Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil

 
 
104 
 
biz inamla deyə bilmərik ki, keyfiyyətin menecment siste-
mi həqiqətən səmərəlidir. 
 
Şəkil 5.1. Fəaliyyətin yaxşılaşdırılması üzrə  
                 tədbirlərin seçim prosesi 
Keyfiyyətin  yaxşılaşdırılması  üzrə  fəaliyyətin  təşki-
latın  məqsədləri  ilə  tənasüblüyündən  keyfiyyətə  sərf  edi-
Keyfiyyətin 
yaxşılaşdırılması 
silsiləsi: 
- qeyri- müvafiqlik 
səbəblərinin 
eyniləşdirilməsi;  
-xərclərin 
təhlilinin 
drayveri;  
-məsrəf  və  gəlirlərin 
balansı;  
-qeyri-müvafiqlik 
səbəblərinin 
istisna(kənar)edilməsi; 
-keyfiyyətəedilən 
xərclərinaşağı 
salınması 
Keyfiyyətə  sərf edilən 
xərclərin 
sənədləşdirilmiş sistemi: 
-
 
Mühasibat hesablarının 
planı 
-
 
Fəaliyyət növləri üzrə 
xərc drayverləri 
-
 
Xidmət göstərilməsi 
üzrə məlumatlar 
-
 
Çıxdaş haqqında 
məlumat 
Keyfiyyətə  sərf 
edilən xərclər üzrə 
sənədləşdirilmiş 
məlumatlar bazası
 
Keyfiyyətə sərf edilən 
xərclərin qeyri-formal 
qiymətləndirilməsi: 
-
 
tipik s
ədfləri
n dəyəri; 
-
 
itirilmiş imkanlar; 
-
 
biznes-proseslərin 
təhlili; 
-
 
heyətin iş vaxtinin 
uçotu 
 
Keyfiyyətin 
yaxşılaşdırılması 
silsiləsi: 
-qeyri-müvafiq-
lik  səbəblərinin 
eyniləşdirilməsi;  
-xərclərin təhlili-
nin drayveri;  
-  məsrəf  və  gə-
lirlərin balansı;  
-qeyri-müvafiq-
lik 
səbələrinin 
istisna(kənar) 
edilməsi; 
-keyfiyyətə sərf 
 edilən 
xərclərin aşağı 
salınması
 
 
Təşkilatın 
məqsədləri: 
-mənfəət; 
-bazarın payı; 
-xərclərin 
aşağı 
salınması; 
-bazarın 
kapitallaşmas
ı 
 
Keyfiyyətin 
yaxşılaşdırılması 
silsiləsi: 
- qeyri- müvafiqlik 
səbəblərinin 
eyniləşdirilməsi;  
-  xərclərin  təhlilinin 
drayveri;  
- məsrəf və gəlirlərin 
balansı;  
- qeyri-müvafiqlik 
səbəblərinin 
istisna(kənar) 
Keyfiyyətin 
yaxşılaşdırılması 
silsiləsi: 
- qeyri- müvafiqlik 
səbəblərinin 
eyniləşdirilməsi;  
-  xərclərin  təhlilinin 
drayveri;  
- məsrəf və gəlirlərin 
balansı;  
- qeyri-müvafiqlik 
səbəblərinin 
istisna(kənar) 
Keyfiyyətin 
yaxşılaşdırılması 
silsiləsi: 
- qeyri- müvafiqlik 
səbəblərinin 
eyniləşdirilməsi;  
-  xərclərin  təhlilinin 
drayveri;  
- məsrəf və gəlirlərin 
balansı;  
- qeyri-müvafiqlik 
səbəblərinin 
istisna(kənar) 
Keyfiyyətin 
yaxşılaşdırılması 
silsiləsi: 
- qeyri- müvafiqlik 
səbəblərinin 
eyniləşdirilməsi;  
-  xərclərin  təhlilinin 
drayveri;  
- məsrəf və gəlirlərin 
balansı;  
- qeyri-müvafiqlik 
səbəblərinin 
istisna(kənar) 

---

 
 
