Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1078 №li 12. 06. 2012-ci IL tarixli əmri ilə təsdiq edilmişdir

---

Kitab ENPİ/FLEG - “Avropa İttifaqının Qonşuluq Siyasəti Şərq Ölkələri və Rusiyanın 
Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi” proqramı 
çərçivəsində dərc olunub.
 
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI EKOLOGİYA VƏ TƏBİİ SƏRVƏTLƏR NAZİRLİYİ 
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN MEŞƏLƏRİNİN 
DAVAMLI İDARƏ EDİLMƏSİNİN 
ƏSASLARI
BİOEKOLOJİ TƏLƏBLƏR
DƏRSLIK
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
1078 №li 12.06.2012-ci il tarixli əmri ilə
təsdiq edilmişdir.
BAKI - 2012

---

This book was published in the framework of the ENPI/FLEG “Improving Law Enforcement 
and Forest Governance in the European Neighborhood East Countries and Russia”
MINISTRY OF ECOLOGY AND NATURAL RESOURCES OF AZERBAIJAN REPUBLIC 
MINISTRY OF EDUCATION OF AZERBAIJAN REPUBLIC
BASES OF SUSTAINABLE
MANAGEMENT OF AZERBAIJAN 
FORESTS
BIO ECOLOGICAL REQUIREMENTS
MANUAL
Was approved by Ministry of Education
of Azerbaijan Republic under
order of № 1078 on 12.06.2012
BAKU - 2012

---

Müəlliflər: 
Allahverdi Dolxanov,  kənd təsərrüfatı üzrə fəlsəfə doktoru
 
Lalə Dadaşova, 
biologiya üzrə fəlsəfə doktoru
 
Azər Qarayev, 
ENPİ-FLEG  proqramının  ölkə  əlaqə-
ləndiricisi
Elmi redaktor: 
Nərminə Sadıqova, 
Bakı  Dövlət  Universitetinin  Bio eko-
logiya  kafedrasının  müdiri,  professor, 
biologiya elmləri doktoru 
Rəyçilər: 
Telman Xəlilov, 
BDU-nun Coğrafi ekologiya kafedrası-
nın professoru, coğrafiya elmləri dok-
toru 
 
Vaqif Rəhimov, 
Gəncə  Dövlət  Universitetinin  Eko-
logiya və təbiəti mühafizə kafedrasının 
müdiri,  kənd  təsərrüfatı  üzrə  fəlsəfə 
doktoru
 
Hüseyn Bədəlov, 
ETNS  Elmi-Tədqiqat  Meşəçilik  İnsti-
tu tu nun direktor əvəzi, kənd təsərrüfatı 
üzrə fəlsəfə doktoru
 
Vaqif Məmmədov, 
AMEA  Elmi-Tədqiqat  Eroziya  və 
Suvarma  İnstitutunun  baş  elmi  işçisi, 
kənd təssərüfatı üzrə fəlsəfə doktoru 
 
Tariyel Pənahov, 
AR  KTN  Elmi-Tədqiqat  Üzümçülük 
və  Şərabçılıq  İnstitutunun  direktoru, 
kənd  təsrrüfatı  üzrə  fəlsəfə  doktoru, 
Beynəlxalq  Üzümçülük  və  Şərabçılıq 
Akademiyasının akademiki
Korrektor: 
Fəxriyyə Musayeva
Kompyuter tərtibatı:  Rüstəm Zamanov, Sevda İskəndərova
Tərcümə: 
Fidan Hüseynli
Dərslik  Azərbaycan  Respublikası  Ekologiya  və  Təbii  Sərvətlər  Nazirliyinin 
İxtisasartırma və İxtisaslaşdırma İnstitutunun dinləyiciləri və ali məktəb tələbələri 
üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dərslikdən ekologiya və ətraf mühif üzrə mütəxəssislər, 
geniş oxucular da yararlana bilərlər.

---

Autors: 
Allahverdi Dolkhanov,  PhD in Agriculture
 
Lala Dadashova, 
PhD in Biology
 
Azer Garayev, 
ENPI FLEG Country Program Coordi-
nator for Azerbaijan
Scientific editor: 
Narmina Sadigova, 
head of the Bio ecology department of 
the  Baku  State  University,  professor, 
Doctor in Biology
Scientific editor: 
Telman Khalilov, 
professor of Geographical ecology de-
partment of  the Baku State University, 
Doctor in Geography
 
Vagif Ragimov, 
head of Ecology and Nature Protection 
department of Ganja State University, 
PhD in Agriculture
 
Huseyn Badalov, 
deputy director of the Foresrty Scientif-
ic-research Institute under the MENR, 
PhD in Biology
 
Vagif Mammadov, 
senior  scholar  at  Errosion  and  Irriga-
tion Scientific-Research Institute, PhD 
in Agriculture
 
Tariel Panahov, 
director  of  Viticulture  and  Winemak-
ing  Scientific-Research  Institute,  PhD 
in  Agriculture,  academician  of  Inter-
national  Viticulture  and  Winemaking 
Academy
Corrector: 
Fakhriyya Musayeva
Computer design:  Rustam Zamanov, Sevda Iskandarova
Translation: 
Fidan Huseynli
The manual is intended for the audience of Improving of Qualifications and 
Specialization Institute under the Ministry of Environment and Natural Resources 
and for the students of the higher education institutions.

