Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 24. 07. 2014-cü il tarixli 842 nömrəli əmri ilə təsdiq

Coğrafiya
7
5
4
B a ş l ı q l a r
Dərsliyinizlə tanış olun! . . . . . . . 6
1. İlk coğrafi biliklərin toplanması . . . 8
2. Yeni dünyanın kəşfi . . . . . . . . 10
3. Avstraliya və Antarktidanın kəşfi . . 12
4. Debat dərs. Yeni materiklərin                             
kəşfi nə verdi? . . . . . . . . . . . 14
5. Coğrafiya elmi müasir dövrdə . . . 15
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 18
6. Coğrafi koordinatlar . . . . . . . . 20
7. Praktik dərs. Xəritədə nöqtələrin               
coğrafi mövqeyinin təyin edilməsi . 22
8. Miqyas . . . . . . . . . . . . . . . 24
9. Relyefin təsviri . . . . . . . . . . . 27
10. Planaalma və onun növləri . . . . 29
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 32
11. Səma cisimləri . . . . . . . . . . 34
12. Günəş sistemi planetləri . . . . . 36
13. Planetlərin qruplaşdırılması. . . . 38
14. Həyat planeti . . . . . . . . . . . 40
15. Yerin Günəş ətrafında hərəkəti . . 42
16. Yerin öz oxu ətrafında hərəkəti . . 44
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 46
17. Yerin daxili prosesləri . . . . . . . 48
18. Xarici amillərin relyefə təsiri  . . . 50
19. Dağların yaranması . . . . . . . . 52
20. Düzənliklərin müxtəlifliyi . . . . . 54
21. Okean dibinin relyefi . . . . . . . 56
22. Yeraltı sərvətlər necə paylanıb . . 58    
23. Praktik dərs. Azərbaycan                        
Respublikasının relyefi  . . . . . . 60
24. Azərbaycan Respublikasının                   
faydalı qazıntıları . . . . . . . . . 62
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . 64
25. Havanın temperaturunun                                     
dəyişməsi . . . . . . . . . . . . . 66
26. Atmosfer təzyiqi . . . . . . . . . . 68
27. Küləklərin yayılması  . . . . . . . 70
1. YER HAQQINDA BİLİKLƏRİN İNKİŞAFI
2. YER KÜRƏSİNİN KARTOQRAFİK 
TƏSVİRİ
3. YER GÜNƏŞ SİSTEMİNDƏ
4. YER SƏTHİNİN RELYEFİ
5. YERİN HAVA TƏBƏQƏSİ
28. Havanın rütubəti . . . . . . . . . . . . 72
29. Yağıntıların paylanması . . . . . . . . . 74
30. İqlim və iqlim qurşaqları . . . . . . . . . 76
31. Azərbaycan Respublikasının iqlimi . . . . 78
32. Dünya okeanının hissələri . . . . . . . 84
33. Okeanda quru sahələri . . . . . . . . 86
34. Çaylar . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
35. Yer kürəsinin gölləri . . . . . . . . . . 91
36. Praktik dərs. Azərbaycan                                        
Respublikasının çayları və gölləri . . . 94
37. Çaylarımızın ekoloji vəziyyəti  . . . . . 96
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . 98
38. Canlı aləmin müxtəlifliyi. . . . . . . . . 100
39. Torpaqların quruluşu və xüsusiyyətləri .  102
40. Torpaqların müxtəlifliyi . . . . . . . . . 104
41. Torpaqların mühafizəsi  . . . . . . . . . 107
42. Azərbaycan Respublikasının                             
torpaq, bitki örtüyü və heyvanat aləmi . 109
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . . 112
· 
Respublikasının                   
· 
Xəritə – “Azərbaycan Respublikasının              
faydalı qazıntıları” . . . . . . . . . . . . 143 
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . . 82
6. YER KÜRƏSİNDƏ SUYUN PAYLANMASI
7. YERİN CANLI TƏBƏQƏSİ
8. DÜNYA DÖVLƏTLƏRİNİN MÜXTƏLİFLİYİ
9. İQTİSADİYYAT VƏ COĞRAFİYA
43. Biz hansı regionda yaşayırıq . . . . . . 114
44. Türk dünyası birliyi . . . . . . . . . . . 116
45. Dövlətlərin idarə edilməsi formaları . . . 118
46. Dövlətlərin inzibati ərazi bölgüsü  . . . . 120
47. Əhalinin yerləşməsi . . . . . . . . . . 122
48. Praktik dərs. Dünya əhalisinin                                                        
dil tərkibi və əhalinin məskunlaşması . . 124
Dünyanın siyasi xəritəsi . . . . . . . . 126
Ümumiləşdirici tapşırıqlar . . . . . . . . . 128
49. İqtisadi fəaliyyət . . . . . . . . . . . 130
50. Təsərrüfat və iş yerləri . . . . . . . . 132
51. İqtisadi əməkdaşlıq . . . . . . . . . . 134
52. Azərbaycan 
iqtisadiyyatı . . . . . . . . . . . . . . 136
53. İqtisadiyyat və ətraf mühit . . . . . . 138
54. Praktik dərs. “Ekoloji məhkəmə” . . . 140
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. . . . . . . . 142
Dünyanın fiziki xəritəsi . . . . . . . . . . 144

---

6
DƏRSLİYİNİZLƏ TANIŞ OLUN!
1. İlk coğrafi biliklərin toplanması
2. Yeni dünyanın kəşfi
3. Avstraliya və Antarktidanın kəşfi
4. Debat dərs. Yeni materiklərin kəşfi nə verdi? 
5. Coğrafiya elmi müasir dövrdə
· Ümumiləşdirici tapşırıqlar
7–18
YER HAQQINDA 
BİLİKLƏRİN İNKİŞAFI
1
1
M
. Mövzu maraqlı situasiya, hadisə 
və faktların təsviri ilə başlayır və suallarla 
yekunlaşır. Bu suallar öyrənəcəyiniz mövzu 
haqqında düşünməyə kömək edəcək.
araqoyatma
Fəaliyyət. Təcrübə və təd-
qiqatlar aparmaq, hadisələr 
arasında əlaqələri  müəy-
yən etmək bacarıqlarını for-
malaşdırır.  
İzahlar. Fəaliyyət zamanı 
yaranan sualların cavabları 
və dərsin əsas məzmunu 
ilə tanış olacaqsınız.   
Öyrəndiklərinizi tətbiq 
edin. Yeni biliklərinizi  
tətbiq edəcəksiniz. 
Bu, maraqlıdır. Mövzuya 
aid maraqlı məlumat və 
tarixi faktlar verilir.
Yada salın. Aşağı siniflər-
də keçilən mövzuya 
istinad edilir.
Açar sözlər. Mövzuya aid 
öyrənəcəyiniz əsas anlayış-
lardır.
1
Öyrəndiklərinizi yoxlayın. 
Mövzunu necə mənimsədi-
yinizi müəyyən etməyə 
imkan verəcəkdir. 
Nə öyrəndiniz. A
sözləri buraxılmış yerlərə 
əlavə etməklə mövzunun 
qısa xülasəsini tərtib edə-
cəksiniz. 
çar 
8
9
Dərsdən sonra. Qazan-
dığınız biliklərin gündəlik 
həyatınıza tətbiqi və alınan  
nəticələri təqdim etmək 
üçün nəzərdə tutulub. 
10
Ümumiləşdirici tapşırıqlar. 
Hər fəslin sonundakı sual və 
tapşırıqlar öyrəndiklərinizi 
ümumiləşdirmək imkanı 
verəcəkdir. 
11
2
5
4
6
3
7

---