5
Dərslikdə əsas diqqət məhsulların keyfiyyətinə təsir
edən amillərin aşkar edilməsinin, məhsulun keyfiyyətinə
texniki nəzarətin tələbləri və növlərinin, məmulatların
keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsi metodlarının,
məhsulun keyfiyyətinə nəzarət üsulları və mərhələlərinin,
keyfiyyətin idarə edilməsi prinsipləri və metodlarının təd-
qiqinə ayrılmışdır. Dərsliyin strukturu elə qurulmuşdur ki,
burada keyfiyyət və onun göstəriciləri üzrə ümumi məlu-
matlardan keyfiyyətin iqtisadiyyatına, keyfiyyətin idarə
edilməsi sisteminin təhlilinə, konkret müəssisədə keyfiy-
yətə nəzarətin səmərəli metodlarının seçiminə keçid üçün
imkan yaranır. Dərslikdə keyfiyyətə nəzarətin müasir me-
todları və problemləri, müəssisələrin keyfiyyət sistemləri
və onların sertifikatlaşdırılması, istehsalın texnoloji pro-
seslərinin və məhsulun keyfiyyətinə nəzarətin tənzimlən-
məsində statistik metodların tətbiqi ardıcıllığı, məhsulun
keyfiyyətini qoruyub saxlayan amillər, məhsulların stan-
dartlaşdırılması metodları, dövlət standartlarının hazırlan-
ma qaydaları, məhsulların keyfiyyət ekspertizasının me-
todları və ekspertizanın aparılmasının əsas mərhələləri,
əmtəə ekspertizasının növləri haqqında məlumat verilir.
Verilmiş materialın müvəffəqiyyətlə mənimsənilməsi üçün -
menecment, müəssisənin iqtisadiyyatı, standartlaşdırma,
riyazi statistika, istehsalın təşkili, sosial psixologiya üzrə
biliklərin əsaslarının olması tələb olunur. Dərslikdən təkcə
ali təhsilin əldə edilməsi zamanı deyil, həm də ali təhsil-
dən sonrakı tədris, müəssisələrdə məhsulun keyfiyyətinin
təmin edilməsi ilə əlaqədar olan kadrların peşəkarlığının
artırılması üçün də istifadə oluna bilər.
Dərsliyin işıq üzü görməsində böyük əməyi olan el-
mi redaktor ―Bakı Biznes Universitetinin‖ tədris işləri üz-
rə prorektoru, dosent R.F.Sadıqova kitabın daha da dəyər-
li və məzmunlu olmasına yardım edən qiymətli təklif və
qeydlərinə görə təşəkkür edirik. Dərsliyə rəy verənlərə:
verilmiş təklif və nöqsanlara görə ADNSU-nin ―Enerji və
neft-kimya sahələrinin iqtisadiyyatı və menecment‖ kafed-
rasının professorları, i.e.d. Q.S.Süleymanova və M.M.Fər-
6
zəliyevə öz minnətdarlığımızı bildi-ririk. Qeyd etmək
istəyirik ki, həmin təklif və nöqsan-lardan əlyazmanın
təkrar işlənməsi zamanı istifadə olunmuşdur.
I FƏSİL. KEYFİYYƏT İQTİSADİ
KATEQORİYA KİMİ VƏ KEYFİYYƏTİN İDARƏ
OLUNMASININ KATEQORİYASI
1.1. Keyfiyyətə nəzarətin predmeti və vəzifələri
Bu gün Azərbaycanda fəaliyyət göstərən müəssisələr
qarşısında duran əsas problemlərdən biri bazar iqtisadiy-
yatı şəraitinə uyğunlaşmaqdır. Bu problemin həlli – yaşa-
maq və sonrakı inkişaf üçün zəruri şərtdir.
Müasir bazar iqtisadiyyatı buraxılan əmtəənin key-
fiyyətinə qarşı prinsipcə başqa tələblər irəli sürür. Hazırkı
zamanda hər bir şirkətin yaşaması, onun əmtəə və xidmət-
lər bazarındakı sabit vəziyyəti rəqabətə davamlılıq həddi
ilə ölçülür. Öz növbəsində rəqabətə davamlılıq iki gös-
tərici - qiymətin səviyyəsi və məhsulun keyfiyyətinin sə-
viyyəsi ilə bağlıdır. Digər ikinci amil tədricən birinci yerə
çıxır. Əmtəə istehsalı və bütün növ ehtiyatların qənaəti öz
yerini əmtəənin keyfiyyətinə verir.
