Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən

 Azotlu maddələr 

 

14 

Üzümdə və şərabda rast gəlinən aldopentozaların quru-

luş formulalarını aşağıdakı kimi göstərmək olar: 

          O                                                      O 

   C                                                     C 

          H   

 

                                                  H

                                                              

       H—C—OH                                      H—C—OH 

 

    HO—C—H                                         H—C—OH 

 

    HO—C—H                                         H—C—OH 

 

              CH

2

OH                                            CH

2

OH 

        L-Arabinoza 

 

 

         D-Riboza 

 

L-Arabinozaya  birləşmiş  şəkildə  pektin  maddələrinin, 

hemisellülozanın  və  arabanların  tərkibində  təsadüf  olunur. 

Üzümdə  və  şərabda  sərbəst  halda  L-Arabinozaya  az  miqdarda 

rast gəlinir. D-ksiloza demək olar ki, bütün şərabların tərkibin-

də həm sərbəst, həm də birləşmiş şəkildə olur. D-ksiloza miq-

darca üzümdə az, şərabda isə nisbətən çox olur. Ksiloza ən çox 

polisaxaridlərin nümayəndəsi olan ksilanların tərkibində birləş-

miş şəkildə olur.  

 

          O                                                      O 

   C                                                     C 

          H   

 

                                                  H

                                                              

       H—C—H                                         H—C—OH 

 

       H—C—OH                                   HO—C—H 

 

       H—C—OH                                      H—C—OH 

 

              CH

2

OH                                            CH

2

OH 

         D-Dezoksiriboza 

 

         D-Ksiloza 

  

---

 Azotlu maddələr 

 

15 

Üzümdə  və  şərabda  D-dezoksiribozaya  və  ribozaya  da 

təsadüf  olunur.  Nuklein  turşularının,  bəzi  vitaminlərin,  fer-

mentlərin, zülalların və başqa bioloji aktiv maddələrin tərkibin-

də olurlar. Dezoksiriboza nuklein turşularından – DNT-nin, ri-

boza isə RNT-nin əmələ gəlməsində iştirak edir. Dezoksiriboza 

və riboza ən çox üzümün toxumunda çoxluq təşkil edirlər. On-

lar şəraba əsasən üzümün toxumundan və mayalardan keçirlər. 

Dezoksiriboza və riboza üzümün toxumundan başqa şərab ma-

yalarının tərkibində də çox miqdarda olurlar.  

Şərabda pentozaların keto-formalarına misal olaraq aşa-

ğıdakıları göstərmək olar:  

  CH

2

OH 

 

 

 

CH

2

OH 

 

  C=O   

 

 

 

C=O 

 

       H—C—OH 

                             H—C—OH 

 

       H—C—OH                                      H—C—OH 

 

  CH

2

OH 

 

 

 

CH

2

OH 

D-Ribuloza 

 

 

 

L-Ksiluloza 

 

Pentozaların  ketoformalarına  şərabda  əsasən  birləşmiş 

şəkildə  rast  gəlinir.  Onlar  qıcqırma  prosesində  pentozanların 

fermentativ hidrolizi zamanı sərbəst formaya keçərək müxtəlif 

alifatik aldehidlərə və spirtlərə çevrilirlər.  

Ketopentozalar kimi aldopentozaların da bir qismi spirt 

qıcqırması  zamanı  reduksiya  olunaraq  spirtlərə,  oksidləşdikdə 

isə  müvafiq  turşulara  çevrilirlər.  Belə  ki,  qıcqırma  prosesi  za-

manı  ribozanın  oksidləşməsindən  ribon  turşusu,  reduksiya 

olunmasından isə ribit spirti əmələ gəlir.  

Spirt qıcqırması zamanı arabinozadan arabon turşusu və 

arabit  spirti,  ksilozadan  ksilon  turşusu  və  ksilit  spirti  əmələ 

gəlir.  Əmələ  gəlmiş  bu  məhsullar  şərabın  formalaşmasında 

mühüm rol oynayırlar.  

---

 Azotlu maddələr 

 

16 

Bu prosesi aşağıdakı kimi göstərmək olar:  

          O 

  C                                                COOH 

          H 

       H—C—OH         

  +1/2 O

2

             H—C—OH 

                                   ——→ 

       H—C—OH                                H—C—OH 

 

       H—C—OH                                H—C—OH 

 

              CH

2

OH                                       CH

2

OH 

          Riboza   

 

 

Ribon turşusu 

 

          O 

  C                                                CH

2

OH 

          H 

       H—C—OH         

     +H

2

               H—C—OH 

                                   ——→ 

       H—C—OH                                H—C—OH 

 

       H—C—OH                                H—C—OH 

 

              CH

2

OH                                       CH

2

OH 

          Riboza   

 

 

Ribit spirti 

 

Qeyd etmək lazımdır ki, pentozalar ən çox üzümün da-

rağında, qabığında və toxumunda olurlar–1,1%-dən 4,5%-ə qə-

dər, şərabda isə onlar nisbətən az–0,25%-ə qədər olurlar. Əzin-

tinin şirə ilə birlikdə qıcqırdılmasından alınan şərablarda pento-

zalar çox, ağ üsulla, yəni yalnız üzüm şirəsinin qıcqırması nəti-

cəsində  hazırlanan  şərablarda  isə  az  miqdarda  olurlar.  Kaxet 

üsulu  ilə  hazırlanan  şərablarda  pentozalar  daha  çox  miqdarda 

olurlar.  Bu  əsas  onunla  əlaqədardır  ki,  kaxet  üsulu  ilə  hazırla-

nan şərablar üzüm şirəsinin əzinti və daraqla birlikdə  qıcqırdıl-

masından  alınır.  Daraqda  və  əzinti  hissədə  olan  pentozaların 

---