Dərslik 1994-cü ildə nəşr edilmiş ali məktəblər üçün «Azərbaycan tarixi»nin (I cild) davamıdır və xalqımızın tarixinin
Yüklə 3,22 Mb. Pdf görüntüsü
|
yən 150 fəhlə əməkhaqqının verilməməsinə etirazlarını bildirdilər və podratçının vəkilini döydülər. Müdiriyyət fəhlələrin tələbini müzakirə etməyə məcbur oldu. Bakıdakı ilk tətillər tələblərə və mübarizə formasına görə əvvəlki illərdəki tətillərə oxşasa da, şüurluluq səviyyəsinə və qətiyyətinə görə xeyli fərqlənirdi. Polis hərəkatın qarşısını əvvəlki üsullarla ala bilmirdi. Tez-tez şəhərin ətrafinda fəhlələrin yığıncaqlan keçirilir, qarşıda duran vəzifələr müzakirə edilir, sahibkarlara təqdim ediləcək tələblər hazırlanırdı. 1902-
ci ilin aprelində Bakının mərkəzində fəhlə rayonlanndan gəlmiş minlərlə fəhlə ilk dəfə açıq nümayişə çıxdı. Onlar «Rədd olsun mütləqiyyət!» və «Yaşasın azadlıq!» şüarları söyləyirdilər. Şəhərin mərkəzindəki izdihamla bir vaxtda Balaxanıda və Sabunçuda da nümayişlər keçirilirdi. Hökumət çətinliklə də olsa nümayişi dağıtmağa və onun fəallarını həbs etməyə müvəffəq oldu. Həmin il iyunun əvvəlində «Nobel qardaşlan» şirkətinin Balaxanıda və Sabunçudakı dülgərlik emalatxanasının azərbaycanlı fəhlələri iki gün tətil etdilər. Şəhərdə fanarçılann bir neçə gün davam edən tətili onlann tələblərinin yerinə yetirilməsi ilə başa çatdı. Beləliklə, bütün bu tətillər Azərbaycan fəhlələrinin gələcək ümumi çıxışlannm hazırlanmasında mühüm mərhələ oldu. Azərbaycanda fəhlə hərəkatı 1903-cü ildə geniş miqyas aldı. Martın 2-də Bakı fəhlələri mütləqiyyətə qarşı açıq küçə nümayişi keçirdi. Üç saata qədər davam edən nümayiş zamanı polis və kazaklarla qanlı toqquşma baş verdi. Nümayiş hökuməti qorxuya saldı. Kütləvi həbslər başlandı. Nümayişin fəal iştirakçılarından 60 nəfəri həbs edildi. Aprelin 27-də Bakı fəhlələri dünya zəhmətkeşləri ilə həmrəylik əlaməti olaraq 1 May nümayişinə çıxdılar. Həmin gün şəhərin müxtəlif rayonlarında 10 mindən artıq fəhlə nümayişə başladı. Onlann arasında qadınlar da az deyildi. Polislə toqquşmada 12 nəfər ağır yaralandı. Hökumət dairələri nümayişi silah gücünə dağıtdı və qabaqcıl fəhlələr tutulub həbsxanaya salındılar. İyunun 18-də Bibiheybətdəki mexaniki emalatxana fəhlələri əməkhaqqının artıniması haqqında tələblər irəli sürərək tətilə başladılar. Vəziyyətin gərginləşdiyini hiss edən müdiriyyət iyulun 1-dən maaşlan artıracağını vəd etdiyinə görə tətil dayandınidı. Lakin sahibkar verdiyi sözə əməl etmədi. Ona görə də elə həmin gün tətil yenidən davam etdirildi. Bu tətil iyulun 4-də şəhərin, demək olar ki, bütün rayonlarının fəhlələrini də ayağa qaldırdı və ümumi şəkil aldı. Dəmiryolunda hərə
