdır və öz aralarında qarşılıqlı fəaliyyətdədir. Dediyimiz kimi cəmiyyət öz-özünə inkişaf edən və özünü nizamlayan sistemdir - bu yüksək təşəkküllü bütövlüyə xasdır. Bununla yanaşı cəmiyyətdə baş verən prosesləri nizamlayan, onun dinamik inkişafını təmin edən idarəetmə, koordinasiya mənəvi dövlət kimi elə bir ictimai institutdur ki, onun rolu bəzi proqnozlara baxmayaraq nəinki azalmır, əksinə aydın şəkildə artır. Cəmiyyətin fəaliyyət göstərməsi mexanizminin mürəkkəb kompleksi insana effektli təsiri nəzərdə tutur. Bu kompleksin əsasını a) ictimailəşmə; b)institutlaşma; c) legitimlik təşkil edir ictimailəşmə subyektin cəmiyyətdə qəbul olunan müvafiq qaydalara əsasən “uyğunlaşması”, inteqrasiya etməsi prosesidir. İctimailəşmə gedişində fərd ictimai təcrübəyə - simvolik semiotika, kommunikativ, mədəni - birləşir. İctimailəşmənin fenomenologiyası çoxlu üsul və yolları özündə birləşdirir, lakin elementar təlqin istisna olmaqla onun digər formaları həqiqəti “tədarük edir”, onlar adətən təntənəli şəkildə bildirilmir, nümayiş olunmur, ortaya qoyulmur. Onlar həyat təzindən, adamların qəbul etdiyi yaşayış tərzindən irəli gəlir. L.Şestov qeyd etmişdir ki, bu həqiqətlər Allah, ruhun ölməzliyi kimi olan qəbildəndir. Əlbəttə, onlar haqqında olan danışmaq olar, lakin onlar haqqında soruşulmayanda bunu etməyə cəhd edilmir. Öz təbiətləri etibarı ilə onlar görünən olmağa cəhd etmir və istəmirlər. Bu cür həqiqətlər praktiki əqidən, ekzistensial əqidədən gəlir; onların qanunauyğunluğu həyatın dərin- liyindədir, sübutda yox, vəhydədir.
İnstitutlaşmaya obycktivləşmə prosesi; subyektlərin status - rol ictimai münasibətlər kimi çıxış etməsi baxımından fərddən üstün səviyyədə ictimai vahid olmasının əsaslandırılması kimi baxmaq olar. Təbii institutlaşma müvafiq müddəa və rolların tədricən nonnativ təsdiq olunmasıdır. Dövlət tərəfindən həyata keçirilən süni institutlaşma əvvəlcə normaların, qaydaların yaranmasını, sonra qarşılıqlı fəaliyyətin real iştirakçılarını nəzərdə tutur. Tipik nümunə kimi struktur islahatları qeyd etmək olar, yəni yeni ictimai quruluşun səmərəli hazırlanmış parametrləri: bunları konkret status - rol qarşılıqlı fəaliyyət çərçivəsinə salmaq lazımdır.
uyğun gəlməyənlər kənarlaşdırılır. Bununla belə cəmiyyətin bütövlüyü, onun daxili rəngarəngliyi ilə birlikdə inkişafı təmin olunur. Legitimləşmə cəmiyyətin nisbi sabitliyini, onun dəyərlərini üzə çıxarır, yəni bu dəyərlərin xaricdən fərdlərin və sosial subyektlərin “daxili planına” keçirilir. Cəmiyyətdə islahatların, dəyişikliklərin keçirilməsində yaranan çətinliklər məhz bununla bağlıdır - cəmiyyətin və kütlənin mənimsədiyi dəyərlər təlit olunan sosial qarşılıqlı fəaliyyət tipinə zidd olur. Cəmiyyət fəaliyyət göstərdikcə fasiləsiz olaraq dəyişir. Adamlar yeni qarşılıqlı fəaliyyət növü yaradır, ictimai həyatın institut örtüyünü dəyişdirir, dəyər - normativ qaydalar dəyişir. Bu dəyişikliyin mənbəyi adamlar - fərdlər ailə institutdur, lakin ilk növbədə onların yaratdıqları dövlət, təhsil, elm kimi ictimai subyektlər və digər institutlar, eyni zamanda vətəndaş cəmiyyətidir. Bu fenomenlərdə fəaliyyət göstərən qüv- 20 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|