“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Motivasiya mərhələsi bir çox hallarda fəal təlim prinsiplərinə və bu
mərhələnin mahiyyətinə uyğun deyil. Səhifə 33-də motivasiya mərhələsində
müəllim frontal sorğu keçirir (ənənəvi metod), sorğudan əldə olunan nəticə
müəllim tərəfindən ümumiləşdirilir, ismi birləşmələrin növləri haqqında
məlumat verilir. Bu cür motivasiya başqa dərslərdə də təkrar olunur.
MMV-də bir çox hallarda məzmun standartlarından çıxarılan təlim
nəticələri standartın tələbinə uyğun gəlmir, məqsəd və vəzifələri tam ehtiva
etmir, habelə elmi-metodik baxımdan yanlışdır.
Dinləyib-anlama və danışma məzmun xətti danışanı dinləyə bilmək,
onun fikrinə münasibət bildirmək, fikrini inandırıcı şəkildə təqdim etmək,
dinlənilmiş mətndəki informasiyanı çevik qəbul edib onun əsasında aydın və
dəqiq mühakimə yürütmək, qoyulmuş məqsədə və auditoriyanın səviyyəsinə
müvafiq
məntiqli, rabitəli və inandırıcı çıxışlar etmək bacarıqlarının
formalaşdırılmasını təmin etməlidir. Lakin vəsaitdə bu məzmun xəttinin 1.1.
(Dinlədiyi fikri anladığını nümayiş etdirir) əsas standartının və ona müvafiq alt
standartların dinləmə ilə bağlı deyil, oxu materialları əsasında reallaşdırılması
nəzərdə tutulur.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
1.1.1. ( Suallar verməklə dinlədiyi fakt və hadisələr barədə
özünün fikir və mülahizələri dəqiqləşdirir) alt standartı şagirdin
dinlədiyi fakt və hadisələr barədə özünün fikir və mülahizələrini
suallar verməklə dəqiqləşdirməsini tələb edir. Lakin MMV-də bu alt
standartdan çıxarılan təlim nəticələri alt standartın tələbinə uyğun
deyil: “Dinlədiyi fikirlər barədə mülahizələrini dəqiqləşdirir”
(səh.36,40), “Mətndəki əsas faktları seçir və münasibət bildirir”
(səh.108), “Mətndəki faktlar haqqında fikirləri dəqiqləşdirir”
(səh.115), “Mətndəki əsas faktları seçir və mülahizələrini
dəqiqləşdirir”
(səh.130,132),
“Dinlədiyi
hadisə
haqqında
mülahizələrini dəqiqləşdirir” (səh.136).
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
1.1.2.
(Dinlədiyi
fikrin
məntiqiliyini
əsaslandırır) alt
standartından çıxarılan təlim nəticələri bir çox hallarda standartın
tələbinə uyğun gəlmir: “Mətni məntiqə əsaslanaraq abzaslara
bölür” (səh.24), “Dil haqqında fikirlərini əsaslandırır” (səh.31),
“Fikrini əsaslandırır” (səh.72, 78, 79, 95...), “Mövzu ilə bağlı
fikirlərini əsaslandırır” (səh.44). Bu təlim nəticələrini konkret
mövzu üzrə reallaşdırmaqla bağlı müəllimə heç bir tövsiyə verilmir.
Təlim nəticələri çıxarılarkən çox zaman alt standartın özü bəsit
şəkildə təkrar edilir, bəzən də bir alt standartdan çıxarılan təlim
nəticəsi başqa bir alt standartın tələbini əks etdirir.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
1.2.1. ( Auditoriyanın səviyyəsinə uyğun ifadə forması seçir) alt
standartının tələbi auditoriyanın səviyyəsinə uyğun ifadə forması
seçməkdir. Bu alt standartın təlim nəticələri çox zaman standarta ya
uyğun gəlmir, ya da standartda tələb olunan bacarığı konkretləşdirmir:
“Fikirlərini yoldaşlarının qəbul edəcəyi formada çatdırır” (səh.20),
“Mətndəki əsas fikri yoldaşlarının anlaya biləcəyi formada nəql
edir” (səh.28), “Sinif yoldaşlarının səviyyəsinə uyğun fikrini izah
edir” (səh.42) “Mətni şagirdlərin başa düşəcəyi şəkildə nəql edir”
(səh.48), “Fikirlərini çatdırmaq üçün uyğun ifadə forması seçir”
(səh.115), “Dialoqu birinci şəxsin dilindən danışır” (səh.142), “Mətni
dialoq şəklində danışır” (səh.150) və s.