kət kəsilmiş və elektrik stansiyası işləmirdi. Şəhərin sənaye həyatı, demək olar ki, dayanmışdı. İqtisadi tələblərlə başlanan tətil tədricən mütəşəkkil tətillərlə əvəz olunurdu. Tələblərin hazırlanması üçün qabaqcıl fəhlələrdən ibarət tətil komitəsi yaradılmışdı. Tətil komitəsinə müsəlman fəhlələrin nümayəndələri də daxil edilmişdilər. Tətil komitəsi böyük nüftıza malik olduğundan neft maqnatları onu «fəhlə hökuməti» adlandınrdılar. Tətil komitəsinin hazırladığı tələbnaməyə 8 saatlıq iş günü, əvvəlki nümayişlərdə iştiraka görə həbs edilən fəhlələrin azad edilməsi, işdən qovulanlann geri qaytarılması, əməkhaqqının artınlma- sı, nəzakətli rəftar və s. tələblər daxil edilmişdi. İyulun 8-nə qədər gəmi təmiri emalatxanaları fəhlələrinin, mədənçilərin, qulluqçulann, Gəncə, Yevlax, Ağstafa, Hacıqabul, Biləcəri dəmiryolçulannın tətilə qoşulmaları ilə tətilçilərin sayı 45-50 min nəfərə çatdı. Müsəlman fəhlələr tətildə qətiyyətlə iştirak edirdilər. Bakıdakı hadisələrdən vahiməyə düşən hökumət Bakıya əlavə hərbi hissələr göndərilməsini təşkil etmişdi. İyulun 8-də bu hissələr şəhərə gəldi. Hədələyici ultimatumla tətilçilərə təsir göstərmək mümkün olmadı. İyulun 14-də Cənubi Qafqazda bakılılarla həmrəy olduqlannı bildirən on minlərlə fəhlə tətilə başladı. İyulun 15-də isə mədənlərdə qəsdən yanğın törədildi. Yüzlərlə buruq sıradan çıxdı. Sahibkarlar və rəsmi dairələr bunun təqsirini fəhlələrin üzərinə atmaq istədilər. Qoşunlara başçılıq edən generalların əmri ilə tətilçilərə divan tutuldu. Bakı fəhlələrinin 22 gün davam etmiş ilk ümumi tətili iyulun 22-də qəddarcasına yatırıldı. Sahibkarlar tətillərdə iştirak edən 42 iri şirkətin fəhlələrindən az bir hissəsinə güzəştə getdi. Onlann tələblərinin çoxu ödənilmədi. Lakin buna baxmayaraq, fəhlələr mənəvi cəhətdən qələbə çaldılar və onlann mütəşəkkilliyi artdı. Tətil hökumətə və sahibkarlara fəhlələrin böyük qüvvə olduğunu anlatdı. Yüksək rütbəli çar məmurunun «Bakı, elektrik zənginin düyməsinə bənzər bir şeydir... Həmin düyməni basan kimi bütün Rusiyanı həyəcan bürüyür» sözləri bu fikri təsdiq edir, həqiqətən uə, Bakıdakı ümumi tətilin yatınimasına baxmayaraq, bu tətil bütün ölkədə əks-səda doğurdu, Cənubi Qafqaz və Rusiyanın cənubunda inqilabi yanğının başlanmasına səbəb oldu. Bakı fəhlələrinin iyulda keçirilən ümumi tətili Avropada da yüksək qiymətləndirildi. Alman sosial-demokratlarının liderlərindən biri 1903-cü ildə dünyada fəhlə hərəkatının iki mühüm qələbəsindən danışarkən Bakı fəhlələrinin ümumi tətilinin adını birinci sırada çəkmişdi. Kütləvi tətillərin baş verdiyi dövrdə qəzalarda kəndlilərin çıxışlan başlandı. Bu çıxışlar Bakı, Lənkəran, Şuşa, Gəncə, Nuxa və Şamaxı 38 Yüklə 3,22 Mb. Dostları ilə paylaş:
|