---

ÖN SÖZ
M
üasir  dövrdə  meşələrin  isti-
fa də sinə qarşı insanların get-
dikcə artmaqda olan iq tisadi 
və  sosial  tələbatı  bitki  örtüyünün  davamlı 
inkişafını pozaraq “yaşıl” sər vətin gələcəyini 
təhlükə  altına  alır.  Cəmiyyətdə  hər  bir 
vətəndaşın  sağlam  ətraf  mühitdə  yaşaması 
hüququnun təmin edilməsi ilk növbədə Yer 
üzərin də  həyatın  mənbəyi  hesab  olunan 
meşə lərin qorunub saxlanmasından ası lı dır. 
Meşə sərvətlərindən səmərəli isti fadə etmək 
üçün ixtisasından asılı olma ya raq hər kəsin 
meşənin  təbii  in kişaf  qanu nauyğunluqları 
barədə  bilik lərə  yiyələnməsi  önəmlidir. 
Meşə  eko logiya sı  -  meşəçilik  fəaliyyətinin 
əsasını  təş kil  edir.  Meşənin  quruluşunu  və 
inkişaf dinamikasını dərindən öyrənmədən, 
təbii  ehtiyatların  ekoloji  cəhətdən  qeyri-
səmərəli  istifadəsi  meşə  ekosisteminin  tə-
nəz zülünə  və  bioloji  müxtəlifliyin  itiril-
mə sinə  səbəb  olur.  Meşəçilik  ix tisası  üzrə 
təhsil  alan  gənclər  və  bu  sahədə  çalışan 
mütəxəssislər xüsu si təlimatları və qaydaları 
bilməklə  yanaşı,  meşənin  həyatına  və  in-
kişafı na  insan  fəaliiyyətinin  təsiri  barə də 
mükəmməl  ekoloji  biliklərə  yiyə lən məli-
dirlər.  Bu  biliklər  ekoloji  dünya görüşünün 
və  təfəkkürün,  yaradıcı  yanaş ma ların,  mə-
suliy yətli  münasibətin  forma laş dı rıl masın-
da,  o  cümlədən  müasir  elmi  və  praktik 
nailiyyətlərin  tətbiqi  nöq teyi  -  nəzərindən 
gələcəkdə  bir  çox  arzuolunmaz  nəticələrin 
qarşısının alınmasında yardımçı оla bilər.
Avropa  Komissiyasının  təşəbbüsü  ilə 
2005-ci  ildə  Sankt-Peterburq  şə hərin də 
dünyanın 44 ölkəsinin ətraf mühit nazirlərinin 
iştirakı ilə keçi rilən beynəlxalq konfransda 
“Avropa  İttifaqının  qonşuluq  siyasəti  şərq 
ölkə lərinin  və  Rusiyanın  meşə  sek torunda 
hüquq  tətbiqi  və  idarəetmə  sisteminin  tək-
milləşdirilməsi”  (ENPI  FLEG:  European 
FOREWORD
N
owadays  people’s  growing 
economic  and  social  demand 
in forest use destroys sustain-
able development of the forestland and pos-
es a threat to the “green” wealth. Ensuring 
a right of any citizen of the society to live 
in a healthy environment depends primarily 
on preservation of source of the life – the 
forests. In order to ensure sustainable use 
of  forest  resources  it  is  important  for  ev-
eryone regardless specialization to get the 
knowledge  on  legal  compliance  of  nature 
development.  Forest  ecology  constitutes 
the basis of forestry activity. Ecologically 
unsustainable use of the forest biodiversity 
without in-depth knowledge of forest struc-
ture  and  its  development  dynamics  leads 
to decline and deprivation of biodiversity. 
Students  studying  forestry  and  specialists 
working in this area alongside with special 
instructions and rules have to get complete 
ecological knowledge on human impact on 
life  and  development  of  the  forests.  This 
knowledge  will  help  to  form  ecological 
outlook and thinking, artistic approach, and 
responsible  attitude  as  well  as  to  support 
in prevention of undesirable results while 
applying  scientific  and  practical  achieve-
ments. 
In  2005  ministers  of  ecology  and  en-
vironment  of  44  countries  gathered  in 
Sankt-Petersburg  to  participate  at  the  in-
ternational  conference  devoted  to  modern 
ecological  problems.  With  the  active  par-
ticipation  of  the  European  Commission  a 
new  Program  “Improving  Forest  Law  En-
forcement and Governance in the European 
Neighborhood  Policy  East  Countries  and 
Russia”  was  unanimously  adopted  during 
the  conference.  In  the  framework  of  im-
plementation  of  the  ENPI/FLEG  Program 

---