1.2.4.
(Müzakirələrdə
deyilmiş müxtəlif mövqeli fikirləri
ümumiləşdirir) alt
standartından çıxarılan təlim nəticələri standartın
tələbini tam şəkildə özündə əks etdirmir, mövzu üzrə konkretləşmir:
“Söylənilən fikirləri ümumiləşdirir” (səh.28, 38, 56, 73), “Deyilən
fikirləri ümumiləşdirir” (səh.58), “Nəticə çıxarmaq üçün fikirləri
ümumiləşdirir”
(səh.62),
“Sinif
yoldaşlarının
fikirlərini
ümumiləşdirir” (səh.72).
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
2.1.1. ( Tanış olmadığı söz və ifadələrin mənasını müvafiq
qarşılığı tapmaqla şərh edir) alt standartından çıxarılan təlim nəticələri
“Yeni sözlərin mənasını tapır” (səh.24), “Sözlərin mənasını
dəqiqləşdirir” (səh.42) alt standartın mahiyyətinə uyğun deyil.
8-ci sinifdə 2.1.2. (Həqiqi və məcazi mənalı söz və ifadələrin
mənasını nümunələrlə şərh edir) alt standartının məqsədi həqiqi və
məcazi mənalı söz və ifadələrin mənasını nümunələrlə şərh etmək
bacarıq və vərdişini formalaşdırmağı nəzərdə tutduğu halda, metodik
vəsaitdə bu məqsədə xidmət etməyən təlim nəticələri verilir. Məsələn,
“Sözlərin mənasını şərh edir” (səh.139), “Sözlərin mənasını
aydınlaşdırır” (səh.92, 142), “Söz və ifadələrin mənasını
aydınlaşdırır” (səh.150) və s. kimi təlim nəticələri alt standartı
konkretləşdirmək, xüsusiləşdirmək, dəqiqləşdirmək əvəzinə onu daha
ümumi şəkildə təkrar edir.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
8-ci sinif səviyyəsi üçün nəzərdə tutulmuş söz sırasını,
cümlələr və abzaslar arasında əlaqəni gözləməklə mətnin oxunmasına
dair bacarıqların yaradılması və inkişaf etdirilməsi kimi önəmli
məqsədə xidmət edən 2.2.1. (Söz sırasını, cümlələr və abzaslar
arasında əlaqəni gözləməklə mətni oxuyur) alt standartının təlim
nəticələri bir çox hallarda təhrif edilir və yaxud alt standarta qismən
uyğun verilir. Məsələn, alt standart oxu prosesində reallaşmalı olduğu
halda, MMV-də təlim nəticəsi belə verilir: “Abzaslar arasında
əlaqəni şərh etməklə mətnin məzmununu danışır” (səh.34),
“Mətndə abzasları müəyyən edir” (səh.79), “Mətni düzgün
oxuyur” (səh.92), “Mətni hissələrə bölüb adlandırır” (səh.88),
“Abzasları müəyyən edir” (səh.148), “Mətni abzaslara ayırır”
(səh.150).
Təlim
nəticələrindəki
yanlışlıq
alt
standartların
reallaşdırılmasına da imkan yaratmır.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Beləliklə,
MMV-də
fənn
kurikulumunun
tələblərinin
reallaşma mexanizmlərinin şərhi və əsaslandırılması qənaətbəxş
sayıla bilməz. Burada vahidlik prinsipi gözlənilməyib: əksər
mövzuların hər dərsi üçün ayrıca bir saat, bəzisi üçün iki saat, bəzisi
üçün üç saat nəzərdə tutulur. 3-cü kiçik summativ qiymətləndirmənin
(KSQ) vaxtı tələb olunan normadan gec müəyyənləşdirilmişdir
(MMV, səh.10-11). 3-cü bölməyə aid KSQ 2 dəfə aparılır.
Ümumiyyətlə, 2-ci ilə 3-cü KSQ arasında 22 saat vaxt fərqi var. 3-cü
və 4-cü KSQ-lər arasında isə bu fərq 10 saatdır. “Ümumi təhsil
məktəblərində məktəbdaxili qiymətləndirmənin aparılmasına dair
müvəqqəti təlimat”a görə bunlar yolverilməzdir.