Əmtəə və xidmətlər sahəsində Azərbaycanın milli si-
yasət konsepsiyasında tam ədalətli olaraq qeyd edilir ki,
XXI əsrdə yerli iqtisadiyatın ən əsas vəzifəsi rəqabətə
davamlılıq keyfıyyətin artırılması hesabına olmalıdır.
Keyfiyyət – şirkətin nüfuzunun artması, gəlirinin ço-
xalması, çiçəklənməsinin yüksəlməsidir. Buna görə də,
keyfiyyətin idarə olunması üzrə iş rəhbərdən tutmuş konk-
7
ret icraçıyadək hər bir heyət üzvü üçün mühüm fəaliyyət
növüdür.
Keyfiyyəti piramida şəklində təqdim etmək olar (şə-
kil 1.1.).
Məhsulun keyfiyyəti - müəssisənin fəaliyyətinin ən
mühüm göstəricisidir. Məhsulun keyfiyyətinin yaxşılaşdı-
rılması əhəmiyyətli dərəcədə müəssisənin bazar şəraitində
yaşamasını, elmi-texniki tərəqqinin tempini, istehsalatın
səmərəliliyinin artmasını, müəssisədə istifadə olunan bü-
tün növ ehtiyyatların qənaətliyini müəyyən edir.
Məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi dünyanın apa-
rıcı şirkətlərinin işinin xarakterik tendensiyasıdır.
Şəkil 1.1. Keyfiyyətin piramidası
Bununla yanaşı, keyfiyyətə istehsalçının və istehlak-
çının mövqeyindən təcrid olunmuş halda baxmaq olmaz.
Texniki şərtlərlə (TŞ) müəyyən edilir ki, keyfiyyətin tex-
niki-istismarı və başqa parametrləri təmin olunmadan
məhsulun sertifikatlaşdırılması, yəni onun tələb etməyə
uyğunluq qiyməti həyata keçirilə bilməz.
Keyfiyyətin qiymətləndirilməsi üçün mühüm olan
müxtəlif fiziki mahiyyət istehlak dəyərində cəmləşmişdir.
Qiymətləndirmə üçün mühüm xüsusiyyətlər aşağıdakılardır:
Keyfiyyət
Şirkətin keyfiyyəti
İşin keyfiyyəti
Məhsulun keyfiyyəti
8
-
məhsulun elmi-texniki nailiyyətlərini maddiləşdirən
texniki səviyyə;
-
estetik duyğular və baxışlarla bağlı olan xüsusiy-
yətlər cəmini xarakterizə edən estetik səviyyə;
-
məhsul istifadəsinin texniki tərəfi ilə bağlı olan
(məmulata xidmət təmiri və s.) istismar səviyyəsi;
-
texniki keyfiyyət – məmulatın istismarında ehtimal
olunan və faktiki istehlak xüsusiyyətlərinin harmonik bağ-
lılığı (funksional dəqiqlik, etibarlılıq, xidmət müddətinin
uzunluğu).
Müasir dünya istehsalının üstünlüyü həm istehlak
dəyərini, həm də malların dəyərini özündə cəmləşdirir.
Deməli, keyfiyyət, şirkətin fəaliyyətinin bütün tərəflərinin
səmərəliliyini əks etdirən kompleks anlayışdır.
Rəqabətin güclənməsi müəssisə rəhbərindən məhsu-
lun keyfiyyətinin yüksəldilməsi və onun layihələndirilmə-
si, istehsalı və həyata keçirilən proseslərin məqsədyönlü
həllini tələb edir.
Bu məqsədlərə çatmaq üçün İSO 9000 seriyalı bey-
nəlxalq standartların ideologiya və prinsiplərindən geniş
istifadə olunur. Bu cür yanaşmanın xeyrinə olan əsas arqu-
mentlər göstərilən standartların bazar münasibətlərinə isti-
qamətlənməsidir; aparıcı industrial dövlətlərin sənayesin-
də idarənin təşkilinin (menecment) müsbət təcrübəsini
toplayırlar; sənayenin müxtəlif sahə müəssisələrinin tətbi-
qi və müxtəlif fəaliyyət növləri üçün universaldırlar; prak-
tiki olaraq bütün inkişaf etmiş ölkələrin müəssisələrinin
iqtisadi əlaqələrin qarşılıqlı xeyri kimi qəbul olunmuşdur.
1.2. Malların keyfiyyətinə təsir edən amillər
və şərait
Dostları ilə paylaş: |