Dərslik az ərbaycan Milli Konservatoriyasının

 
7 
üslublarını araşdırmaq, mədəniyyət və incəsənətə dini sosial-ictimai 
v
ə  iqtisadi proseslərin təsiri  haqqında  anlayış  yaratmaqdır.  İncəsə-
n
ətin tarixini ümumi bəşəriyyətin tarixi ilə  sıx,  qırılmaz,  mürəkkəb 
proses kimi 
əlaqələndirmək, müxtəlif xalqların incəsənətində ümumi 
tendensiyalarına aydınlıq gətirmək, incəsənət əsərlərini təşkil etmək, 
onların  bədii  üslublarını  və  məzmunlarını  izah  etməkdir.  Fənnin 
öyr
ənilməsi üçün növbəti: «Təsviri incəsənətin tarixi», «Memarlığın 
tarixi», «Dünya musiqisinin tarixi», «Dünya 
ədəbiyyatının tarixi» və 
«M
ədəniyyatşünaslıq» elmlərə əsaslanır.  
  
 
İNCƏSƏNƏT.  İNCƏSƏNƏTİN NÖVLƏRİ. 
 
İncəsənət  -  ictimai  süur  formalarından  biridir.  Bəşəriyyətin 
m
ənəvi mədəniyyətinin tərkib hissəsidir və praktik mənəvi qavrama-
nın spesifik növüdür. Gercəkliyin bədii əksi kimi görmə obrazlarında 
(t
əsviri incəsənət, memarlıq), səs obrazlarında (musiqi), sözdə (ədə-
biyyat),  h
əmçinin incəsənətin müəyyən növlərində  sintez ilə  (teatr, 
kino) mü
əyyən olunur.  
İncəsənətin növləri  məqsədə  uyğun  şəkildə  təsnifləşdirilmiş-
dir. 
İncəsənətin bir necə növləri onun maddi ehtiyaclarını təmin edir 
(s
ənətin bütün növləri, tibb, əkinçilik, mədəniyyət, gimnastika). 
B
ədii incəsənət isə  asudə  vaxt ücündür (musiqi,  rəqs,  poeziya). 
İncəsənətin bəzi növləri isə xüsusi bədii utilitar vəzifələri ilə bağlıdır. 
İncəsənət  əsərlərinin  yaradıcıları  rəssamlar kimi tədricən  üzə 
çıxmışlar.  Əvvəl  onların  fəaliyyəti müxtəlif  əşyaların  istehsalçıları-
nın əməyindən seçilmirdi. Məsələn: gildən hazırlanan qab vacib tə-
s
ərrüfat  əşyalarından  biri  idi  və  yarandığı  gündən o sənət  əsərinə 
dön
ərək, gözəllik təsəvvürü yaradır. 
 H
ər  bir  xalqın  öz  mədəniyyəti,  öz ayin sistemi var. Onlar 
ritual m
əbəd incəsənətinə və yaxud dünyəvi dinlər yaranandan sonra 
dini inc
əsənətə  çevrilirlər.  İncəsənət  əsərinin  yaranması  xüsusi 
prosesdir, onun yaradıcısı estetik qanunları bilməli, bədii vasitəyə və 

---

 
8 
texniki üsullara yiy
ələnməlidir. Bütün əsərlər biri-birindən seçilirlər, 
çünki ya
radıcı  öz  fantaziyasına  tabe  olur.  Amma incəsənət  əsərinin 
yaranması yaradıcılıq prosesidir, o müəyyən vaxtın qanunlarında və 
t
əsəvvürlərində  yaranır.  Ona  görə  incəsənət eststik funksiyalardan 
başqa tərbiyəedici, maarifləndirici, dərkedici funksiyasını daşıyır. 
İncəsənət  əsrlər  boyu  inkişaf  edib  və  dəyişib.  Antik  dövrdə 
inc
əsənətin üslub anlamı yaranır. Əşya ilə ətrafı əhatə olunmuş insanı 
v
əhdət birləşdirir  (monumental  memarlıqdan  və  heykəldən,  məişət 
əşyalarına, geyimə qədər). Həmin dövrdən incəsənət əsərlərinin yara-
dıcıları - heykəltaraşlar, rəssamlar, memarlar meydana gəlir.  
Orta 
əsrlərdə  vəziyyət getdikcə  dəyişir.  Bədii  üslubların 
monolitliyi qalmaqla,  inc
əsənət sənət  istehsalatı  prosesi  ilə  birləşir. 
İncəsənət əsəri qiymətli mala cevrilir. 
 