İllik planlaşdırmada resurslar bütün dərslər üçün tamamilə
eyni mənbələrdir: dərslik və lüğət, bunlara aid dərs icmallarında isə
nisbətən fərqlidir.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Nailiyyət səviyyələri üzrə qiymətləndirmə rubrikalarında bəzi
qiymətləndirmə meyarları düzgün deyil və ya göstərilən səviyyəyə
uyğun deyil. Qiymətləndirmə rubrikalarında 1-ci səviyyə üçün
verilən meyarlarda bəzi ifadələr müasir təlim prinsiplərinə ziddir.
Bəllidir ki, 1-ci səviyyə üçün feilin inkar formasında işlədilməsi,
məsələn: “Deyilən fikirləri ümumiləşdirə bilmir” (səh.61), “Söz və
söz birləşmələri arasındakı sintaktik əlaqəni müəyyənləşdirə
bilmir” (səh.61) və s. pedaqoji baxımdan məqbul hesab edilmir.
Ümumiyyətlə, qiymətləndirmə meyarları: mülahizə irəli sürmür,
fikrini məntiqi cəhətdən əsaslandırmağı bacarmır, cümlənin növlərini
fərqləndirməyi bacarmır, yaza bilmir, ...əlavələr edə bilmir,
...müəyyən edə bilmir – metodik cəhətdən doğru deyil. Belə ki,
müasir təlimin məqsədi biliklərlə yanaşı, müəyyən bacarıq və
vərdişləri formalaşdırmaqdır. Şagird adi bir bacarığa yiyələnməyibsə,
deməli, bütövlükdə dərs uğursuz olub.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 32. Dərsdə 4 alt standartın reallaşdırılması nəzərdə
tutulsa da, “Qiymətləndirmə” rubrikasında 3 alt standartın
qiymətləndirilməsi verilmişdir.
Səhifə 24. M.Kazımbəy haqqındakı dinləmə mətni ilə əsas
mövzuya keçid uğursuz alınır. Eyni dərsdə həm dərslikdəki mətn,
həm də dinləmə mətni üzərində iş təşkil olunmalı (dinləmə mətni
kifayət qədər mürəkkəbdir) və müxtəlif tapşırıqlar (1-9) yerinə
yetirilməlidir.
Səhifə 26. 3.1.3. (Mətnin hissələri, abzaslar və cümlələr
arasında əlaqəni gözləməklə yazıya düzəlişlər edir) alt standartının
təlim nəticəsi (“Mətndəki mürəkkəb adlara düzəliş edir”)
standarta uyğun deyil. Belə ki, bu alt standart mətndəki mürəkkəb
adlara deyil, mətnin hissələri, abzaslar və cümlələr arasında əlaqəni
gözləməklə yazıya düzəliş edilməsini tələb edir.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 36. Buradakı icmal “Mədinə xanım Qiyasbəyli”
mətninin üzərində işin davamı kimi nəzərdə tutulduğu halda, bu
mətn üzərində heç bir əməliyyat aparılmır. Gah motivasiya kimi
hər hansı bədii mətn, gah çalışma kimi bədii mətn, gah da digər
çalışma kimi (10-cu tapşırıq) başqa bir mətn təqdim olunur.
Dərsin resurslarında şifahi nitqi müşahidə cədvəli verilir, lakin bu
resursdan istifadə barədə heç bir tövsiyə verilmir.
Burada qiymətləndirmə meyarlarında da ciddi pedaqoji
yanlışlıqlar var: I səviyyə – “Esseni müstəqil yazmağı
bacarmır”, “Söz birləşmələrinin növünü müəyyənləşdirə
bilmir”; II səviyyə – “Essenin xarakterini müəyyənləşdirə
bilmir”; III səviyyə – “Söz birləşmələrinin növünü müəllimin
köməyi ilə müəyyənləşdirə bilir”.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 46. KSQ № 1-də 2-ci və 4-cü suallar eyni
mahiyyətlidir.
5-ci tapşırıq 8-ci sinif üçün nəzərdə tutulmuş şagird
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üçün bəsit tapşırıqdır. Belə ki,
mətnin məzmunu ilə bağlı olan “Şah nə üçün köpək saxlayırdı?”
sualının cavabı mətndə açıq şəkildə mövcuddur.
