9
Malların keyfiyyətinə təsir edən amillər iki qrupa bö-
lünür: malın keyfiyyətinin formalaşmasına
təsir edən amil-
lər və keyfiyyəti qoruyub saxlayan amillər. Birinci qrup
amillərə layihələşdirmə və modelləşdirmə keyfiyyəti və
hazırlanma keyfiyyəti daxildir. Hazırlanma keyfiyyətinə
normativ-texniki sənədlərin keyfiyyəti, alət və avadanlıq-
ların keyfiyyəti, xammal və dəstləşdirici məmulatların
keyfiyyəti, texnoloji rejimə riayət edilməsi daxildir.
İkinci qrup amillərə isə keyfiyyətcə tam formalaşma-
mış malın istehlakçılara lazımi səviyyədə çatdırılmasını
təmin edən amillər daxildir. Bu amillərə malların marka-
lanması, qablaşdırılması, daşınması və saxlanılması aiddir.
Keyfiyyəti formalaşdıran amillər, öz növbəsində, ob-
yektiv və subyektiv olmaqla iki yerə bölünür: obyektiv
amillərə xammal və məmulatın konstruksiyası, istehsal ba-
zasının texniki səviyyəsi, istehsalın mexanikləşdirilməsi
və avtomatlaşdırılması, müasir texnologiya və nəzarətin
texniki vəsaiti, istehsal bazasının
texniki səviyyəsi və istis-
mar bazası aiddir ki, bu da istifadə olunan məhsulun key-
fiyyətinə müvafiq olmalıdır. Subyektiv amillər insan fəa-
liyyəti ilə əlaqədardır, yəni insanın istehsalat funksiyasını
yerinə yetirmə qabiliyyətindən və münasibətlərdən asılı-
dır. Bu amillərə ustalıq dərəcəsi, ümumi təhsil səviyyəsi,
insanın psixoloji kamilliyi və əməyin bəhrəsinə şəxsi ma-
rağı daxildir.
İqtisadiyyatın, elm və texnikanın inkişafı, əhali tə-
ləblərinin dəyişilməsi, yeni növlü xammalların meydana
çıxması nəticəsində mallara qarşı qoyulan tələblər daim
dəyişilir və bir qayda olaraq artır.
Mala olan tələblər
cari və
perspektiv, ümumi və spe-
sifik tələblərə bölünür.
11
mümkünlüyü
və sadəliyi, estetik tələblər və s. daxildir.
Bəzi hallarda malların davamlılığına, bəzi hallarda
isə onun xarici tələbatına nisbətən yüksək tələblər qoyulur.
Müxtəlif mallara verilən tələblərin xarakteri də eyni de-
yildir. Belə ki, musiqi alətinə verilən mühüm tələb onun
səslənmə keyfiyyəti, pəncərə şüşəsi üçün isə onun işıq-
keçirməsi hesab edilir və s. Bədii-dekorativ məmulatlar
üçün verilən əsas tələblərə onların mövzu məzmununun
ideya istiqaməti, rəng tərtibatı, icra dəqiqliyi aiddir; da-
vamlılığa verilən tələb isə ikinci dərəcəlidir. Lakin bundan
fərqli olaraq xidmət prosesində müxtəlif mexaniki
təsirlərə
məruz qalan mallar üçün (sıxılmaya, gərilməyə, əyilməyə,
burulmaya, zərbəyə və s.) davamlılıq üçün verilən tələblər
yüksək olur.
Bundan əlavə bütün mallar üçün verilən ən mühüm
tələb onların insan orqanizmi üçün zərərsiz olması hesab
edilir.
Spesifik t ələblər bir qrup məmulatlara, yaxud
müəyyən mal üçün verilməklə müxtəlif ola bilər: məsələn,
şüşə və çini-saxsı məmulatlarının kəskin temperatur dəyiş-
mələrində istismarının mümkünlüyü.
Mallara verilən həm cari, həm perspektiv, həm ümu-
mi və həm də spesifik tələbləri malın istehlakının hansı
tərəfini xarakterizə etməsindən asılı olaraq sosioloji, funk-
sional, erqonomik, gigiyenik, estetik, texnoloji, davam-
lılıq, etibarlılıq, iqtisadi və s. bu kimi tələblərə ayırmaq
olar.
Mala verilən
sosioloji tələblər, geniş mənada bu
və ya digər malın istehsalının ictimai tələblərə müvafiq ol-
masıdır. Statistik göstəricilərin təhlili, istehlak modelləri-
nin tərtib edilməsi və sosioloji tədqiqatlar bu tələbləri aş-
kar etməyə imkan verir. Bu cür təhlillərin əsasında malla-