Yalnız İntibah dövründə yaranan incəsənət əsərləri insanın xü-
susi f
əaliyyət sahəsinə  cevrilir.  Poeziyada və  musiqidə  olduğu  kimi 
memarlıqda, heykəltaraşlıqda, rəngkarlıqda onlar azad rəssam olur. 
İncəsənətin xüsusiləşməsi  insanın  fəaliyyətində  müstəqil 
sah
əyə kecməsi demək idi. Bu onun növlərinin bölünməsinə gətirdi. 
M
əsələn: memarlıqdan heykəltəraşlıq və rəngarlığın cıxması dəzgəh 
formasının inkişafına səbəb oldu.  
XIX 
əsrdə  incəsənətin təkamül xarakteri  dəyişir,  müxtəlif 
istiqam
ətlər bir birini əvəz edir.  M  o d e r n  üslubu  memarlıqda, 
r
əngarlıqda, ədəbiyyatda və musiqidə yaranır.  
XX 
əsr ücün yeni bədii formaların axtarış prosesi mövcudlaşır. 
İncəsənətin yeni növləri və  formaları  –  fotomantaj, kollaj, tərtibat 
inc
əsənəti,  dizayn  yaranır.  Ənənəvi  bədii sənət  kütləvi mədəniyyət 
il
ə əvəz olunur.  
  
XÜLA
SƏ: 
İncəsənət  anlamı.  İncəsənət növünün təsnifatı.  İncəsənətin 
müxt
əlif növlərinin mahiyyəti və  özünəxas xüsusiyyətləri. Həyatda 
inc
əsənətin yeri. Ümumdünya tarixinin incəsənət tarixi ilə qarşılıqlı 
əlaqəsi. 

---

 
9 
QƏDİM DÜNYA VƏ ORTA ƏSR TƏSVİRİ İNCƏSƏNƏTİ.  
ƏRƏB XÜLAFƏTİ DÖVRÜNDƏ İSLAM  
İNCƏSƏNƏTİNİN TARİXİ. 
 
İbtidai-icma incəsənəti  insanı  əhatə  edən  dünya  haqqında  ilk 
t
əsəvvürü  əks  etdirmiş,onu  qorumuş,  bilikləri və  adətləri nəsildən 
n
əsilə ötürərək, insanların bir-biri ilə ünsiyyətini yaratmışdır 
M
ənəvi mədəniyyətdə ibtidai-icma dünya incəsənətində, əmək 
f
əaliyyətində olan ucu iti daş kimi mühüm, vacib rol oynayırdı
. 
 
Az
ərbaycanda Qobustan  qayalıqlarından (Baş  Qafkaz  sıra 
dağlarının çənub-şərq qutaracağında yerləşmişdir; bu qayalara yerli 
əhali “Böyükdaş”, “Kiçikdaş”, “Şonqardaş”, “Şıxqaya”, “Daşqış-
laq”  adı  vermişdir)  və  Abşeronun  Şüvəlan  qəsəbəsindən,  Ordubad 
yay
lıqlarından  və  Kəlbəcər  dağlarından  tapılmış  qaya təsvirləri bu 
rayonlarda  yayılmış  qədim  insanların  qoyub  getmiş  olduğu  dəyərli 
m
ədəniyyət və  incəsənət abidələridir.  Qaya təsvirlərinə  petroqlif 
deyilir.  Bu termin yunan dilind
ə  petros-daş,  qlif-oyma,  çızma 
sözl
ərinin birləşməsindən əmələ gəlmişdir. 
 
 
 

---