Burada 10 sualdan 9-u test tapşırığıdır. 3-cü tapşırığın D
bəndində belə olmalıdır: “...qoruya bilsin”.
Səhifə 48. 6 alt standart və təlim nəticəsi verilsə də,
qiymətləndirmədə 5-i öz əksini tapmışdır.
Səhifə 50. 4.1.2. ( Söz və söz birləşmələrinin sintaktik
vəzifəsini müəyyən edir) alt standartı ilə ondan çıxarılan təlim nəticəsi
(“Söz və söz birləşmələri arasındakı əlaqələri müəyyən edir”)
uyğun deyil.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 53. Mürəkkəb adların yazılışı ilə bağlı 3 cümlə verilir:
“1. “Leyli və Məcnun” operasına baxdım. 2. “Leyli və Məcnun”a
baxdım. 3. “Leyli və Məcnuna” baxdım”. Bunlardan ikincisinin
doğru olduğu vurğulanır. Doğrudur, məqsəd dırnaq içərisində yazılan
mürəkkəb adlara artırılan şəkilçinin yazılış qaydasının öyrədilməsidir,
lakin 1-ci cümlədə də mürəkkəb ad düzgün yazılmışdır.
Dərs müasir təlim texnologiyaları baxımından da qüsurludur,
dərsin mərhələləri bir-birindən fərqləndirilməmişdir.
Səhifə 57. Dərslikdə səhifə 35-də 12-ci və 13-cü tapşırıqların
şagirdlərdə tənqidi təfəkkürün inkişafına xidmət etməsi deyilir. Lakin
bu tapşırıqlar – söz birləşmələrini seçmək, uzlaşma əlaqəsini
müəyyənləşdirmək, uzlaşma əlaqəsində olan sözləri qruplaşdırmaq -
nəzərdə tutulmuş məqsədə xidmət etmir.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 66. Qrup işində 3-cü qrupun tapşırığı, metodik baxımdan
uğursuzdur. Belə ki, 1-ci qrup faktlar seçməli, 2-ci qrup suallar
hazırlamalı, 3-cü qrup isə suallara cavab hazırlamalı (belə çıxır ki,
suallar hazır olanadək 3-cü qrup passiv vəziyyətdə qalır), 4-cü qrup
mətnin leksikası üzərində iş aparmalıdır. Müxtəlif əməliyyatlardan
sonra dialoq tərtib edilməli, sonra da müxtəlif qrammatik tapşırıqlar icra
edilməlidir. Belə dərs müasir təlim prinsiplərinə cavab vermir.
Burada qiymətləndirmə rubrikasında də nöqsan var. 3-cü meyar
pedaqoji baxımdan qüsurlu olmaqla yanaşı, III və IV səviyyələr üçün
eynidir: “Mətn əsasında sualları asanlıqla tərtib edir”.
Səhifə 69. II bölmə üçün müəyyənləşdirilmiş KSQ-də 7-ci
tapşırıq, demək olar ki, 6-cı tapşırığın təkrarıdır.
14-cü test tapşırığında sonuncu cümlədə hansı əlaqənin
olmadığını müəyyənləşdirmək tapşırılır, lakin sözü gedən cümlədə
sintaktik əlaqənin bütün növləri var.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 74. 4-cü səviyyədə müvafiq qiymətləndirmə meyarı
qüsurludur:
“Mətndəki
məna
əlaqəsini
izah
edərkən
müəyyənləşdirir və oxuyur”.
Səhifə
77.
“Səhəng
xidmətçiyə
nə
dedi?”
sualı
proqnozlaşdırma üçün məqsədəuyğun deyil.
Səhifə 85. Dərslikdəki 5-ci tapşırığın həm qrup işi kimi tətbiq
olunması, həm də yaradıcı tətbiqetmə - ev tapşırığı kimi verilməsi
tövsiyə olunur. Eyni zamanda tapşırığın xarakterinə uyğun gəlməyən
sərbəst yazı üsulu təklif olunur.
Səhifə 89. Tədqiqat sualı məqsədəuyğun deyil: “Zərflik nəyə
deyilir, nə ilə ifadə olunur?”
Səhifə 91. Motivasiya mərhələsində tədris olunacaq mövzu
ilə bağlı 9-cu tapşırığın icrasının verilməsi məqsədəuyğun deyil.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 94. Dərs üçün nəzərdə tutulmuş 4 alt
standartdan
3-nün
təlim
nəticəsi
yanlışdır:
1.2.1.
