Dərslik az ərbaycan Milli Konservatoriyasının

 
57 
XV 
əsrdə Heratda Teymurilərin sarayında kitabxana fəaliyyət 
göst
ərirdi. Burada məşhur miniatürist Kəmal Bəhzad işləyirdi. Kitab 
miniatürun göz
əl nümunələri Azərbaycan  şəhərlərində  Xoyda, 
Marağada,  Təbrizdə  yaranırdı.  Təbriz məktəbinin nümayəndələrinə 
Soltan Müh
əmməd (Mir Musavir,  Mir Səid  Əli),  Bəhzad,  İsfaqani 
aiddil
ər. 
 
Mir S
əyid Əli - Məcnun çadir garşısında 
 
XV 
əsrdə  Bakı  rəssamı  Əbdul  Baqi  Bakuvi  (İstambul, 
Topxana)  miniatür s
ənətində  mühüm yer tuturdu. Təbriz  məktəbi  - 
Şərqi Türküstan – Çin-Uyğur rəssamları vasitəsilə (Təbrizdə-Monqol 
elixanl
ərı  ilə  gətirilən) və  Ərəb-Mesopotam rəngarlığı  –  Bağdad 
m
əktəbi vasitəsilə  formalaşır.  Emalatxanada gözəl xəttatlar, 
r
əssamlar və kitab incəsənətinin ustaları toplanırdı.  

---

 
58 
Orta Şərq müsəlman mədəniyyətində xəttatlıq intellektuallığın 
şəxsiyyətin mənəvi kamilliyin göstəricisi  idi.  Ərəb xəttatlığının 
əsasında  Qurani-Kərimin  oxuması  və  yazılması  vacib  idi.  İslamı 
q
əbul edən  xalqların  çoxu  ərəb  əlifbasını  öz  dillərində 
m
ənimsəmişdilər.  Ərəb  yazıları  daha  çox  dekorativ  incəsənətində, 
b
ədii yaradıcılıqda və memarlıqda istifadə olunurdu. Beləliklə, Ərəb 
x
əttatlığı təkcə Qurani-Kərimin yazısında istifadə olunmurdu, o bədii 
m
əqsədlərdə  -  cinidə  (farforda), metal əşyalarda,  xalçalarda  və 
parçalarda,  pullarda v
ə  memarlıqda  (məscidlərdə  və  məzarlarda) 
t
ətbiq olunurdu. 
Ərəb  şriftinin  bir  neçə  növləri var:  kufi,  süls,  reyxani, 
müxakkak,  tauki,  rukai, 
tuğra (möhür), divani, taliq (İran), nəstalıq 
(Az
ərbaycan,  Mir  Əli)  –  onların  hər biri öz istiqamətində  istifadə 
olunurdu. 
Az
ərbaycan xəttatlığının  inkişafı  Mübarək  Şax 
Z
ərinqalamın (XVI əsr) adı ilə bağlıdır. Bu vaxtlar məşhur xəttatlar 
Abdulla Seyrafi T
əbrizi, Benqdir çalışırdılar - onlar təkcə xəttatlıqla 
yox, h
ətta binaların işlərində - bəzəkdə də fəaliyyət göstərirdilər. 
 
 
n
əstaliq xətti 
 

---

 
59 
 
Süls, n
əsxi, reyxani: M.Zərinqalam 
 
XÜLASƏ: 
Dekorativ t
ətbiqi incəsənət anlayışı və onun növləri. Miniatür. 
Kitab miniatürü. X
əttatlıq. Şərqdə xəttatlıq. 
 

---

 
60 
DEKORATİV–TƏTBİQİ
 
İNCƏSƏNƏTİ,
 
KERAMİKA
 
VƏ
 
ŞÜŞƏDƏN
 
HAZIRLANAN
 
MƏMULATLAR.
 
AĞAC
 
VƏ
 
DAŞ
 
ÜZƏRİNDƏ
 
OYMA.
 
DİVAR
 
RƏSMLƏRİ. 
 