105 
 
lən  xərclər  üzrə  məlumatlar  bazasından  istifadə  oluna  bi-
lər.  Qeyri-müvafiqlik  xərclərini  strateji  məqsədlər  siyahı-
sındakı  ayrıca  maddə  ilə  bilavasitə  əlaqələndirmək  olar. 
Məsələn, əgər təşkilatın strateji məqsədi-məhsul bazarının 
genişləndirilməsi  və  keyfiyyətə  sərf  edilən  xərclər  üzrə 
məlumatlar bazası göstərirsə ki, qaytarılan məhsulun həd-
dindən  artıq  çoxluğu  səbəbindən  çıxdaşın  vurduğu  xarici 
itkinin səviyyəsi çox böyükdür, onda qayıdan məhsul qis-
minin  azaldılması  bazarın  ekspansiyası  (zəbt  edilməsi) 
məqsədilə  keyfiyyətin  yaxşılaşdırılması  üzrə  fəaliyyətin 
bir növünə çevriləcək. Əgər keyfiyyətə sərf olunan xərclər 
mövcud  müştərilərin  itkisi  ilə  və  yenilərin  olmaması  ilə 
şərtləndirilərsə,  strateji  məqsədlərə  qarşı  inam  möhkəm-
ləndirilməlidir. Bunlarla və xərclər üzrə məlumatlar bazası 
arasında  qarşılıqlı  olay  mövcuddur,  şəkildə  bu  iki  oxla 
göstərilir.  Fəaliyyətin  yaxşılaşdırılmasının  optimal  layi-
həsi  müəyyən  olunduqdan  sonra  keyfiyyətin  yaxşılaş-
dırılması  prosesi  ilə  nəzərdə  tutulan  konkret  təshihedici 
tədbirlər başlanmalıdır. Əgər keyfiyyətə sərf  edilən xərc-
lər çıxdaşdan itkilərlə  bağlıdırsa, onda şəklin sağ kvadra-
tında göstərilən tədbirlər daha səmərəli olar. Şəkildəki qa-
lan  iki  kvadrat,  məlumatlar  bazasının  girişinə  daxil  olan, 
keyfiyyətə    sərf  edilən  xərclərin  qiymətləndiriməsinin  sə-
nədləşdirilmiş və qeyri -formal sistemlərini göstərir. Oxlar 
bildirir  ki,  keyfiyyətin  yaxşılaşdırılması  proqramı  müvəf-
fəqiyyətlə həyata keçirildikcə hər iki sistemin maliyyə in-
dikatorları keyfiyyətə sərf olunan xərclər üzrə məlumatlar 
bazasının  girişinə  yeni  məlumatlar  təqdim  edir.  Xərclər 
üzrə  məlumatlar  bazası  öz  növbəsində  təşkilatın  strateji 
məqsədlərinə müvafiq olan, bununla da yaxşılaşdırma pro-
sesinin fasiləsizliyini təmin edən keyfiyyətin yaxşılaşdırıl-

---

 
 
106 
 
ması  üzrə  yeni  məqsədlərin  planlaşdırılması  və  seçilmə-
sinə təsir göstərir. 
Keyfiyyətə sərf edilən xərclər üzrə məlumatlar baza-
sı nəinki müntəzəm surətdə yeniləşməli, həm də daim in-
kişaf etməli və təkmilləşməlidir. Bəzi təşkilatlar özlərində 
mühasibat  uçotu  sistemi  ilə  sıx  surətdə  bağlı  olan  sənəd-
ləşdirilmiş keyfiyyət sistemi tətbiq edirlər ki, bu da özlü-
yündə  keyfiyyətə  sərf  olunan  xərclər  üzrə  aylıq,  yaxud 
rüblük məlumatlardan ibarət olur. Bu kimi keyfiyyət siste-
mini  mühasibat  hesabları  planı  əsasında  yaratmaq  müm-
kündür,  bundan  ötrü  fəaliyyətin  növləri  üzrə  xərclərin 
mövcud uçot sisteminə keyfiyyətə sərf  edilən xərclər üzrə 
xüsusi  drayver  (idarəetmə  proqramı)  məlumatları  daxil 
etmək lazımdır. Keyfiyyətə sərf edilən xərclər üzrə məlu-
matlar bazasının yaradılmasının digər üsulu -keyfiyyət üz-
rə müntəzəm məcburi hesabatlar tərtib etməkdən, istehlak-
çı  şikayətlərinin  təhlilinin  aparılmasından,  çıxdaş,  yaxud 
qeyri-müvafiq  məhsul  həcmlərinin  cədvəllərinin  tərtib 
edilməsindən  ibarətdir.  İşin  hər  iki  variantı  mühasibat  ilə 
yaxşı əlaqələrin və sıx əməkdaşlığın saxlanılmasını nəzər-
də tutur. Keyfiyyətə sərf edilən xərclərin təhlili sistemində 
mühasiblərin  iştirakı  təqdim  olunan  maliyyə  məlumatla-
rına qarşı inamın yüksək səviyyəsini təmin edir. Belə key-
fiyyət sisteminin işi ilə bağlı risk bu halda, bir qayda ola-
raq,  təshihedici  hərəkətlər  sahəsində  özünə  yer  tutur  ki, 
bunlar da müvafiq informasiya toplanılıb təhlil edildikdən 
sonra  həyata  keçirilməlidir.  Əgər  keyfiyyətə  sərf  olunan 
xərclər  üzrə  məlumatlar  lazımi  qədər  müfəssəl  xarakter 
daşımırsa, onda həmin məlumatların əsasında müəssisənin 
fasiləsiz fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsinə yönəldilən kon-
kret tədbirləri işləyib hazırlamaq çətin olar.  

---