(Auditoriyanın səviyyəsinə uyğun ifadə forması seçir) –
“Fikrini anlaşıqlı şəkildə ifadə edir”; 3.1.1. ( Mövzuya uyğun
müxtəlif tipli (nəqli, təsviri, mühakimə) mətnlər yazır) və
3.1.3. ( Mətnin hissələri, abzaslar və cümlələr arasında əlaqəni
gözləməklə yazıya düzəlişlər edir) (iki alt standartdan bir təlim
nəticəsi çıxarılıb) – “Abzaslar və cümlələr arasında əlaqəni
gözləməklə şəhidlər haqqında yazı yazır”.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə
95.
Dinləmə
mətninin 2-ci abzasındakı 2-ci
cümlə
(“Başına
fəlakətlər
gələcəyini duyub çox peşman
olur və hər gün Allaha dua edir
ki, kaş ki Mövlana yanımda
olub mənə kömək edə idi”)
qüsurludur
və
dünyəvilik
prinsipinə ziddir.
Səhifə 97. Təklif edilən
variant (frontal sorğu) motivasiya
üçün əlverişli deyil. Verilən 2-ci
mətn yarımçıq olduğu üçün fikir
aydın olmur.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 99. Dərslikdə səhifə 91-dəki 6-cı tapşırığın həm
motivasiya, həm də tədqiqatın aparılması mərhələlərinin icra edilməsi
üçün nəzərdə tutulması metodik baxımdan məqbul deyil. 6-cı tapşırıq
yalnız tədqiqat xarakterlidir.
Səhifə 104. KSQ №3-də 1-ci sualın əvvəldə verilməsi
məqsədəuyğun deyil, çünki mətn bərpa olunduqdan sonra ona uyğun
başlıq seçilə bilər.
4-cü
test
tapşırığı əhəmiyyətsizdir, heç bir bacarığın
yoxlanmasına xidmət edə bilməz. 9-cu sualdakı cümlədə norma
pozuntusu, üslub səhvi var: “Həyətdəki toyuq birdən-birə acıqlı
səslə qaqqıldadı”.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
12-ci test tapşırığında şühudi keçmiş zamanda işlənən feillə
ifadə olunan xəbərin verildiyi bəndin müəyyənləşdirilməsi tələb
edilir. A, C, D, E bəndlərinin hər biri düzgün cavabdır. Bundan başqa,
5-ci-7-ci sinif ana dili proqramlarında keçmiş zaman tədris olunarkən
“şühudi keçmiş zaman şəkilçisi” termininin verilmədiyi və tədris
olunmadığı
halda
(ümumiyyətlə,
hal-hazırda
ümumtəhsil
məktəblərində istifadədə olan “Azərbaycan dili” dərsliyində feilin
zamana görə dəyişməsi tədris olunarkən zaman şəkilçilərinin şühudi
və nəqli keçmiş, qəti və qeyri-qəti gələcək zaman bölgüsü verilmir)
(“Azərbaycan dili”, 5-ci sinif üçün dərslik. Bakı: Altun Kitab, 2012,
səh.137.), belə bilik və bacarığın yoxlanaraq qiymətləndirilməsi də
doğru deyil.
“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)
məzmununun işlənməsi baxımından
Səhifə 112. Mətnin oxusu təşkil olunmadan, ( “Hüseynqulu
Sarabskinin
xatirələri”) müqayisəsinin aparılması tapşırılır.
Yalnız bundan sonra mətnin oxunması tövsiyə olunur.
Səhifə 153-154. KSQ №7-də 3-cü sualda “Abzasları
müəyyənləşdirin” deyil, “ Buraxılmış abzasları müəyyənləşdirin”
yazılması daha məqsədəuyğundur.
6-cı və 7-ci test tapşırıqlarının cavabı tapılarkən 8-ci test
tapşırığının cavabı da mexaniki şəkildə əldə olunur. 14-cü sual
ümumi səciyyəlidir, konkret verilsə, daha məqsədəuyğun olar.
Kiçik
summativ
qiymətləndirmələrdə
qapalı
test
tapşırıqlarının sayı açıq suallarla müqayisədə daha çoxdur. Eyni
nisbətdə verilməsi məqsədəuyğundur.
Diqqətinizə görə təşəkkür
edirik!
Dostları ilə paylaş: |