Q
ədim zamanlardan insan onu əhatə  edən  əşyalı  dünyanın 
göz
əlliyinə  meyl edirdi.  Bu məqsəd ilə  sadə  parçalar üzərinə  tikili 
naxışlar  və  keramikaya ornament və  təsvirlər çəkilirdi.  Əvvəllər 
keramikanı basılan və cızılan üslublarla, sonralar başqa rəngli gil ilə 
üstün
ə qoyulan texnika ilə işləyirdilər. Müəyyən müddətdən sonra bu 
m
əqsədlə  rəngli minalardan istifadə  olunurdu və  binaların  çoxu  bu 
minalı  kaşılarla bəzədilirdi.  Divar üstündə  rəsmlər çəkilirdi.  Metal 
əşyaları  fiqur  qəliblərinə  əridib  tökərək düzəldirdilər və  üstünü 
ç
əkmə naxışlarla bəzəyirdilər. Bu əşya onu təkcə xeyrinə görə yox, 
h
əm də  gözəlliyinə  və  mahir  ustalıqla  işləmələrinə  görə  qiymətlən-
dirilirdi. 
Dekorativ-t
ətbiqi incəsənətin inkişafına hər bir xalqın məişəti 
yaşayışın təbii və iqlim şəraiti təsir edirdi. Bu gün dekorativ-tətbiqi 
əşyaları industrial üsul ilə emal edilərək, onlar müəyyən formada öz 
milli xüsusiyy
ətlərini saxlamışlar. 
Az
ərbaycanın  dekorativ-tətbiqi incəsənəti qeometrik,  nabati, 
buta ornamentl
ərilə zəngindir. Farfor (çini) əşyalarında hətta heyvan 
v
ə  insan təsvirlərini görmək olar.  Fayans  (saxsı),  keramik  qabların 
r
əngləri - qırmızı, sarı, qara və boz rəngdədir. 
Azərbaycanda,  həmçinin  ağac  və  daş  üzərində  oyma  geniş 
istifadə  olunur, burada Qurani-Kərimin  surələri  və  nabatı  naxışları 
mühüm yer tutur.  
Yunan  vazaları  isə  qara və  qırmızı  fiqurlu  rəngli təsvirdədir. 
Çinin  ağ  farforunda  (çinidə) göy rənglərdən  istifadə  olunmuş, 
sonralar r
ənglər getdiqcə  çoxalmışdır.  Bunu  daha  çox  Yapon 
dekorativ-t
ətbiqi incəsənətində  görmək olar, onlar hətta  qırmızı 
r
ənglərdən də istifadə edirdilər. 
Utilitar olaraq, dekorativ-t
ətbiqi incəsənəti özündə  mənəvi  - 
m
ədəniyyətin elementlərini və  milli  ənənələrini  toplamışdır.  Əşya 

---

 
61 
mühitinin vacib b
ədii-məzmunlu elementləri - çini və xrustal qablar, 
mebel,  güll
ər üçün vazalar,  dekorativ-divar rəsmləri,  pərdə  və 
örtükl
ər üçün parçalardır. Onlarda gözəllik və xeyr bərabərdir və bir-
birini tamamlayır. 
Q
ədim zamanlardan insanlar özlərini  boyunbağı,  sırğa, 
bil
ərzik, üzük ilə  bəzəyirdilər.  Bir az sonra  isə  geyim və  sonralar 
yaşayış  bəzəklər ilə  əhatə  edirdilər. Məsələn,  xalça  -  təkcə  yeri 
isitm
ək ücün deyil,  o hətta gözəllik üçün divara vurulurdu  və  ya 
yerüstü vaz – o h
əm güllər üçün, həmdə giriş zallarında gözəllik üçün 
istifad
ə  olunurdu. Bu  incəsənət XVIII-XIX  əsrdə  yaranıb  və 
dekorativ 
adlanırdı (dekor - bəzək deməkdir). 
Dekorativ 
əşyalar  təkcə  rəssamın  zövqünü  və  fantaziyasını 
göst
ərmir, o həmçinin  insanların  mənəvi və  maddi  maraqlarını  əks 
etdirir v
ə  ona görə  bu incəsənətdə  müəyyən tarixi dövrdə  üslub 
v
əhdətliyi  əks  olunurdu (roman, qotika, məqrib üslubu).  Gözəlliyə 
yönül
ən, xüsusən, ictimai binalar, saraylar,  klublar, teatrlar,  resto-
ran
lar  öz  formalarında  ciddi siyasi və  sosial fikirlər ifadə  edirdilər. 
Onun göz
əlliyi dərin mənalıdır,  xüsusən,  teatrı  bəzəyən  əşyalardan 
p
ərdələrdən, mövzulu qobelanlardan söhbət  aparılırdı.  Dekorativ 
obrazlıq onu monumental və dəzgah formaları ilə yaxınlaşdırır. 
 
XÜLASƏ: 
Çin, Hi
ndistan, Ərəb ölkələri, və Qərbi Avropanın dekorativ-
t
ətbiqi incəsənəti və  onun xüsusiyyətləri. Azərbaycanın  dekorativ 
t
ətbiqi incəsənəti  (keramika,  şüşə,  daş  və  ağac  məmulatları,  divar 
r
əsmləri)
 
 
 
 

---